Яўген Гонтмахер пра санкцыі супраць рэжыму: Уявіце, калі ЕЗ адмовіцца ад куплі беларускага бензіну

Маскве выгадна пазбавіцца ад Лукашэнкі.

Расейскі эканаміст, доктар эканамічных навук Яўген Гонтмахер апошнім часам актыўна каментуе падзеі ў Беларусі. У інтэрв'ю tut.by ён ацаніў сітуацыю ў нашай краіне.

«Праграмісты для Лукашэнкі бачацца прыхаднямі з іншай планеты»

- Пратэсты ў Беларусі доўжацца ўжо больш за 100 дзён. Як па-вашаму, наколькі яшчэ выстарчыць беларускага грамадства? Пандэмія ўплывае цяпер на колькасць пратэстоўцаў?

- Гледзячы з Масквы на тое, што адбываецца ў вас, мне здаецца, што людзі не баяцца пандэміі з пункту гледжання выхаду на вуліцы. Многія з іх ужо даведзеныя да крайняга ўзроўню раздражнення супраць Лукашэнкі. Урэшце, можна маску надзець.

Мне здаецца, пратэст нікуды не сыдзе. Ён можа сысці з вуліц, але прадоўжыцца ў іншых формах.

- Якіх? Святлана Ціханоўская прапаноўвала правесці агульнанацыянальны страйк, але людзі яго не падтрымалі.

- Але ўсё ж да страйку людзі патроху далучаюцца. Гэта можа перарасці ў нейкія вялікія лічбы, тады эканоміка будзе адкрыта адчуваць тое, што адбываецца. Мне здаецца, што гэтага Лукашэнка страшэзна баіцца. Ён нават не столькі баіцца вулічных пратэстаў, бо ён зразумеў, што можна людзей разганяць, арыштоўваць, і ў яго тут няма ніякіх тармазоў, а таго, што людзі будуць агінацца ад працы. Тут у Лукашэнкі няма спосабу, як на гэта ўплываць. Што ты можаш зрабіць? Ты іншых работнікаў не знойдзеш. Не з Расеі ж прасіць даслаць гастарбайтэраў!

- Былі спробы знайсці штрэйхбрэйкераў.

- Гэта ўсё несур'ёзна. Пратэст грамадства ў дачыненні да ўлады Лукашэнкі будзе працягвацца ў розных формах. Людзям трэба неяк выплюхваць сваю незадаволенасць, а да вялізнага канцлагеру на паўночнакарэйскі ўзор справа ўсё ж не дойдзе. Будзе развівацца нейкае паралельнае жыццё, якое не будзе супадаць з тым, як хацеў бы Лукашэнка, каб усе жылі. Вось гэты пратэст, мне здаецца, усур'ёз і надоўга. Ніхто не ведае, калі гэты латэнтны пратэст дойдзе да крытычнай кропкі, калі Лукашэнка не проста гэта адчуе, але і будзе вымушаны сысці (хоць я не вельмі ўяўляю, як і ў якой форме ён можа сысці). Лукашэнка, вядома, гістарычна асуджаны, але гэта можа працягвацца, на жаль, даволі доўга, калі не адбудзецца нейкіх экстраардынарных падзей, напрыклад, расколу ў беларускай кіроўнай эліце.

«Пуціну, мякка кажучы, не вельмі падабаецца тое, як паводзіць сябе Лукашэнка»

- У адным са сваіх артыкулаў вы напісалі, што цяперашні беларускі рэжым ужо наўпрост пагражае існаванню «саюзнай дзяржавы» і інтарэсам Еўразійскага эканамічнага саюза, таму кіраўніцтву Расеі трэба ўсялякім коштам прымусіць Лукашэнку пакінуць сваю пасаду.

- Гэта акурат такі магчымы экстраардынарны выпадак. Я асабіста не выключаю таго, што на Лукашэнку будзе ціснуць Масква, каб ён неяк акуратна, без чарговай «каляровай рэвалюцыі», адышоў у бок. Гэта тэарэтычна магчыма, бо ён усё ж ад Масквы залежыць радыкальным чынам. Але Крэмль, наколькі я разумею, яшчэ не прыняў канчатковай пастановы, што ён будзе рабіць у цяперашняй сітуацыі. Хаця Лукашэнка расейскаму кіраўніцтву не проста надакучыў, але і выклікае ўжо пачуццё гідлівасці, якое цяжка якая схаваць.

- А тое, што ўлады Расеі павіншавалі Лукашэнку з перамогай на выбарах, прызналі яго легітымным прэзідэнтам, у адрозненне ад Захаду, ці не азначае гэта, што падтрымка будзе бясконцай?

