Літва на парозе карупцыйнага скандалу з-за беларускай кантрабанды

Патокі паліва з Беларусі ў ЕЗ праз Літву, за пяць гадоў выраслі больш чым у 60 разоў.

Іх кошт набліжаецца да мільярда літаў (каля 400 мільёнаў даляраў). Паліва вязуць, скарыстаўшыся 42 мытнай працэдурай, якая дазваляе плаціць падаткі не ў Літве, а ў дзяржаве атрымальніка паліва. Еўрапейская Камісія папярэджвае, што такі парадак адкрывае шлях для буйнамаштабных злоўжыванняў.

Кіраўнікі праваахоўных органаў Літвы гавораць, што ў цяперашні час праводзяцца некалькі буйных даследаванняў, але пра іх вынікі казаць занадта рана. Пра праблему інфармаваныя і кіраўнікі краіны, але пакуль што зачыніць шчыліну ў законе не спяшаюцца, піша літоўскі партал 15min.lt.

Літоўскія прадпрымальнікі, якія раскусілі схему транзіту паліва, карыстаюцца заступніцтвам высокапастаўленых чыноўнікаў Літвы і Беларусі. У поле зроку праваахоўных органаў патрапіў не толькі нафтаперапрацоўчы завод «Балтнафтхім», кантраляваны Лукашэнкам, але і аўтарытэты крымінальнага свету Літвы, сярод якіх - не раз судзімы Арунас Пукяліс, па мянушцы Швінюс. Гэты дзеяч з маляўнічай біяграфіяй у суседняй краіне валодае будаўнічым бізнесам, але яго інтарэсы ідуць нашмат далей. Сцвярджаецца, што менавіта праз Швінюса ўзгадняюцца рашэнні, каму будзе дазволена пачаць бізнес у Беларусі.

Кантрабанды няма?

Літоўскія мытнікі кажуць - у краіне няма кантрабанды паліва. На ўнутраным рынку дызельне паліва, якое не абкладаецца падаткам, з'яўляецца, калі карыстаюцца льготнымі ўмовамі законаў, а асоб, якія прадаюць яго, павінны лавіць Дзяржаўная падатковая інспекцыя (ДПІ) і супрацоўнікі паліцыі.

Гэта хутчэй праблема кантролю над унутраным рынкам, чым кантрабанды.

«Мы не можам канстатаваць, што кантрабанда паліва, як гэта вызначана ў законе, ёсць. Праблемы ўзнікаюць пры ўжыванні ільгот. Без сумневу, палівам, увезеным пры ільготных умовах, нелегальна гандлююць на ўнутраным рынку. Мы ўжываем комплексную сістэму кантролю. У апошнія тыдні мы асабліва актывізавалі сваю працу ў гэтай галіне. Аднак, гэта хутчэй праблема кантролю над унутраным рынкам, чым кантрабанды. У сувязі са злоўжываннем 42 мытнай працэдурай мы праводзім расследаванні сумесна з ДПІ. Я не хацеў бы каментаваць гэта больш дэталёва», - сказаў намеснік генеральнага дырэктара Мытнага дэпартамента Ёнас Мішкініс.

На пытанне, ці не выклікае ў мытнікаў падазрэнняў тое, што патокі паліва, якое перавозіцца транзітам, растуць такімі тэмпамі, суразмоўца адзначыў, што прадпрымальнікі карыстаюцца зручнай схемай транспарціроўкі, і яны не хочуць нічога мяняць.

«Звычайна, калі бізнес адпрацоўвае тую ці іншую мадэль, ён і прытрымліваецца гэтага лагістычнага ланцужку. Мытны кантроль сканчаецца, калі мы афармляем імпартную дэкларацыю, і накіроўваем тавар на акцызныя склады. Тады кампетэнцыя пераходзіць да ДПІ», - сказаў Мішкініс.

Намеснік начальніка ДПІ Артурас Клераўскас назваў маштаб магчымых злоўжыванняў.

