The Guardian: Ангела Мэркель перамагае рускага мядзведзя

Але бітва за Еўропу яшчэ далёкая ад свайго завяршэння.

У 2014 годзе бітва за будучыню Еўропы вядзецца паміж двума лідэрамі - расейскім прэзідэнтам Уладзімірам Пуціным і нямецкім федэральным канцлерам Ангелай Мэркель. Кантраст паміж імі каласальны. З аднаго боку знаходзіцца рускі мужчына: мужык, мілітарыст, спецыяліст у галіне вялікай хлусні савецкага стылю (расейскія жаўнеры ў Крыме? Якія жаўнеры?), пакрыўджаны постімпэрскі нацыяналіст, што параўнаў на сваёй апошняй прэс-канферэнцыі Расею з мядзведзем, што рыхтуюцца бараніцца. З іншага боку знаходзіцца немка: прыхільніца паступовых дзеянняў, якая кажа ціха, але адкрыта, здольная дамагацца кансэнсусу, валодае самымі моцнымі пазіцыямі ў эканоміцы, і цярпліва кіруе, шматнацыянальнай павольнай еўрапейскай чарапахай, якая дзеліцца сваім суверэнітэтам, піша Цімаці Гартан Эш на старонках The Guardian.

Метады XIX стагоддзя сутыкаюцца з метадамі XXI стагоддзя, Марс - бог вайны - спаборнічае з Меркурыем, богам гандлю; гарматы супраць алею. У першай палове 2014 года лідэрам у супрацьстаянні быў мядзведзь, але цяпер, калі расейская эканоміка знаходзіцца на мяжы абвалу, ствараецца ўражанне, што чарапаха ў канчатковым рахунку перамагае. Мэркель ужо даўно атрымала прызнанне як вядучы еўрапейскі палітык, але сёлета падчас украінскага крызісу яна стала вядучым дзяржаўным дзеячам. Я працягваю крытычна ацэньваць яе дзеянні ў час крызісу еўра, але не магу не захапляцца тым, як яна рэагуе на вяртанне вайны на еўрапейскую зямлю ў год стогадовага юбілею 1914.

У пачатку гэтага года нямецкі прэзідэнт Ёахім Гаўк (Joachim Gauck), нямецкі пратэстант родам з ўсходняй часткі краіны, успрыняў заклік іншых еўрапейскіх дзяржаў адносна таго, каб Нямеччына ўзяла на сябе больш лідэрскай адказнасці ў Еўропе. Цягам года Мэркель, пратэстантка з усходняй часткі Нямеччыны, адказала на гэты заклік. Усходняя палова Еўропы - гэта яе свет. Яна глыбока яго адчувае. Яна разумее яго.

Адным з першых людзей, якія зрабілі на яе ўплыў, быў настаўнік рускай мовы. Калі Мэркель яшчэ вучылася ў школе, яна атрымала перамогу на алімпіядзе па рускай мове. На сцяне яе кабінета вісіць партрэт Сафіі Ангальт-Цэрбскай, прынцэсы з Памераніі, якая стала рускай імператрыцай Кацярынай Вялікай. Яна можа гаварыць з Пуціным па-руску, як і ён з ёй па-нямецку.

Абодва яны знаходзіліся ў Нямеччыне ў 1989 годзе - ён быў тады супрацоўнікам КДБ, а яна - маладым навукоўцам, аднак атрыманыя імі ў той час ўрокі апынуліся дыяметральна супрацьлеглымі. У галіне ўнутранай палітыкі Мэркель можа здацца дасканалым тактыкам, яна здольная змяняць кірунак свайго руху, а, сутыкнуўшыся з выклікамі сваёй улады, яна дзейнічае гэтак жа бязлітасна, як і Кацярына Вялікая. Аднак у гэтым занадта глыбокім еўрапейскім крызісе асабістыя абавязанні пратэстанткі яе пакалення з усходняй часткі Нямеччыны выйшлі на першы план: гэта абавязанні ў дачыненні да свету і свабоды.

У сваёй ўражлівай прамове, вымаўленай ў Сіднэі ў мінулым месяцы, Мэркель рэзка крытыкавала дзеянні Пуціна на Украіне, і звярнулася да агульнага досведу, на аснове якога гэтыя два лідэры зрабілі такія розныя высновы: «Ці мог хто-небудзь уявіць сабе, што праз 25 гадоў пасля падзення Берлінскага мура... можа здарыцца нешта падобнае ў цэнтры Еўропы? Нельга дапусціць, каб перамагло старое мысленне адносна сфер уплыву, пры якім топчацца міжнароднае права».

