Як выглядаў дом самага багатага менчука

Унікальныя кадры дома і інтэр'ераў Эдварда Вайніловіча.

У чэрвені гэтага года дэпутаты Менскага гарадскога савета прынялі пастанову, што невялікі сквер за Чырвоным касцёлам з гэтага часу будзе называцца ў гонар Эдварда Антонія Леанарда Вайніловіча (1847-1928). Адзін з самых багатых і ўплывовых менчукоў, ён увайшоў у гісторыю горада найперш як ініцыятар і фундатар будаўніцтва Чырвонага касцёла. Страціўшы сына Сымона і дачку Алену, а пасля рэвалюцыі 1917 года страціў і сваё радавое гняздо, ён памёр у польскім горадзе Быдгашч, застаўшыся верным сваёй Радзіме, сям'і і Богу, піша citydog.by.

АДКУЛЬ ГЭТЫЯ ФОТАЗДЫМКІ

У калекцыі карыстальніка Museum Tomatorum на сайце польскага віртуальнага музея myvimu.com мы знайшлі фотаздымкі таго самага радавога гнязда Вайніловічаў, якога яны пазбавіліся пасля прыходу савецкай улады ў Беларусь. Здымкі гэтыя былі вядомыя краязнаўцам, аднак у дрэннай якасці. Гэтыя фатаграфіі дазваляюць разгледзець стрыманую раскошу, у якой жылі беларускія Вайніловічы.

ДОМ, У ЯКІМ ЖЫЎ АДЗІН З САМЫХ БАГАТЫХ І ЎПЛЫВОВЫХ МЕНЧУКОЎ

Вёска Савічы цяпер знаходзіцца ў Капыльскім раёне Менскай вобласці. Менавіта сюды з менскай Сляпянкі перавезлі маленькага Эдварда ягоныя бацькі, шляхцічы Ганна Ваньковіч і Адам Вайніловіч. Сям'і належала амаль 5 тысяч дзесяцін зямлі. Напрыклад, тут, у Савічах, разводзілі рыб, была вінакурня (сцены ад яе нейкім цудам захаваліся да нашых дзён), масласырзавод.

У 1876 годзе Эдвард перабудаваў радавое гняздзечка ў сціплы палац, упрыгожаны паркам, сажалкамі, галандскімі ветранымі млынамі і лабірынтам.

У сваіх успамінах Эдвард Вайніловіч пісаў: «У самім парку стаяла царква, калісьці ўніяцкая, затым праваслаўная. Падчас велікодных рэзурэкцый звонавы звон дапаўнялі выстралы з гармат, якія стаялі ў нас у вялікіх сенцах палаца».

А гэта прылада засталася на слуцкай зямлі з часоў Напалеона. Вось што пра яго пісаў Вайніловіч: «Падчас выраўноўвання насыпаў і ям было знойдзена чатыры вялікія і адная невялікая прылада, адвезеныя ў двор паліцыі. Яны ўраслі ў зямлю, але мне ўдалося іх адкапаць і ўсталяваць перад домам у Савічах».

КАБІНЕТ КІРАЎНІКА РОДУ ВАЙНІЛОВІЧАЎ

Убранне залаў і кабінетаў палаца ў Савічах дасталася Вайніловічу ад ягонага дзеда Антонія. Вось як пан Эдвард апісваў 84-гадовага галаву радзіны і ягоныя звычкі:

«Ён быў галоўнай асобай у доме, усім кіраваў, і ўсе падпарадкоўваліся яго распарадку. Паколькі ён раніцай падымаўся позна, сняданак павінны былі падаць а 12:00, абед – а 17 гадзін, бо ён звык да гэтага, жывучы ў горадзе падчас сваёй службы.

І калі ён спазняўся, то кіем, без якой ён ужо не мог хадзіць, прытрымліваў стрэлкі гадзін, каб пазней 12:00 не садзіцца за стол.

У ягонай спачывальні да адной са сцен было прыбудаванае штосьці падобнае да калідорчыка, аддзелены поручнямі, абапіраючыся на якія дзед штодня, гучна лічачы прыступкі, некалькі разоў на дзень падымаўся і апускаўся па ім замест шпацыру, бо цэлымі днямі праседжваў у сваім архіве ў суседнім пакоі, які быў увесь час закрыты, у які мы, выпрабоўваючы велізарную цікаўнасць, упершыню ўвайшлі пасля ягонай смерці. Там была і бібліятэка з Пузава з вялікай колькасцю тамоў у скураных і пергаментных пераплётах».