«У апошнія гады назіраецца значны рост імпарту нафтапрадуктаў і яго наступнай дастаўкі ў іншыя краіны ЕЗ. З 2007 па 2012 г. аб'ёмы транзіту выраслі з 13 млн. да 870 млн. літаў. У той жа час, у суседняй Польшчы назіраецца зваротны працэс - скарачэнне імпарту ў гэтую краіну», - сказаў суразмоўца.

У апошнія гады назіраецца значны рост імпарту нафтапрадуктаў і яго наступнай дастаўкі ў іншыя краіны ЕЗ.

Год таму ў Польшчы паўстаў скандал, калі праваахоўныя органы раскрылі нелегальную схему пастаўкі паліва. Дызельнае паліва трапляла ў Польшчу праз Літву і Латвію з Беларусі. Фіктыўная кампанія, якая пастаўляе паліва, пазбягала падатку на дадатковую вартасць (ПДВ). Паводле падлікаў, такім чынам бюджэт Польшчы за год мог пазбавіцца каля мільярда злотых (800 мільёнаў літаў).

Польскія СМІ заявілі, што транзіт нафтапрадуктаў праз Літву і Латвію арганізавалі людзі з атачэння Лукашэнкі. Падчас даследавання гучалі прозвішчы сына беларускага дыктатара Змітра Лукашэнкі, уладальніка кампаніі «Інтэрсервіс» Мікалая Вараб'я, прадпрымальніка Юрыя Чыжа, які дачакаўся санкцый ЕЗ.

Роля пасярэдніка

Арунас Клераўскас патлумачыў, як дзейнічае механізм хавання ад падаткаў:

«Літва - пасярэднік паміж Захадам і Усходам. Нафтапрадукты імпартуюцца з Расеі і Беларусі, дзе яны танней. Аднак з-за гэтага ўзнікае дадатковая рызыка. 42 працэдура была прадугледжаная з мэтай палегчыць умовы бізнесу - пазбегнуць замарозкі абаротных сродкаў. Калі літоўскае прадпрыемства набывае ў беларускага пастаўшчыка дызельнае паліва і імпартуе яго ў Літву, яно адразу паказвае, што потым гэтыя нафтапрадукты будуць вывезеныя, таму падчас імпарту імпарцёр пазбягае падатковай павіннасці».

Па словах Клераўскаса, асноўная пагроза ў тым, што канчатковы пакупнік падаткі не заплаціць. Такія асобы называюцца «прапаўшымі пакупнікамі». Іх залучаюць у заключэнне здзелкі, загадзя ведаючы, што ПДВ не будзе заплачаны.

Падазраюцца 9 кампаній

Каб кантраляваць шлях транзіту нафтапрадуктаў, неабходнае міжнароднае супрацоўніцтва. Для гэтага была створаная сістэма абмену дадзеных Eurofist. Па словах Клераўскаса, цяпер Літва дае службовым асобам замежных краін інфармацыю аб 9 сумніўных кампаніях.

Літва дае службовым асобам замежных краін інфармацыю аб 9 сумніўных кампаніях.

«Праз гэтую платформу мы атрымліваем інфармацыю і аб дзеючых у іншых краінах рызыкоўных падаткаплацельшчыках. Сярод іх ёсць і суб'екты, якія, займаючыся бізнесам, карыстаюцца 42 працэдурай. З 2010 года мы завяршылі 8 шматбаковых праверак, у якіх прымалі ўдзел розныя краіны ЕЗ. Падчас іх устаноўленая сума нявыплачаных падаткаў - каля 74 млн. літаў. Большую частку складае ПДВ», - сказаў намеснік начальніка ДПІ.

Паводле яго слоў, разам з мытнікамі зараз праводзяцца некалькі буйных расследаванняў: «Магу сказаць, што цяпер мы праводзім не адно, не два і не тры расследаванні ў гэтым кірунку. Але казаць пра вынікі яшчэ занадта рана. Такія расследаванні хутка не сканчаюцца, падчас іх супрацоўнічаюць некалькі краін».

