Эканаміст: Ільготы ў Беларусі размяркоўваюцца нераўнамерна

Як пенсіянеры апынуліся ні пры чым.

У чэрвені гэтага года Даследчы цэнтр ІПМ і BEROC правялі дыскусіі ў дзесяці фокус-групах, каб даведацца стаўленне беларусаў да сістэмы сацабароны ў цэлым і пенсійнай сістэмы сярод іншага. Рэспандэнтам у тым ліку прапанавалі абмеркаваць і пенсійныя льготы – як ужо існыя, так і жаданыя, паведамляе tut.by.

– Што цікава, у асноўным людзі мяркуюць, што льготаў у беларускіх пенсіянераў больш, хоць на самай справе іх вельмі мала, – адзначае Аляксандр Чубрык, дырэктар даследчага цэнтра ІПМ. – Напрыклад, многія ўдзельнікі фокус-групаў былі ўпэўненыя, што ў Беларусі для пенсіянераў ёсць зніжкі на лекі, але фактычна такой ільготы не існуе. Скідкі на лекі могуць надавацца асобным катэгорыям пенсіянераў, напрыклад інвалідам, або іх могуць уводзіць асобныя аптэкі з уласнай ініцыятывы. Але льготаў на набыццё лекаў для ўсіх пенсіянераў і на ўзроўні дзяржавы ў нас няма.

Сярод жаданых ільготаў для пенсіянераў удзельнікі фокус-групаў называлі ў першую чаргу якраз зніжкі на лекі і на праезд у грамадскім транспарце (гэта ў першую чаргу актуальна для жыхароў Менска). Але гучала і іншае меркаванне: калі памер пенсій будзе дастатковым, можна было б абысціся ўвогуле без ільготаў.

– Такую ідэю ў дыскусіях людзі выказвалі досыць часта, задаючыся пытаннем: чаму чалавек, які ўсё жыццё працаваў, павінен атрымліваць нейкія льготы? У яго павінна быць пенсія, дастатковая для таго, каб нармальна жыць без усялякіх ільготаў і не ісці з працягнутай рукой да дзяржавы, – каментуе Аляксандр Чубрык.

Сам эксперт мяркуе, што льготы для пенсіянераў у цэлым могуць быць апраўданыя, але толькі ў тым выпадку, калі яны сапраўды вядуць да зніжэння рызыкаў беднасці.

– Льготы не бяруцца з ніадкуль, іх аплачваюць падаткаплацельнікі. Таму заўсёды трэба ставіць пытанне, наколькі гэтыя льготы эфектыўныя, – тлумачыць Аляксандр Чубрык. – У асноўным пенсіянеры – гэта даволі аднастайная група, таму што ўзровень пенсій прыкладна аднолькавы, калі не браць у разлік былых вайскоўцаў або дзяржслужбоўцаў. А гэта азначае, што ў большасці сваёй пенсіянеры схільныя да адных і тых рызыкаў. З улікам аднастайнасці групы нейкія льготы маглі б быць апраўданыя, калі яны сапраўды добра таргетаваныя і вядуць да зніжэння рызыкаў беднасці і ўразлівасці. Але трэба разумець, што менавіта магло б мець сэнс, у тым ліку прыслухацца да меркавання людзей.

Акадэмічны дырэктар даследчага цэнтра BEROC Кацярына Барнукова мяркуе, што «ў ідэале льготаў для пенсіянераў быць не павінна, таму што ў любой ільгоце ўжо закладзеная пэўная несправядлівасць».

– Разгледзім у якасці прыкладу льготы на праезд у грамадскім транспарце. Ёсць пенсіянер, які ўсюды ходзіць пешшу, і яму гэтая льгота ўвогуле не патрэбная. А ёсць іншы пенсіянер, які кожны дзень ездзіць праз увесь горад да ўнукаў, у паліклініку, на рынак або да сяброў. Ён карыстаецца гэтай ільготай нашмат больш. Акрамя таго, праезд у транспарце – гэта льгота, якая нацэленая ў першую чаргу на гарадскіх пенсіянераў. Магчыма, ім падтрымка сапраўды патрэбная больш, але мы гэтага не ведаем. Уся гэтая сітуацыя – яркая ілюстрацыя таго, што льготы размяркоўваюцца вельмі нераўнамерна і не ўсім прыносяць аднолькавую карысць, а гэта не зусім справядліва, – тлумачыць Кацярына Барнукова.

З гэтай прычыны ў Расеі пайшлі шляхам манетызацыі льготаў, кажа эксперт.

