Як археолагі знайшлі найстарэйшае паселішча ў Беларусі і, магчыма, ва Усходняй Еўропе

Яму блізу 250 тысяч гадоў.

У кожным школьным падручніку гісторыі вы прачытаеце, што самыя старыя стаянкі на тэрыторыі Беларусі знаходзіліся ля вёсак Юравічаў Калінкавіцкага і Бердыж Чачэрскага раёнаў (26-24 тысячы гадоў да нашай эры). Супрацоўнік Інстытута гісторыі НАН Беларусі Аляксандр Вашанаў распавёў tut.by аб сенсацыйных знаходках, самая старажытная з якіх датуецца 250 тысячамі гадоў.

Каардынаты самой старажытнай стаянкі на тэрыторыі Беларусі наступныя: Берасцейская вобласць, Іваноўскі раён, вёска Агова. Як аб гэтым месцы даведаліся археолагі?

- Некалькі апошніх гадоў жыхар горада Іванава Юрый Селязнёў, які вельмі цікавіўся археалогіяй, пачаў ездзіць у кар'ер каля вёскі Агова, дзе здабывалі пясок. На глыбіні блізу 13 метраў ён выявіў досыць цікавыя крэмніевыя рэчы і адначасова звярнуўся да беларускіх і расейскіх археолагаў. Апошнія больш актыўна, чым беларусы, даследуюць палеаліт (самы старажытны перыяд каменнага веку: ад 2,5 млн гадоў назад да 10 тысячагоддзя да н. э. - Заўвага.). Яны пацвердзілі, што матэрыял старажытны, выглядае вельмі архаічна.

Летась беларускія археолагі даследавалі Агова, збіралі артэфакты і дэманстравалі папярэднія вынікі на навуковых канферэнцыях. Усе навукоўцы (з Францыі, Нямеччыны ды іншых краін) пацвердзілі, што матэрыял вельмі старажытны.

- Мы вазілі туды геолагаў з БДУ на чале з Аляксандрам Матузко. Яны прыйшлі да высновы, што гэтыя матэрыялы ў геалагічных адкладах маюць узрост, не старэйшы за 250 тысяч гадоў. Гэта робіць час засялення Беларусі больш старажытным на сотню тысяч гадоў.

Больш дакладныя звесткі, паводле слоў Аляксандра Вашанова, пакуль немагчымыя.

- На жаль, мы пакуль не знайшлі арганікі (касцяныя матэрыялы і парэшткі фаўны. - Заўвага.). Але сама калекцыя Агова налічвае ўжо некалькі тысяч артэфактаў. Ёсць рубіла, чоперы (завостраная галька або валун памерам да 7,5-10 см. - Заўвага.), пікі, адшчэпы - дастаткова сур'ёзны матэрыял. З гэтым помнікам мы толькі пачынаем працаваць.

Са слоў Вашанава, гэта не толькі самы старажытны помнік у Беларусі.

- Хутчэй за ўсё, гэта будзе адным з самых старажытных помнікаў на тэрыторыі Усходняй Еўропы. Аналогіі ў залягання матэрыялу і самому матэрыялу мы знаходзілі толькі ў Нямеччыне.

Знаходка ў Агова - не адзіная.

- Цяпер мы з маім калегам Аляксандрам Гаршковым займаемся даследаваннем помніка Навасёлкі каля аднайменнай вёскі Веткаўскага раёна Гомельскай вобласці. Дарэчы, наша экспедыцыя адбылася шмат у чым дзякуючы ўнёску звычайных людзей, якія дапамаглі ў тым ліку фінансава. Дык вось, у 2011 годзе наша калега Ганна Цімафеенка, якая займалася вывучэннем больш позняга перыяду, сабрала там невялікую калекцыю крэмніевых вырабаў (блізу 30 прадметаў) і прывезла іх у Менск.

Са слоў Вашанава, ён адразу зацікавіўся артэфактамі.

- Крэмень быў пакрыты тоўстым пластом паціны (спецыфічны налёт на крэмніі, часам вапнавага паходжання. - Заўвага.). Часам гэта можа сведчыць пра ўзрост матэрыялу. Таксама збянтэжыла, што прадметы маюць даволі архаічнае аблічча. Мы пракансультаваліся з калегамі з Санкт-Пецярбурга, Варшавы. Яны пацвердзілі, што гэтыя рэчы старажытныя. Аналогіі гэтых рэчаў можна знайсці ў помніках арыньякскай культуры. Арыньяк - гэта першыя краманьёнцы (продкі ўсіх сучасных людзей). Узрост матэрыялаў можа дасягаць 40 тысяч гадоў. Не болей. Пакуль няма матэрыялаў з арганікі, каб устанавіць канкрэтныя даты.

Але, як падкрэслівае суразмоўца, гэта ў кожным выпадку ранейшы перыяд, чым стаянка ў Юравічах. Ды і калекцыя што да артэфактаў ужо большая, чым там.

- Хутчэй за ўсё, гэта найстарэйшая стаянка на паўднёвым усходзе Беларусі.

Новыя знаходкі прымусілі археолагаў перагледзець старыя калекцыі.

- Ва ўсіх падручніках па археалогіі напісана, што ў Беларусі тры сярэднепалеалітычныя знаходкі са Свяцілавічаў, Абідавічаў і Падлужжа (сярэдні палеаліт - частка палеаліту. - Заўвага.). Калі мы пачалі пераглядаць старыя калекцыі, выявілася, што іх значна больш, і што самае цікавае, адна з іх, якая была знойдзеная ў Смаргонскіх кар'ерах, з'яўляецца адной з самых паўночных знаходак гэтага перыяду на тэрыторыі Еўропы. Апошнія два гады - гэта сапраўдны скачок у плане вывучэння палеаліту Беларусі. 90 гадоў ён маўчаў, а затым пачаў выстрэльваць старажытнымі помнікамі.