Сочаць за акцызнымі складамі

Пастаўшчыкамі паліва ў замежныя краіны могуць быць не толькі прадпрымальнікі, якія займаюцца аптовым гандлем нафтай, але і ўладальнікі акцызных складоў.

«Падчас праверак мы высвятляем, якую ролю гуляюць акцызныя склады, праз якія перавозяць свабодныя ад акцызаў прадукты», - сказаў Клераўскас.

Часта менавіта прадпрымальнікі, уладальнікі акцызных складоў, выклікаюць найбольшыя падазрэнні. Асабліва ў тых выпадках, калі яны арганізуюць і складаванне паліва, і заключаюць здзелкі па куплі і продажы. Органам, які расследуе фінансавыя злачынствы, цяжка не толькі высачыць канчатковага пакупніка і пераканацца, што падаткі будуць выплачаныя. Цяжка кантраляваць і рухі паліва ўнутры краіны. Ёсць падазрэнне, што частка дызельнага паліва, якое не абкладаецца падаткам, застаецца ў Літве і рэалізуецца на чорным рынку.

Асаблівую ўвагу злачынным схемам ДНІ стала надаваць пасля таго, як за першыя чатыры месяцы гэтага года ў дзяржаўны бюджэт было сабрана на 10% менш ПДВ (на 325 млн. літаў), чым планавалася.

Сцяна маўчання

Кіраўніцтва Службы фінансавых злачынстваў (СРФЗ) папрасіла даць пытанні пісьмова, але потым так на іх і не адказала, матывуючы гэта сакрэтнасцю дасудовага расследавання. Прадстаўніца службы даслала кароткую інфармацыю, у якой прадстаўленыя факты нядаўна раскрытага міжнароднага расследавання, якія ўжо цытаваліся ў СМІ. Падчас яго ўстаноўлена арганізаваная група з 11 чалавек, якая займалася гандлем нафтапрадуктамі ў міжнародным маштабе, ў яе ўваходзілі грамадзяне Літвы, Латвіі і Польшчы. Каб схаваць дзейнасць, былі выкарыстаныя кампаніі, зарэгістраваныя ў Літве, Латвіі, Польшчы, Эстоніі, Чэхіі, Венгрыі, Славакіі і на Кіпры. Абарот прадпрыемстваў складаў 160 млн. літаў.

Члены міжнароднай арганізаванай групы дызельнае паліва перапрацоўвалі ў аліва, якое па сваіх уласцівасцях адпавядае дызелю.

У выніку цеснага супрацоўніцтва розных літоўскіх і замежных праваахоўных органаў было ўстаноўлена, што члены міжнароднай арганізаванай групы вялікую колькасць дызельнага паліва перапрацоўвалі ў аліва, якое па сваіх уласцівасцях адпавядае дызелю. Члены гэтай групы пры дапамозе рэгуляванняў прававых актаў розных краін, згодна з якімі аліва ў Літве не з'яўляецца акцызным таварам, рэалізоўвалі перапрацаванае дызельнае паліва на чорным рынку суседніх краін.

Спачатку пагадзіўшыся даць адказы на прадастаўленыя пісьмова пытанні, за два тыдні часу на гэта не знайшлі і прадстаўнікі нафтаперапрацоўчай кампаніі Orlen Lietuva, якая дзейнічае ў Літве.

Былы кіраўнік СРФЗ, старшыня Камісіі Сейма па барацьбе з карупцыяй Віталіюс Гайлюс патлумачыў, чаму на гэтую тэму праваахоўныя ўстановы і прадпрымальнікі так неахвотна маюць зносіны. На яго думку, пакуль што асабліва вялікую шкоду дзяржаве наносіць ценявая дзейнасць, а яе арганізатары працуюць пад прыкрыццём уплывовых прадстаўнікоў улады: «Даводзілася сутыкацца з гэтымі злачынствамі, але я катэгарычна прытрымліваюся сваіх прынцыпаў і не каментую расследаванні. На сённяшні дзень праблема заключаецца ў тым, што мы не прылічаем такую дзейнасць да сферы арганізаванай злачыннасці, таму і існуе такі погляд на гэты від кантрабанды. Гэта форма арганізаванай злачыннасці, якой у Літве займаюцца арганізаваныя групы злачынцаў. Таксама і пад карупцыйным прыкрыццём», - сказаў старшыня камісіі.