– Напрыклад, раней у Расеі пенсіянерам прапаноўвалі бясплатны праезд у грамадскім транспарце, які абыходзіўся бюджэту ва ўмоўныя 15 рублёў на месяц. Калі камусьці гэтая льгота не патрэбная, ён можа атрымаць гэтыя дадатковыя 15 рублёў у пенсію. Тады кожны зможа іх выдаткаваць на тое, што яму больш патрэбна: хтосьці набудзе ежы, хтосьці лекі, хтосьці вопратку. Урад не можа ведаць, што менавіта трэба людзям, а так гэтыя грошы будуць выдаткаваныя больш эфектыўна.

Таму, кажа Кацярына Барнукова, калі ў бюджэце з'яўляюцца лішнія грошы, іх лепш накіраваць на павышэнне саміх пенсій, а не на пашырэнне льготаў.

– І за тое, і за другое ў любым выпадку заплаціць бюджэт, проста з розных кішэняў. З улікам таго, што кожны чалавек сам разумее, на што яму выдаткаваць грошы, лепш ісці шляхам павелічэння пенсій, што ўрад і робіць пры любой магчымасці, – кажа Кацярына Барнукова.

Якіх пенсійных ільготаў нам не хапае?

Разам з тым эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што некаторыя льготы для пенсіянераў маглі б быць больш мэтазгоднымі. У першую чаргу гаворка ідзе пра тую самую зніжку на лекі, на карысць якой выказваліся і самі беларусы.

– Удзельнікі нашых фокус-групаў казалі, што калі б для пенсіянераў існавалі зніжкі на лекі, то і цяперашняга памеру пенсій больш-менш хапала б на жыццё. Нават камунальныя паслугі не выклікалі столькі турботы, як выдаткі на ахову здароўя, – адзначае Аляксандр Чубрык. – Усе ўдзельнікі дыскусій былі згодныя з тым, што для пенсіянера лекаванне можа апынуцца вельмі сур'ёзным артыкулам выдаткаў, які практычна адразу ставіць чалавека на мяжу беднасці. Пры гэтым для таго, каб сутыкнуцца з фінансавымі цяжкасцямі пры набыцці неабходнага камплекту лекаў, зусім не абавязкова быць інвалідам. З улікам гэтага было б добра, калі б праблемы са здароўем не станавіліся для пенсіянераў яшчэ і сур'ёзнай фінансавай праблемай.

Кацярына Барнукова дадае, што патрэбы, звязаныя з лекаваннем і здароўем, ва ўсіх розныя. Гэта выклікае няроўнасць у выдатках, якую «добра б было паспрабаваць нівеляваць».

– На мой погляд, найбольш востра праблема стаіць для людзей з рознымі хранічнымі захворваннямі, якім увесь час даводзіцца прымаць нейкія прэпараты: скажам, з цукровым дыябетам ці артэрыяльнай гіпертэнзіяй. Выдаткі на іх могуць займаць значную дзель у бюджэце пенсіянера. Пры гэтым у цэлым для пенсіянераў выдаткі на ахову здароўя больш актуальныя, чым для іншых узроставых групаў, – тлумачыць Кацярына Барнукова. – Таму, магчыма, тут магла б саступіць дзяржава і хоць бы часткова кампенсаваць выдаткі ў гэтых артыкулах.

Яшчэ адна магчымая льгота, якую прапануе Кацярына Барнукова, – гэта вызваленне працоўных пенсіянераў ад выплаты ўнёскаў у Фонд сацыяльнай абароны. Цяпер працоўныя пенсіянеры могуць атрымаць прыбаўку да будучай пенсіі толькі ў тым выпадку, калі яны адмовяцца ад пенсіі на час працы. Калі ж пенсіянер надумае атрымліваць і заробак, і пенсію, то дадатковы стаж не паўплывае на памер будучай пенсіі, нават нягледзячы на тое, што працоўны пенсіянер прадоўжыць плаціць унёскі ў ФСАН.

– Магчыма, вызваленне пенсіянераў ад выплаты страхавых унёскаў стымулявала б людзей даўжэй працаваць, і гэта ў цэлым было б больш справядліва, – кажа Кацярына Барнукова.

Аляксандр Чубрык дадае, што нядрэннай «ільготай» для пенсіянераў была б магчымасць працаўладкавання ў камфортным для сябе рэжыме.

– Нават з улікам павышэння пенсійнага веку многія пенсіянеры ўсё роўна разглядаюць магчымасць прадаўжэння працы на пенсіі, у тым ліку для таго, каб пазбегнуць рэзкага падзення ўзроўню спажывання. Таму, на мой погляд, варта было б задумацца пра нейкія магчымасці для іх атрымліваць дадатковую адукацыю, прадумаць сістэму гнуткай занятасці. Але гэта ўжо пытанні не столькі пенсійнага забеспячэння, колькі рынку працы ў цэлым, – кажа Аляксандр Чубрык.