Як выбавіцца з «пасткі страхавога стажу»

У Беларусі людзі маюць разлічваць толькі на сябе.

Законапраект аб унясенні змен і дадаткаў у Закон ад 1992/04/17 № 1596-XII «Аб пенсійным забеспячэнні» (далей - Закон № 1596-XII) з'явіцца часткова пад ціскам грамадскай думкі. Спачатку яна была ўлічаная ва ўказе ад 29.06.2017 № 233 «Аб пенсійным забеспячэнні асобных катэгорый грамадзян», для выканання якога і быў падрыхтаваны гэты праект, піша «Экономическая газета».

Нагадаем, што праблема ўзнікла з устаноўленага Законам ад 9.01.2017 № 14-З, якім уносіліся змены ў тым ліку у Закон № 1596-XII, прыярытэту страхавога стажу для атрымання пенсіі паводле ўзросту. Чалавек мае сам плаціць страхавыя ўнёскі ў Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва (ФСАН) альбо за яго гэта робіць падатковы агент (зазвычай ягоны працадаўца). Такім чынам назапашваецца страхавы стаж, мінімальны памер якога згодна з Законам № 14-З мае складаць 15,5 гадоў, а максімальны - 20 гадоў.

У выніку ўзнікла «пастка страхавога стажу»: некаторыя грамадзяне, якія выходзяць найбліжэйшым часам на пенсію паводле ўзросту, не далічыліся мінімальнага памеру страхавога стажу праз тое, што ў іхняй біяграфіі былі перыяды, калі выплата страхавых унёскаў не патрабавалася.

Для атрымання працоўнай пенсіі паводле ўзросту патрэбная пэўная працягласць стажу працы, які можа ўключаць страхавы і не страхавы перыяды. Пры гэтым дзейнічае прынцып: чым меншы страхавы перыяд, тым большы мае быць агульны стаж працы.

Паводле агульнага правіла, калі чалавек пры дасягненні агульнаўстаноўленага пенсійнага веку мае 15 гадоў 6 месяцаў страхавога стажу, то для атрымання поўнай пенсіі паводле ўзросту мужчыну трэба мець не менш за 25 гадоў агульнага стажу, жанчыне - не менш за 20.

Законапраект для некаторых катэгорый грамадзян дапускае паменшаны страхавы перыяд 10 гадоў, але пры гэтым павялічваецца агульны стаж працы: для мужчын - не менш за 40 гадоў, жанчын - не менш за 35 гадоў.

У праекце не сказана, пра якія менавіта катэгорыі грамадзян ідзе гаворка, акрамя дырэктыўнай спасылкі на асоб, якія праходзілі вайсковую службу, (службу ў мілітарызаваных арганізацыях) не менш за 10 каляндарных гадоў. Тое, што дакумент пакідае адкрытым пералік грамадзян з мінімальным 10-гадовым страхавым перыядам, сведчыць, што гэтыя катэгорыі прадугледзець вычарпальнай выявай зарання немагчыма.

Сапраўды, у нашым жыцці з'яўляюцца ўсё новыя і новыя легальныя тыпы дзейнасці, якія не патрабуюць абавязковай выплаты страхавых унёскаў у ФСАН. Спачатку гэта былі рамеснікі і асобы, якія ажыццяўляюць дзейнасць у сфэры аграэкатурызму, цяпер у адпаведнасці з указам ад 19.09.2017 № 337 «Аб рэгуляванні дзейнасці фізічных асоб» да іх дадаліся тыя, хто мае права займацца без рэгістрацыі ў якасці ІП рамонтам гадзіннікаў, абутку, хатняй мэблі ды іншым.

Нагадаем, што сума штогадовага добраахвотнай выплаты страхавых унёскаў з мінімальнага заробку (265 BYN) складае на сённяшні дзень, паводле разлікаў спецыялістаў, 1113 BYN (29% - на пенсійнае страхаванне, 6% - на сацыяльнае). Яе можна ўнесці як разавай платай, так і пералічваць штомесяц.

Калі самазанятая фізічная асоба будзе мець мінімальны страхавы перыяд 10 гадоў, то яна можа прэтэндаваць на працоўную пенсію паводле ўзросту, але з вялікім перыядам агульнага стажу працы. А без добраахвотнай выплаты страхавых унёскаў - толькі на сацыяльную пенсію. І ў тым і ў іншым выпадку спатрэбяцца выдаткі нацыянальнага бюджэту, за кошт якога цяпер цалкам фінансуюцца сацыяльныя пенсіі. Адтуль жа згодна з законапраектам будзе дадаткова фінансавацца працоўная пенсія з 10-гадовым страхавым перыядам.

Асаблівую ўвагу звернем на катэгорыю людзей, якія ў працаздольным веку былі вымушаныя з прычыны тых ці іншых абставін (або ажыццявілі ўсвядомлены выбар) прысвяціць пэўныя гады свайго жыцця догляду інваліда I групы або дзіцяці-інваліда да 18 гадоў, састарэлага, які дасягнуў 80 гадоў, асоб, якія паводле высноў МРЭК або дзяржаўнай арганізацыі аховы здароўя маюць патрэбу ў сталым доглядзе.

Паводле дзейнага Закону № 1596-XII такі сацыяльна значны тып дзейнасці могуць ажыццяўляць асобы ад 16 гадоў да надыходу агульнаўстаноўленага пенсійнага веку. Нагадаем, што ўзровень апошняга расце ў залежнасці ад года выхаду на пенсію: так, у 2017 года яна складзе для мужчын 60 гадоў 6 месяцаў, для жанчын - 55,5 гадоў.

Прапанаваная карэкцыя дзейнага закона пагаршае становішча тых, хто даглядаў інвалідаў і састарэлых. Цяпер перыяды догляду за імі будуць улічвацца ў агульным стажы працы для працоўнай пенсіі толькі ў тым выпадку, калі чалавек дасягае ўзросту, які дае права на сацыяльную пенсію (мужчыны - 65 гадоў, жанчыны - 60 гадоў). Але пры старэнні насельніцтва сацыяльны догляд ператвараецца ў першарадную задачу. І дзяржава не павінна прымушаць грамадзян, якія займаюцца такой сацыяльна карыснай дзейнасцю, дапрацоўваць да гранічнага веку, фактычна прыраўноўваючы іх да атрымальнікаў сацыяльных пенсій.