«Новая газета»: За канфліктам з «Уралкаліем» стаіць Ігар Жылін

«Уралкалій» застаецца пастаўшчыком гарачых навінаў.

У расейскай прэсе на ўсю моц мусіруюцца чуткі аб набыцці буйнога пакета акцый Сулеймана Керымава - называюць нават шэраг прозвішчаў. Хто з іх пераможа - цікава, але не так ужо важна для разумення фундаментальных прычын крызісу. Таму што відавочна: яны хутчэй карыстаюцца сітуацыяй, але не з'яўляюцца ініцыятарамі канфлікту. Ініцыятараў трэба шукаць у Беларусі, прычым удумліва, не абмяжоўваючыся пастулатам, што ўсе рашэнні прымае Аляксандр Лукашэнка. Важна зразумець, хто рыхтаваў для яго такія сумніўныя рашэнні, як фактычны выхад з паспяховага расейска-беларускага партнёрства і арышт генеральнага дырэктара «Уралкалію» Уладзіслава Баўмгертнера, піша расейскае выданне «Новая газета».

У лёсе самога Баўмгертнера намеціліся пазітыўныя змены. Пракуратура Беларусі заявіла пра гатоўнасць вылучыць справы расейцаў, якія абвінавачваюцца ў нанясенні шкоды і злоўжыванні паўнамоцтвамі, у асобную вытворчасць і перадаць іх расейскаму боку. Следам, магчыма, «перададуць» і самога Баўмгертнера.

Відавочна, што рашэнне пра змякчэнне пазіцыі прымаў Лукашэнка, хоць Расея не зрабіла насустрач яму ніякіх відавочных крокаў. Лішні довад на карысць таго, што ён не быў ініцыятарам скандальнай гісторыі, - не той ён чалавек, каб проста так даваць задні ход на працягу некалькіх тыдняў. Хутчэй ужо сумняваецца: а ці не стаў ён фігурай у нечай чужой гульні.

Каму выгадна?

Для таго каб зразумець, каму ў прынцыпе магло быць выгаднае нечаканае абвастрэнне беларуска-расейскіх адносінаў, трэба вярнуцца ў мінулае. Мы маем узаемавыгадны альянс, які ўключае як вытворчасць у кожнай з краін, так і сумесны трэйдынгавы бізнес. Дзякуючы гэтай схеме атрымліваецца трымаць сусветныя кошты на высокім узроўні і атрымліваць высокую маржу. Хто ў мінусе? Вядома, мэнэджмэнт «Беларуськалію», які гэтую маржу абавязаны перадаць у бюджэт рэспублікі.

Хто кіруе «Беларуськаліем»? «Чырвоны дырэктар», які вырас з галоўнага інжынера прадпрыемства ў яго кіраўніка, - сівавалосы Валерый Кірыенка. Вось яго рэакцыя на круты паварот у беларуска-расейскіх адносінах: «Я ніколі больш не пайшоў бы на саюз з«Уралкаліем» пасля таго, што яны зрабілі. Хоць пры іншым уласніку і другім стаўленні - усё магчыма. Калі Беларусі гэта будзе выгадна».

Пытанне аб уласніку «Уралкалію» відавочна выходзіць за межы яго кампетэнцыі, але варта ўзгадаць і пра тое, што Кірыенка яшчэ да развалу картэля неаднаразова заяўляў, што лічыць правільным стварэнне ўласных збытавых структур. Маўляў, і партнёры для самастойнага збыту ёсць - напрыклад, Катар.

Спадар Жылін

Аднак бэкграўнд Кірыенкі не дазваляе меркаваць, што ён вёў тут самастойную гульню: гэты мэнэджэр добра разумее вытворчасць, але не стварэнне фінансавых схем з абавязковым выкарыстаннем афшора.

Іншая справа - Ігар Жылін, старшыня савета дырэктараў «Белнафтахіма», канцэрна, у склад якога ўваходзіць «Беларуськалій». Гэты кіраўнік паспеў папрацаваць на нафтахімічных прадпрыемствах Расеі, Грузіі і Узбекістана, ды і ў Беларусі зрабіў бліскучую кар'еру. У 2009 годзе ён стаў гендырэктарам «Гродна Азот», дзе яго і прыкмеціў Аляксандр Лукашэнка. Прычым Лукашэнка адразу выдаў мэнэджэру шчодры аванс: «Пазнаёміўшыся з Ігарам Фёдаравічам Жыліным, я яму прапанаваў: ідзі папрацуй, пакажы, у якім кірунку будзе ісці прыватызацыя. Калі я ўбачу, што вы як кіраўнік і тыя людзі, якія, магчыма, з вамі прыйдуць, эфектыўныя ў кіраванні і арганізацыі спраў, - мы разгледзім пытанне і аб продажы нейкай долі акцый не толькі стратэгічнаму інвестару, калі ён знойдзецца, але і вам асабіста».

