Лех Валенса: Мой рэцэпт – салідарнасць

Стварыўшы прафсаюз «Салідарнасць», ён паскорыў крах камунізму.

У інтэрв'ю Deutsche Welle экс-прэзідэнт Польшчы Лех Валенса, які 29 верасня адзначае 70-годдзе, падзяліўся сваім бачанне еўрапейскай інтэграцыі.

Лех Валенса быў электрыкам на суднаверфі ў Гданьску, калі ў 1980 годзе стварыў першы ва ўсім сацлагеры незалежны прафсаюз «Салідарнасць». У 1983 годзе Валенса стаў лаўрэатам Нобелеўскай прэміі міру. У 1990 годзе на першых свабодных выбарах пасля краху камунізму ён быў абраны прэзідэнтам Польшчы.

- Многія краіны Усходняй і Паўднёва-Усходняй Еўропы зайздросцяць дэмакратычным заваёвам і эканамічным поспехам Польшчы ў мінулыя два дзесяцігоддзі, якім у значнай меры спрыялі менавіта вы. Тым не менш, нядаўна дзясяткі тысяч палякаў выйшлі на вуліцы Варшавы, каб выказаць свой пратэст супраць ліберальнай палітыкі прэм'ер-міністра Дональда Туска. А ў апытаннях грамадскай думкі лідзіруе нацыянал-кансерватыўны лідэр апазіцыі Яраслаў Качыньскі. Што адбываецца ў сённяшняй Польшчы?

- Першае: у нас не было сто гадоў на развіццё дэмакратыі, нам прыйшлося максімальна ўсё паскараць, каб дагнаць Захад. Пры такім паскарэнні шмат чаго назапашваецца. Другое: што значаць сотні тысяч у параўнанні з 40 мільёнамі? Калі ў любой іншай краіне, у тым ліку і ў багатых дзяржавах, сабраць незадаволеных, то, упэўнены, пратэсты апынуліся б яшчэ больш маштабнымі. Трэцяе: наша дэмакратыя паказала сваю сталасць.

Так, людзі пратэставалі, але гэта былі выключна мірныя пратэсты. Незадаволеныя грамадзяне праводзілі збор подпісаў і на наступных выбарах выставяць рахунак палітыкам. Так што Польшча і яе дэмакратычная сістэма вытрымалі выпрабаванне і могуць служыць прыкладам таго, як трэба ставіцца да незадаволенасці людзей.

- У інтэрв'ю нямецкаму штотыднёвіку Die Zeit вы выказалі пажаданне, каб немцы дзейнічалі смялей і яшчэ больш ўплывалі на развіццё Еўразвяза і яго стратэгічнае планаванне. Аднак за вашу прыхільнасць ідэі еўрапейскага яднання вам ва ўмовах крызісу не раз выдатна даставалася. А Ангелу Меркель (Angela Merkel) у грэчаскіх СМІ, да прыкладу, карыкатурысты малююць у форме СС. Што вы думаеце аб еўрапейскай палітыцы Германіі?

- Палітычным лідэрам заўсёды дастаецца... А Германія - гэта цяжкавагавік, прычым у кожнай сферы. Але немцы і бяруць на сябе адказнасць. Калі трэба пераадольваць крызісы, менавіта яны распрацоўваюць ідэі будучага развіцця. Няхай так будзе і далей! У эпоху, калі касуюцца межы, варта думаць у еўрапейскіх катэгорыях, а не ў нямецкіх ці польскіх. Галоўнае - гэта Еўропа. Пара перастаць думаць у рамках дзяржаўных межаў.

Ёсць шмат новых тэм, што у большай меры адказваюць духу часу: інфармацыйнае грамадства, экалогія, крызісы, напрыклад, банкаўскі крызіс. Тут гаворка ідзе ўжо не аб адным нейкім банку, а аб адказнасці банкаў як такіх. Маецца яшчэ і праблема грошай: у Германіі яны ёсць, у іншых іх няма. Еўропе, да прыкладу, патрэбна добрая сетка аўтабанаў, у тым ліку і ў Албаніі. Але і там, і ў іншых месцах для такой мэты няма грошай. Германіі варта было б ўзяцца за гэта, а грошы на працягу 50 гадоў вернуцца. Іх нельга трымаць пад матрацам!

- Прайшло ўжо амаль 70 гадоў пасля заканчэння Другой сусветнай вайны, але некаторыя прадузятасці ў дачыненні да немцаў ўсё яшчэ жывучыя. Яны не ўзмоцняцца, калі немцы зараз пачнуць усюды будаваць аўтабаны?

- Ну што вы! Для еўрапейскай інтэграцыі нам неабходна дабрабыт у Еўропе. Мы зможам пазбегнуць канфліктаў толькі тады, калі, да прыкладу, будзем усюды будаваць аўтабаны, бо сітуацыя тады паўсюль палепшыцца. Ёсць маса іншых падобных задач, напрыклад, развіццё камунікацыйных сетак.

Таму тым дзяржавам, у якіх ёсць грошы, варта падаваць іх больш бедным, а тыя іх паступова будуць вяртаць. Гэта была б добрая ўгода для ўсіх удзельнікаў. Цяперашняе пакаленне павінна пачаць будаваць дзяржаву Еўропу, але дзейнічаць пры гэтым вельмі абачліва.

- А што менавіта трэба рабіць?

- Гэтага ніхто дакладна не ведае. Для дасягнення мэты нам патрэбныя больш буйныя еўрапейскія структуры. Раздзяляльныя лініі і межы - гэта ўсё ў мінулым. Праўда, пакуль, што б мы ні рабілі, амаль заўсёды усплываюць ўспаміны пра войны. Але паступова мы і гэта пакідаем ззаду. Такі працэс патрабуе карпатлівай працы, аднак мы прасунуліся ўжо вельмі далёка наперад.

Вельмі важна будаваць аб'яднаную Еўропу, абапіраючыся на адзіныя каштоўнасці, але ў дадзены момант яны яшчэ розныя ў розных краінах. Нам варта было б скласці нейкі каталог каштоўнасцяў, свайго роду дэкалог з дзесяццю запаведзямі, які сумесна распрацавалі б вернікі ўсіх рэлігій і атэісты. Ён і стаў бы падмуркам для будучага развіцця Еўропы.

- 29 верасень вы адзначаеце сваё 70-годдзе. Ваш уклад у крушэнне камунізму агульнапрызнаны. Аднак дыктатуры, якія пераследуюць і нават забіваюць сваіх грамадзян, існуюць да гэтага дня. Які ваш рэцэпт: як жа адолець дыктатуру?

- Мой рэцэпт - салідарнасць. Хоць у кожнай краіне яна, натуральна, будзе прымаць розныя формы. А яшчэ вельмі важна падтрымліваць Злучаныя Штаты - адзіную астатнюю звышдзяржаву - у іх намаганнях стварыць такі свет, які, сутыкнуўшыся з антысемітызмам, расізмам, этнічнымі чысткамі або хімічнай зброяй, тут жа пачынаў бы дзейнічаць і выпраўляў праблему.