Як розныя пакаленні ўспамінаюць СССР

Настальгія аб савецкім - гэта туга аб сваёй маладосці, а не аб СССР.

Акрамя аповедаў пра ўласнае жыццё, рэспандэнты адказвалі на пытанні, якія дазволілі высветліць: як у сем'ях паводзіцца казаць пра мінуўшчыну - сваю і краіны, як мінуўшчына краіны адбілася на лёсе сем'яў, якім чынам яна ўспрымаецца/ацэньваецца цяпер і тады, хто захоўвае сямейныя ўспаміны і як яны перадаюцца ад старэйшых да малодшых, піша zautra.by.

«Усе даводзілася даставаць, але працы ўсім ставала»

Пункт адліку ва ўспамінах прабацькоў (сямейнікі 65-76 гадоў) - гэта 2-я сусветная вайна, якую яны заспелі дзецьмі. Галоўны матыў - асабовыя хваляванні і вобразы вайны.

У памяці застаўся траўматычны досвед - эвакуацыя, нягоды, жыццё на акупаваных тэрыторыях. Усё гэта прайграецца ў апавяданнях, галоўнымі тэмамі якіх становяцца: пакуты ад голаду, страху, страты блізкіх, цяжкага пасляваеннага побыту; выжыванне і пераадоленне - «у чарзе стаялі па ўсё», «усё даводзілася даставаць», калгаснікам забароненае вольнае перасоўванне, практыка арганізаваных набораў - прыцягнення працоўнай сілы на будоўлі народнай гаспадаркі.

І нягледзячы на гэта - сацыяльная настальгія: «жылі выдатна», «дастатку асаблівага не было, але працы ўсім ставала», «былі ў роўных варунках», «вучыліся без сувязяў».

«У пакалення прабацькоў настальгія аб уласнай маладосці ўвасабляецца ў настальгіі аб савецкім, але не столькі ў палітычным, колькі ў культурным сэнсе, - тлумачыцца ў даследаванні.

«Каця, маўчы. Сеня чуе за сцяной»

Памяць аб савецкім бацькоў (сямейнікі 42-55 гадоў) грунтуецца, з аднаго боку, на іхніх біяграфіях, а з другога - на аповедах старэйшых сваякоў, што заспелі другую сусветную вайну і гады пасля яе.

Менавіта гэты час бацькі называюць сапраўды савецкім. Удзельнікаў тых падзей яны ўспрымаюць як пераможцаў і працаўнікоў, а да свайго жыцця на іх фоне ставяцца крытычна, не ўважаючы сябе ні за герояў, ні за стваральнікаў.

У выніку, адзначаюць навукоўцы, пакаленне бацькоў, якое мела б трансляваць сямейную памяць дзецям, паводзіцца пасіўна:

«Я не расказваю, неяк не прынята вось. І жонка не апавядае. Не ведаю, чаму» (мужчына, 43 гады).

Гэта права перадаецца прабацькам:

«Цяпер я ўжо часам нават выводжу яе <бабулю> на размову, каб яна ў прысутнасці ўнукаў нешта нагаварыла» (мужчына 43 гады).

Аповеды бацькоў аб савецкай мінуўшчыне - гэта збольшага індывідуальныя сюжэты. Адзіная злучальная (пакаленняў) вяха - 1990-я гады: раскіданне СССР, рэформы, перыяд «цяжкі і для краіны, і для сям'і».

Тэмы-сімвалы - свабода і перамены, няхай гэта будзе цэнзура, забарона на кантакты з Захадам або абмежаванне выезду за мяжу: «(Маме) цётка заўсёды казала: «Каця, маўчы,... Сеня чуе за сцяной... Гэтага не трэба казаць. Аб гэтым не будзем» (жанчына, 49 гадоў).

Нягледзячы на менш цяжкі побыт, з пазітыўнымі ўспамінамі ў бацькоў складанасці. Збольшага памяць прыводзіць іх у бесклапотнае дзяцінства.

«І гэтая «дзіцячая» настальгія «сімвалічна становіцца настальгіяй аб палітычным рэжыме, у якім жылі іхнія бабы-дзяды ды бацькі, калі савецкая эпоха атаясамлівалася з імперскай моцай і індустрыяльным разгонам», - робяць выснову даследчыкі.

Гульні з мінуўшчынай. «Не вытыркайся – кепска будзе»

Дзеці (сямейнікі 16-25 гадоў) выпрацоўваюць бачанне савецкага, абапіраючыся на свае біяграфіі, якія не маюць ніякага дачынення да тых часоў.

Памяць аб савецкім ў іхніх аповедах - гэта пераклад слоў старэйшых «у фармаце максімальнага абагульнення». Савецкую мінуўшчыну яны могуць апісваць як сюжэт прыгодніцкага рамана, могуць наогул не зазіраць у гісторыю ці дэманстраваць адсутнасць ведаў:

«Я сур'ёзна ніколі не задумвалася, як людзям жылося да мяне... я выдатна ведаю, як жылося маёй маме, ...чым прыкладна займаўся мой тата, ведаю, што мая бабуля не бачыла бацьку, бо ён пайшоў на вайну. І ўсё. Не тое, каб мне гэта было не трэба... У мяне свае праблемы... Калі ў кагосьці сукенка будзе лепшая, чым у мяне, на вечарыне, гэта будзе найгоршы дзень у маім жыцці» (дзяўчына, 16 гадоў).

У аповедах дзяцей дамінуе памяць пра перамогу. І разам з тым уваскрасаюць траўмы пакаленняў бацькоў і прабацькоў - так званыя «недаступныя ўспаміны», якія кансэрвуюцца і замоўчваюцца. Ажываючы ў дзецях, яны ператвараюцца ў некрытычную ацэнку: напрыклад, перадача страху ці яго чаканне становіцца формулай «не вытыркайся – кепска будзе».

Савецкі час застаецца для маладых супярэчлівай эпохай, якую яны пакуль не ведаюць як ацаніць, робіцца выснова ў даследаванні. Адсюль - іхнія гульні з мінуўшчынай (напрыклад, аздоба аўтамабіляў на 9 траўня з лозунгамі «Спасибо деду за победу!», «На Берлин!»), стварэнне новага квазісавецкага стылю (мода ў сацыяльных сетках на рэтра-фотаздымкі, рэтушаванне, апрацоўку старых фатаграфій) .

«Пры гэтым памяць дзяцей шмат у чым залежыць не ад таго, што скажуць ім палітыкі ці СМІ, а ад таго, што яны пачуюць ад бацькоў», - адзначаюць даследнікі.