У пачатку сваёй прамовы Мэркель разважала аб уроках 1914. Яна шмат думала з нагоды аргументу, зробленага гісторыкам Крыстаферам Кларкам (Christopher Clark) у ягонай кнізе «Самнамбулы» (Sleepwalkers), у ягоным пышным апісанні таго, як Еўропа скочвалася да першай сусветнай вайны. Калі еўрапейскія лідэры былі падобныя на лунацікаў 100 гадоў таму, то ў такім выпадку сённяшнія лідэры павінны засвоіць гэтыя ўрокі і ўсвядоміць існуючую небяспеку. Вось чаму яна часцей гаворыць з Пуціным, чым які-небудзь іншы сусветны лідэр: 35 тэлефонных званкоў цягам першых васьмі месяцаў гэтага года, згодна з апублікаваных Крамлём звестак (характэрна, што Мэркель таксама з'яўляецца тым сусветным лідэрам, з якім часцей за ўсё размаўляе амерыканскі прэзідэнт). Яна не стамляецца паўтараць, што яе палітыка мае тры складнікі: падтрымка Украіны, дыпламатыя з Расеяй і санкцыі, якія ўжываюцца для таго, каб прымусіць Пуціна сесці за стол перамоваў. Нямеччына выступае ў якасці лідэра ў тым, што тычыцца санкцыяў супраць Расеі, і гэта вельмі незвычайна. У пачатку 1990-х гадоў я напісаў кнігу пра гісторыю ўсходняй палітыкі Заходняй Нямеччыны, якая ў выніку прывяла да ўз'яднання Нямеччыны. Першая запаведзь ўсходняй палітыкі абвяшчала - гандаль з усходам павінны ажыццяўляцца пастаянна. Злучаныя Штаты тады заклікалі да санкцый, але супраць іх пярэчыла Нямеччына. Сёння гандлёвы абарот Нямеччыны з Расеяй большы, чым у іншых еўрапейскіх дзяржаў. Яе энэргетыка, машынабудаванне і арыентаваныя на ўсход кампаніі маюць магутнае лобі, у тым ліку ва ўласнай партыі Мэркель - у Хрысціянска-дэмакратычным саюзе. Тым не менш яна змагла накіраваць ўсіх на шлях выкарыстання санкцый.

Вядома, Пуцін і рускія сепаратысты на ўсходзе Украіне дапамаглі ёй у гэтым стаўленні. Ролю ў гэтым адыграў і збіты ў ліпені малайзійскі авіялайнер. Але ў адрозненне ад крызісу еўразоны, Мэркель сёння, хутчэй, узначальвае грамадскую думку, а не ідзе за ім. Яна змагла атрымаць верх над так званымі Putinversteher, то ёсць над людзьмі, якія дэманструюць такое «разуменне» дзеянняў Пуціна, якое мяжуе з іх апраўданнем. Мэркель прывяла дадатковыя аргументы - з гісторыі, адносна Еўропы, і яны знайшлі водгук. Я быў асабліва ўражаны апублікаваным у прэсе інтэрв'ю з кіраўніком адной нямецкай машынабудаўнічай кампаніі, экспарт якой у Расею быў скарочаны амаль напалову ў выніку уведзеных санкцый. Тым не менш, гэты нямецкі прамысловец сказаў, што ён іх цалкам падтрымлівае: «Калі б (Нэвіл) Чэмберлен ўвёў нейкія санкцыі супраць Гітлера, усё, магчыма, склалася б інакш. І Гітлер, і Пуцін правялі алімпійскія гульні, а пасля сваёй алімпіяды Гітлер пачаў вайну».

Больш за тое, Мэркель пераканаўча паказала неабходнасць увядзення санкцый менш схільным да іх членам Еўразвязу, у тым ліку Італіі, а таксама больш дробным дзяржавам Усходняй Еўропы, дзе Расея мае вялікі ўплыў. Вядома, фармальнае старшынства на пасяджэнні Еўрапейскай Рады на мінулым тыдні ажыццяўляў былы прэм'ер-міністр Польшчы Дональд Туск. Гэта знамянальны дзень у еўрапейскай гісторыі, калі паляк кажа з Расеяй не толькі ад імя Еўропы, але і карыстаючыся эканамічнай і палітычнай падтрымкай Еўразвязу. Разам з тым Туск з'яўляецца надзейным саюзнікам Мэркель. Усе разумеюць, хто на самай справе старшынюе ў Еўропе. У сваёй прамове ў Сіднэі Мэркель зноў падкрэсліла асаблівую важнасць таго, каб еўрапейскія дзяржавы «казалі адным голасам».

А яшчэ ёй спадарожнічае шанцаванне, што з'яўляецца найважнейшым атрыбутам любога паспяховага дзяржаўнага дзеяча. Без уражлівага абвалу коштаў нафты прынятыя санкцыі, якія ўсё яшчэ доўжацца заставаліся б фрагментарнымі і не мелі б падтрымкі Кітая і іншых важных эканамічных партнёраў Расеі, не мелі б такога значнага ўздзеяння.

Бітва за Еўропу яшчэ далёкая ад свайго завяршэння. У самой Расеі глыбее эканамічны крызіс не абавязкова будзе трансфармаваны ў больш згодлівую палітыку. Не існуе дарожнай карты, якая вядзе да «постпуцінскага» рэжыму. Загнаны ў кут мядзведзь можа даць адпор. На прасякнутых крывёю палях усходу Украіны існуе яшчэ рызыка прыняцця памылковых пастаноў у стылі 1914, якія могуць прывесці да эскалацыі. Расейскія вайсковыя самалёты ўрываюцца ў паветраную прастору прыбалтыйскіх дзяржаў, якія з'яўляюцца сябрамі NATO.

Артыкул 5 Статута NATO абвяшчае: напад на адну дзяржаву ўважаецца нападам на ўсіх, але што ў XXI стагоддзі варта ўважаць нападам? Імаверны напад паўночнакарэйскіх хакераў на кампанію Sony кажа нам пра тое, што кібератакі не падобныя на дзеянні апранутых у форму жаўнераў пяхотных дывізій, якія перасякаюць дакладна акрэсленую мяжу. А што калі Пуцін накіруе дадатковую колькасць неапазнаных «зялёных чалавечкаў» для арганізацыі беспарадкаў сярод прадстаўнікоў рускай меншасці ў прыбалтыйскія дзяржавы?

Мы ўсё яшчэ жывем у небяспечны час, і 2015, магчыма, паставіць нас перад больш сур'ёзным выбарам. Тым не менш, у канцы 2014 года я без ваганняў магу сказаць, што статус дзяржаўнага дзеяча ў гэтым годзе сапраўды належыць Ангеле Мэркель.

Пераклад: Inosmi.ru