Зрэшты, Жыліна, відавочна, прыцягвала магчымасць стаць не ўласнікам, а свайго роду Ігарам Іванавічам Сечыным - дзяржмэнэджэрам, які вызначае правілы гульні ў цэлым сектары эканомікі. І на пасадзе старшыні савета дырэктараў «Белнафтахіма» ён атрымаў паўнамоцтвы, параўнальныя з міністэрскімі.

Сумніўны растваральнік

Трэба сказаць, што ён адразу ж скарыстаўся імі для стварэння схемы, якая дазволіла здабываць з палітычных гульняў Лукашэнкі з Расеяй фінансавы вынік - ды яшчэ і ў цвёрдай валюце. Беларусь нечакана стала найбуйнейшым у свеце вытворцам і экспарцёрам растваральнікаў. Сакрэт эканамічнага цуду просты. Як растваральнікі з рэспублікі вывозілі і іншыя нафтапрадукты, якія, па дамове з Расеяй, павінны былі абкладацца экспартнай пошлінай, якая падлягала залiчэнню ў расейскі бюджэт. Іншымі словамі, Беларусь зарабляла на расейскіх падатках. Як і мэнэджэры, якія ажыццяўлялі гэтую сумнеўную схему.

А вось стварэнне ўласнай збытавай схемы па экспарту прадукцыі «Беларуськалію» было выгадна ўжо ў першую чаргу таямнічым трэйдарам. Варта звярнуць увагу, напрыклад, на зарэгістраваную ў Велікабрытаніі Agrofertrans, якая з 2013 года стала прапаноўваць міжнародным пакупнікам прадукцыю «Беларуськалія». Адным з яе партнёраў выступае «Гродна Азот» - яшчэ з тых часоў, калі яго ўзначальваў Жылін.

Аднак, у адрозненне ад схемы з растваральнікамі, гэтая спроба асядлаць фінансавыя патокі за кошт расейскага боку апынулася няўдалай. Бо гандляваць меркавалася ў парушэнне ўсіх дамоўленасцяў, фактычна ў шкоду расейскім партнёрам. Таму рэакцыя «Уралкалію» была вельмі жорсткай - кампанія выйшла з пагаднення з «Беларуськаліем».

Гандлёвыя гульні паставілі пад удар найбуйнейшае прадпрыемства рэспублікі, і над эфектыўнымі мэнэджэрамі замаячыла рэальная пагроза. Каб выратаваць сябе, яны пайшлі на просты і правераны ход - прапанавалі дыктатару знешняга ворага. А далей ужо было ўсё роўна, сам Лукашэнка прыдумаў пасадзіць Баўмгертнера або хто яму падказаў, - сітуацыя выйшла з-пад кантролю.

Брэйк!

У выніку абодва бакі панеслі крытычныя страты. «Беларуськалій» скараціў вытворчасць і паставіў частку цэхаў на рамонт, «Уралкалій» выстаўляюць вінаватым у нестабільнасці на калійным рынку, паміж Расеяй і Беларуссю паўстала пагроза поўнамаштабнай мытнай вайны. А гэта ўжо сур'ёзны ўдар па геапалітычным праекце - Мытным саюзе. Які гэта, прабачце, саюз, калі адзін бок саджае замежных топ-мэнэджэраў, а другі ў адказ пачынае экстрана калупацца ў малочнай прадукцыі суседа, раптам засумняваўшыся ў яе якасці?

І толькі ў Жыліна пакуль усё больш-менш добра. Збяднеўшы экспарт «Беларуськалію» ідзе-такі праз малавядомыя афшоркі, а Лукашэнка цяпер вымушаны займацца разруліваннем сітуацыі.

У выніку адзіны шанец для «бенефіцыяраў» усяго таго, што адбываецца, гэта значыць людзей, падобных Жыліну, цяпер - і далей нагнятаць сітуацыю, разыгрываючы карту знешняга агрэсара. Аднак змякчэнне пазіцыі па Баўмгертнеру дэманструе, што Лукашэнка, здаецца, пачынае разумець, што да чаго. Не выключана, што камера ў СІЗА КДБ будзе пуставаць нядоўга.