Цень Беларусі

У адказ на пытанне, ці не распасціраюцца ці ў Літве тыя ж самыя маршруты транзіту дызеля з беларускага заводу «Балтнафтхім», якія фігуравалі ў падзеях гадавой даўнасці ў Польшчы, Гайлюс адказаў, што такая інфармацыя ёсць.

«Гэтая беларуская кампанія павінна зацікавіць і нашых службовых асоб. Калі я працаваў, гэта прадпрыемства была ў поле зроку СРФЗ», - сказаў ён.

Пра тое, што Пукяліс даўно вырас са спартыўных штаноў рэкеціра, кажуць і яго сувязі ў Літве.

Службовыя асобы Літвы не могуць здзяйсняць аператыўныя дзеянні на тэрыторыі чужой дзяржавы, але сабраныя дадзеныя дазваляюць сцвярджаць, што інтарэсы беларускіх уладаў могуць прадстаўляць у Літве аўтарытэты злачыннага бізнесу, якія сталі прадпрымальнікамі.

Адзін з іх - жыхар Таўраге Пукяліс, па мянушцы Швінюс. Сцвярджаецца, што дабраславенне гэтага чалавека неабходнае шматлікім літоўскім прадпрымальнікам, якія жадаюць пачаць свой бізнес у суседняй краіне, а не раз судзімы грамадзянін Літвы падтрымлівае сяброўскія адносіны з высокапастаўленымі беларускімі чыноўнікамі.

Пра тое, што Пукяліс даўно вырас са спартыўных штаноў рэкеціра, кажуць і яго сувязі ў Літве. Два гады таму Пукяліса бачылі ў кітайскім рэстаране каля Сейма, ён абедаў разам з тагачасным старшынёй Партыі працы Віктарам Успаскіх. На пытанне, пра што ішла размова падчас абеду, Успаскіх адказаў, што Пукяліс прасіў яго дапамагчы ў развіцці бізнесу ў Беларусі. У 2011 годзе Швінюс у Беларусі валодаў паловай акцый будаўнічай кампаніі Magnus group (менавіта гэтая кампанія сумесна з лукашэнкаўскім алігархам Юрыем Чыжом вядзе будаўніцтва бізнес-цэнтра Green City у Менску - заўв. charter97.org). Аднак сапраўднай сферай інтарэсаў Пукяліса быў кантроль над цыгарэтамі і палівам, якія перавозілі праз мяжу.

Прэм'ер інфармаваны

Член парламенцкага Камітэта па бюджэце і фінансах Андрус Паленіс сказаў, што пытанне транзіту паліва было разгледжанае. Пра праблемы інфармаваны і прэм'ер Альгірдас Буткявічус, які для вырашэння гэтага пытання сфармаваў працоўную групу. Але пакуль што большая ўвага надаецца кантролю над палівам, якое ўвозяць у аўтамабільных баках.

На пытанне, чаму патокі транзіту паліва растуць такімі тэмпамі, парламентар даў лаканічны адказ. «Гэта элементарна. Укрывальніцтва ад падаткаў. Таму патокі і выраслі», - сказаў ён.

Па словах палітыка, 42 мытная працэдура адкрывае дарогу злоўжыванню у маштабе ўсяго ЕЗ. «Адзіная краіна, якая справілася з гэтай праблемай, - гэта Эстонія. Яны на ПДВ, як і на акцызы, патрабуюць гарантыі», - сказаў ён.

Дзеючы ў Эстоніі парадак прадугледжвае, што той, хто здзяйсняе працэдуру транзіту павінен даць гарантыі, што будзе заплачаная любая пазыка мытні, якая можа з'явіцца з-за тавараў, што вывозяцца, і іншыя звязаныя з гэтым падаткі. Можна толькі гадаць, чаму такі парадак да гэтага часу не дзейнічае ў Літве.