САВІЧЫ Ў 1917-1920 ГГ.: КАТАСТРОФА РОДУ ВАЙНІЛОВІЧАЎ

Пасля рэвалюцыі 1917 года Эдвард Вайніловіч разумеў, што на радзіме ягоны род чакае поўнае вынішчэнне. Пачалося ўсё з пагромаў панскіх маёнткаў, хваля якіх дакацілася і да Савічаў.

Пан Эдвард чакаў катастрофы, але не думаў, што яна будзе такой глабальнай. Ён спадзяваўся, што не загіне велізарны сямейны архіў, які перажыў маскоўскую, швэдскую і татарскую вайну. Ён быў упэўнены, што сяляне, да якіх ён ставіўся з вялікай павагай, не здрадзяць яму і не кінуцца рабаваць палац, шукаючы ягоную сям'ю, каб забіць. Але ўсё адбылося з дакладнасцю ды наадварот.

«Амаль адразу ж заўважыў 12-15 узброеных жаўнераў, якія бягуць да параднага ўваходу. Я выбег праз тыя бакавыя дзверы, праз якія нядаўна выпусціў жонку, і накіраваўся праз парк у бок дома ў садзе, за якім я ўвесь час назіраў.

Перш чым дабег да першых дрэў, якія павінны былі мяне атуліць ад рабаўнікоў у такую ясную ноч, я пачуў шум, гам, стрэлы, роў натоўпу, які ўварваўся ў дом. Пачалося рабаванне, якое затым пракацілася па стайні, карэтнай адрыне і спынілася праз пару гадзін. Увесь гэта час, забыўшыся нават пра мароз, я прастаяў паміж дзвюма ліпамі, не адводзячы вачэй ад месца хованкі маёй жонкі, чуючы крыкі і грукат у хаце.

Крыху прыціхлі, я выйшаў з хованкі і ўбачыў пісара, які папярэдзіў мяне аб з'яўленні новай партыі салдафонаў у суправаджэнні сялянскай браціі з суседніх Савічаў. Сялянам загадалі шукаць ўладальніка, які павінен панесці пакаранне. <...>

Колькасць адыходзяць войскаў (г. зн., марадзёраў) павялічвалася, яны цягнуцца чарадой сялянскіх вазоў, дакладней, мае ўласныя вазы, захопленыя дваровымі людзьмі, ішлі туды і назад з накрадзеных маёмасцю. Я бачыў як пераганялі быдла і коней, бачыў рабаўнікоў, якія біліся за здабычу рабаўнікоў. <...>

Ніводнага століка, ніводнага цвіка ў сцяне, ніводных дзверцаў ад печаў не засталося. Многія дзверы і вокны былі выбітыя, многія вывезены. Праз тое, што каналізацыйныя трубы былі выдраныя, падлогі на верхнім паверсе і столі на першым былі залітыя вадой. А што сталася з архівам і бібліятэкай, якая налічвае звыш 5 000 тамоў! Усё падрана, карціны і партрэты родапачынальнікаў парэзаныя на палосы або прастрэленыя.

Я ўпрасіў саксаў (кайзераўскіх жаўнераў, якія захапілі Савічы. – Рэд.) не вешаць арыштаваных пры ўмове, што яны і яшчэ чатыры самыя нядобранадзейныя сям'і на наступны дзень з'едуць з двара, што і было зроблена. <...>

Мацней за ўсё было тое, што сярод самых варожа настроеных людзей апынуліся тыя, у якіх не толькі бацькі, але нават дзяды нарадзіліся і правялі ўсё жыццё ў двары на службе ў маіх продкаў, унукаў якіх я дапамагаў выхоўваць».

Чаму сяляне паводзілі сябе як дзікуны, задаваўся пытаннем Эдвард Вайніловіч. Адной з галоўных прычын ён называе свядомае распальванне расейскімі ўладамі нацыянальна-класавай барацьбы ў былой Рэчы Паспалітай. Калі памятаеце, на думку гісторыкаў, з гэтай жа прычыны ў Беларусі пацярпела паразу паўстанне Кастуся Каліноўскага.

ШТО З ПАЛАЦАМ ЦЯПЕР?

Ад яго нічога не засталося – толькі старыя высакародныя дрэвы нагадваюць краязнаўцам аб тым, што ў гэтым месцы 400 гадоў жыў род Вайніловічаў. А Эдвард Вайніловіч вярнуўся на радзіму толькі нядаўна: у 2006 годзе ягоны прах перавезлі з Польшчы ў Менск. А ягонае імя цяпер носіць сквер за касцёлам, які ён пабудаваў у гонар сваіх дзяцей Сымона і Алены.