Энэргетычны парадокс: праз БелАЭС Расея можа выкарыстаць «газавы шантаж»

Кошты электраэнэргіі пасля будаўніцтва АЭС у Астраўцы толькі вырастуць.

Калі ў Беларусі задумвалася «будоўля стагоддзя» – будаўніцтва БелАЭС, улады, вядома ж, разлічвалі на экспарт «лішняй» электраэнэргіі, – дагэтуль ужо нескладана было спрагназаваць аб'ём будучага прафіцыту. Пастаўляць яе меркавалася перш за ўсё на літоўскі рынак, бо Літву і Беларусь звязваюць 5 ЛЭП, у тым ліку самая магутная – ЛЭП 750 кВ, якая з'яўляецца часткай так званага «кола АЭС», піша эканамічны аглядальнік Таццяна Манёнак для выдання «Наше мнение».

Але Літва практычна з пачатку будаўніцтва БелАЭС заявіла, што беларуская станцыя, якая знаходзіцца ў Гарадзенскай вобласці, за 50 кіламетраў ад Вільні, не адпавядае міжнародным стандартам і нясе пагрозу для нацыянальнай бяспекі. Літва прыняла пастанову байкатаваць імпарт беларускай электраэнэргіі з будучай АЭС і паслядоўна яе выконвае.

Мінэнэргетыкі Літвы ўжо прыступіла да рэалізацыі праекта адключэння электрасетак краіны ад энэргасістэмы Беларусі і былых савецкіх краін і падлучэнні іх да еўрапейскай сеткі. Згодна з праектам, пройдзе рэканструкцыя дзвюх трансфарматарных падстанцый у Вісагінаскім і Уценскім раёнах, будзе ўстаноўленая развітая інфраструктура для перадачы электраэнэргіі. Таксама Літва дэмантуюе самую магутную высакавольтную лінію інтэгральных схем, якая злучае Ігналінскую АЭС з Беларуссю – ЛЭП 750 кВ. Плануецца, што рэканструкцыя сістэмы электраперадачы ў паўночна-усходняй Літве закончыцца не пазней за вясну 2021 года. Агульны кошт праекта складае EUR23,9 млн без ПДВ. ЕЗ выдасць 45% ад кошту праекта – EUR 10, 8 млн.

Пасля дэмантажу ЛЭП 750 кВ тыя, што застануцца 4 ЛЭП (дзве магутнасцю па 330 кілавольт і дзве па 110 кілавольт), якія будуць дзейнічаць, пакуль Літва будзе знаходзіцца ў так званым энэргаколе БРЭЛЛ, што аб'ядноўвае энэргасістэмы Беларусі, Расеі, Эстоніі, Латвіі і Літвы.

Раней у Літве заяўлялі, што пасля сінхранізацыі сетак з Еўропай не застанецца ні тэхнічнага, ні камерцыйнай плыні электраэнэргіі з Беларусі. Аднак пазней кіраўнік Мінэнэргетыкі Літвы Жыгімантас Вайчунас прызнаў, што абмежаваць доступ беларускай электраэнэргіі на літоўскі рынак будзе даволі складана – яна ў невялікіх колькасцях можа паступаць у краіну праз суседнюю Латвію. Цяпер Літва абмяркоўвае з Латвіяй пытанне блакавання электраэнэргіі з БелАЭС. Найбліжэйшая падстанцыя магутнасцю 330 кілавольт знаходзіцца пад Полацкам на адцінку ЛЭП Полацк – Ігналінская АЭС. У Вільні не выключаюць варыянт пракладкі новай высакавольтнай лініі для пастаўкі беларускай электраэнэргіі ў гэтую краіну.

Аднак невідавочна, што найбліжэйшым часам такога кшталту праект будзе зрэалізаваны. І не з палітычнага меркавання, а перш за ўсё праз камерцыйны складнік. Пакуль незразумела, якім коштам Беларусь будзе гатовая экспартаваць электраэнэргію пасля заканчэння будаўніцтва БелАЭС.

Будаўніцтва БелАЭС фінансуецца за кошт дзяржаўнага экспартнага крэдыту РФ сумай да USD10 млрд. Згодна з умовамі кантракту, Беларусь павінна пачаць выплату крэдыту праз 6 месяцаў з даты ўвядзення ў эксплуатацыю АЭС, але не пазней за 1 красавіка 2021 года – 30-цю роўнымі долямі кожныя шэсць месяцаў.

Можна выказаць здагадку, што для выплаты крэдыту за БелАЭС беларускае кіраўніцтва пастараецца прыцягнуць замежнае фінансаванне. Зрабіць гэта будзе няпроста, бо беларуская дзяржаўная запазычанасць ужо наблізілася да парога эканамічнай бяспекі краіны. Якое выйсце можа быць у гэтай сітуацыі? Перакласці частку выдаткаў на выплату крэдытаў на тарыфы за электраэнэргію. Што, натуральна, не зробіць іх больш канкурэнтаздольнымі пасля заканчэння амбіцыйнай будоўлі.

Вось чаму ўрад Беларусі цяпер робіць стаўку на дамоўленасці з Расеяй наконт кошту газу ў рамках стварэння агульнага рынку газу ў Еўразійскім эканамічным саюзе (ЕАЭС). Ключавая задача – ужо да 2020 годзе зблізіць кошты газу з расейскімі (цяпер расейскія кошты газу прыкладна ўдвая ніжэйшыя за беларускія). А да 2025 годзе – планаванага тэрміну стварэння агульнага рынку газу ЕАЭС – беларускае кіраўніцтва ставіць перад сабой задачу атрымаць аднолькавыя кошты газу з расейскімі.

Паколькі ў Беларусі цяпер блізу 95% электраэнэргіі выпрацоўваецца на прыродным газе, прыкметнае зніжэнне кошту расейскага газу можа істотна скарэктаваць тарыфы на электраэнергію і пасля будаўніцтва БелАЭС. Адзначым, што два рэактары БелАЭС павінны пачаць працаваць у канцы 2020 года. Яны будуць вырабляць 18 млрд кВт.г – гэта прыкладна каля паловы гэтага аб'ёму. У 2017 годзе спажыванне электраэнэргіі ў краіне склала 36,926 млрд кВт.г., у тым ліку крыніцы ДВА «Белэнэрга выпрацавалі 30,605 млрд кВтг, імпарт электраэнергіі склаў 2,733 млрд кВт.г.

Надоечы віцэ-прэм'ер Беларусі Уладзімір Сямашка на форуме «Атамэкспа» ў Сочы паведаміў, што Беларусь з пачатку 2018 года амаль утрая павялічыла экспарт электраэнэргіі – да 420 млн кВт.г (у 2017 годзе Беларусь экспартавала 147,5 млн кВт.г). Трэба меркаваць, што дасягнуць такога выніку дазволіла зніжэнне кошту расейскага газу ў рамках дамоўленасцяў з РФ – паводле звестак за студзень-люты 2018 года, кошт імпартаванага расейскага газу склаў для Беларусі USD132 за тысяч куб. м., што на 9,5% ніжэй, чым за такі ж перыяд 2017 года.

Такім чынам, афіцыйнаму Менску даводзіцца дамагацца практычна немагчымага – зблізіць кошты газу з расейскімі і пры гэтым знайсці спосаб пазбегнуць дадатковай нагрузкі на тарыфы пры разліках за крэдыт на будаўніцтва БелАЭС.