Экспэрт: Цяперашняя вышэйшая адукацыя даўно мае патрэбу ў карэннай перабудове

Беларускія ВНУ не паспяваюць за навукова-тэхнічным прагрэсам.

У ВНУ Беларусі сталі пераважаць студэнты-платнікі з не самым высокім сярэднім балам на ЦТ у матэматыцы і фізіцы. Будзем шчырыя: каб патрапіць у гэты незайздросны дыяпазон, дастаткова ўбогіх ведаў гэтых прадметаў у межах першых васьмі класаў сярэдняй школы. Іншымі словамі, з багажу навыкаў і ўменняў гэтых першакурснікаў практычна выпадаюць уся матэматыка і фізіка, якія вывучаюцца ў школе з 9-га да 11-а класа, піша доктар фізіка-матэматычных навук, прафесар Аркадзь Чарняк для kp.by.

Вось з такім запасам ведаў абітурыент прыходзіць у ВНУ, дзе ён сутыкаецца з вышэйшай матэматыкай, паглыбленай фізікай, тэарэтычнай механікай, начартальнай геаметрыяй, якія фізіялагічна ўжо не здольны асвоіць хоць бы таму, што на трэцяй ступені агульнай сярэдняй адукацыі ў яго не сфармаваны дастатковы інтэлектуальны патэнцыял.

У той жа час з афіцыйных трыбун усё часцей гучаць заклікі і далей скарачаць тэрміны навучання ў ВНУ (ледзь не да двух-трох гадоў) і адначасова ўзмацняць практычны складнік навучання, падагнаўшы навучальныя планы пад патрэбы рэальнай прафесійнай дзейнасці. З другой часткай гэтых намераў нельга не пагадзіцца: цяперашняя вышэйшая адукацыя ў Беларусі не паспявае за навукова-тэхнічным прагрэсам і даўно мае патрэбу ў карэннай перабудове. Аднак скарачэнне яшчэ на адзін год тэрмінаў навучання можа ажыццявіцца толькі за кошт выдалення з навучальных праграм базавых дысцыплін натуральна-навуковага профілю (матэматыкі, фізікі, механікі) або скарачэння іх да непрыстойнага ўзроўню, адпаведнага старэйшым класам сярэдніх навучальных устаноў суседніх краін.

А паколькі спажыўцамі вышэйшай адукацыі (ды і спонсарамі таксама) з'яўляюцца студэнты, то перад імі, у сваю чаргу, узнікае дылема: узяцца за вывучэнне гэтых дысцыплін на сумленне або забыцца на іх, бо нават дзяржава падумвае аб вывадзе іх з навучальных праграм. Разгледзім плюсы і мінусы кожнага з гэтых выбараў.

1. Вучыць базавыя прадметы на сумленне.

Плюсы: развіваюцца інтэлект і лагічнае мысленне; удасканальваюцца здольнасці, звязаныя са спасціжэннем іншых навук; фармуюцца навыкі, уменні і ўпартасць, неабходныя для вучобы і працы за мяжой. Выпускнік мае высокія шанцы атрымаць працу паводле сістэме адбору А ці В.

Мінусы: значныя часавыя і грашовыя (у выпадку звароту па дапамогу рэпетытараў) выдаткі, магчымае маральнае расчараванне, бо ўкладзеная праца слаба адбіваецца на фармальных паказчыках у вучобе (гультаі атрымліваюць амаль такія ж ацэнкі або ў найгоршым выпадку, катуючы патрабавальных выкладчыкаў шматразовымі пераздачамі, паспяхова заканчваюць сваю вучобу з тым жа дыпломам, што і старанныя), так і на беларускім рынку працы пануе незапатрабаванасць інтэлектуальна развітых спецыялістаў.

2. Ігнараваць матэматыку без згрызот сумлення.

Плюсы: вызваляецца час для «эфектыўнага» камунікавання ў сацыяльных сетках, а грошы - на куплю пачкі цыгарэт або бутэлькі піва; маральная перавага над старанным студэнтам, бо адсутнасць годнага стаўлення да вучобе не перашкаджае атрыманню дыплома.

Мінусы: інтэлектуальная абмежаванасць, частковая прафесійная непрыдатнасць, неадпаведнасць атрыманага дыплома патэнцыялу ягонага носьбіта. Пры ўладкаванні на працу застаецца спадзявацца толькі на сістэму адбору З (чытай ніжэй).

А цяпер азнаёмімся, як сучасныя наймальнікі праводзяць селекцыю маладых спецыялістаў з вышэйшай адукацыяй.

Сістэма А. Адбор праводзіцца ў некалькі этапаў у выглядзе шматступеннага інтэрв'ю (часам колькасць прыступак даходзіць да пяці). Прычым толькі на пачатковым этапе ў завочным рэзюмэ патрабуецца даць звесткі аб адукацыйным цэнзе і пералічыць атрыманыя дыпломы і ступені. На наступных этапах правяраюцца прафесійная кампетэнтнасць і кваліфікацыйныя навыкі, дзелавыя і асабістыя якасці, практычны досвед і ўменне лагічна думаць. Такі метад адбору кадраў практыкуецца ва многіх развітых заходніх краінах.

Сістэма В. Пры прыёме на працу ўлічваецца высокі рэйтынг і сусветнай прэстыж навучальнай установы, у якім прэтэндэнт на працу атрымаў дыплом або ступень. Напрыклад, наяўнасць дыплома Маскоўскага фізіка-тэхнічнага інстытута гарантуе працу практычна ў кожнай фірме (установе) са стартавым заробкам, што кампенсуе ўсе выдаткі на рэпетытараў пры падрыхтоўцы ў гэтую ВНУ (а яны ў Маскве даходзяць да 150 даляраў за 45 хвілін). І гэта не выпадкова: адбор у МФТІ і наступная вучоба, якая адпавядае вышэйшым стандартам якаснай адукацыі, гарантуюць на выхадзе спецыяліста з высокім IQ і бездакорнымі прафесійнымі ведамі і навыкамі.

Сістэма С. Для працадаўцы не важна, якую ВНУ скончыў прэтэндэнт і якія веды і навыкі ён там набыў. Мяркуецца, што ягоная дадатковая адукацыя будзе праведзеная на працоўным месцы, а галоўнае - ягоная згода працаваць за сімвалічны стартавы заробак. У найлепшым выпадку ў нейкай прыватнай фірме прэтэндэнта папросяць напісаць некалькі прапаноў для праверкі пісьменнасці (магчымасць таго, што колькасць памылак пры гэтым перасягне колькасць слоў у прапановах, вялікая) або спытаюць, чаму роўна 11 у квадраце (імавернасць пачуць у адказ 22 таксама вельмі высокая). Такі падбор кадраў, на жаль, характэрны для нашай краіны.