- Уявіце сябе на месцы Пуціна. Прайшлі выбары, абвясцілі, што Лукашэнка на іх перамог. Што Пуціну рабіць у гэтай сітуацыі? Я ўпэўнены, што Пуцін ведаў рэальныя лічбы пра тое, што Лукашэнка не набраў большасці. Але калі б Пуцін маўчаў адзін дзень, другі, трэці, тыдзень, то гэтым справакавала б пераможную рэвалюцыю ў Беларусі. А ён гэтага не хоча, бо для яго кожная «каляровая рэвалюцыя» - гэта кашмар. Таму мне здаецца, у Пуціна не было іншага варыянту, акрамя як павіншаваць Лукашэнку. Але я не стаў бы тут рабіць выснову, што ён будзе падтрымліваць яго да труннай дошкі. Гэта не так.

Я ўпэўнены, што Пуціну, мякка кажучы, не вельмі падабаецца тое, як паводзіць сябе Лукашэнка. Ён перайшоў ужо ўсякія межы нават няшчырай прыстойнасці і гэта пачынае псаваць рэпутацыю Расеі таксама. Пуцін усё ж яшчэ пакуль зацікаўлены ў рэпутацыі Расеі на сусветнай арэне. А тут раптам наш блізкі партнёр у асобе Беларусі зусім адбіўся ад рук. І атрымліваецца, што Расея быццам усё гэта падтрымлівае таму што Пуцін рыхтуе такі ж варыянт для Расеі, усё тое бязладдзе, якое адбываецца ў вас. Але мне здаецца, Пуціну гэта не трэба. Таму Масква проста шукае форму, як Лукашэнку акуратна прыбраць.

- І якія могуць быць варыянты?

- Думаю, у Пуціна ёсць два вагары, якія ён можа выкарыстоўваць у кожны момант.

Першы вагар: праз раскол беларускіх сілавікоў, сярод якіх нямала лаяльных расейскаму кіраўніцтву. Лукашэнка, вядома , спрабаваў пачысціць шэрагі ад такіх людзей і для гэтага ўсе апошнія гады тасаваў вышэйшых чыноўнікаў. Але ўсё адно Пуцін у сілах зрабіць так, што адбудзецца тое, пра што так шмат пісалі: сілавікі падзеляцца, частка іх прыйдзе да Лукашэнкі і скажа: «Вось табе самалёт, давай, злятай адсюль».

Другі варыянт больш доўгі - эканамічны. Расея перастане пастаўляць патрэбнымі Лукашэнку цэнамі нафту, газ альбо перакрые экспарт да нас беларускіх тавараў.

Я думаю, што калі будзе прынятая канчатковая пастанова, што Лукашэнку трэба змяняць, то пры дапамозе якога-небудзь з гэтых варыянтаў альбо іх камбінацыі, гэтая змена будзе рэалізаваная.

- У нас многія асцерагаюцца, што такім чынам Крэмль проста паглыне Беларусь.

- Я не прыхільнік пазіцыі, што калі ў Лукашэнкі справы дрэнныя, то Расея павінна, карыстаючыся момантам, даціснуць Беларусь, давесці справу да фактычнага зліцця ў Саюзнай дзяржаве. Мне здаецца, што цяпер гэта ўжо не пройдзе, перш за ўсё праз непрыманне такога «аншлюсу» найбольш актыўнай часткай беларускага грамадства. Маладыя пакаленні хочуць рэальнага, а не фіктыўнага суверэнітэту Беларусі.

Расеі трэба паспяшацца і вось яшчэ чаму. У Беларусі стаўленне да Расеі заўсёды было амаль роднае. Але афіцыйнай фактычнай падтрымкай цяперашніх паводзін рэжыму Лукашэнкі мы адштурхоўваем людзей ад Расеі.

Таму я думаю, што адзін з найбольш рэальных варыянтаў - гэта мірны пераход улады нейкім людзям, якія не супраць Саюзнай дзяржавы і дэманструюць сяброўскае стаўленне ў дачыненні да Расеі. Гэта цалкам рэальна таму што ў вас (прынамсі пакуль) няма антырасейскіх лідараў. Я думаю, што гэты варыянт, хутчэй за ўсё, Пуціну спадабаўся б больш, чым калі б людзі выйшлі на вуліцы і зрынулі Лукашэнку, і хто ведае, што атрымалася б далей.

Але калі выказаць здагадку, што Масква будзе падтрымліваць Лукашэнку што б там не было, што б ён ні рабіў, тады ён зможа пратрымацца яшчэ даволі доўга. Магчыма, гады.

- А Захад можа неяк уплываць? Мне здаецца, іх санкцыйная палітыка не мае сэнсу.

- Усё яшчэ наперадзе. Таму што тыя санкцыі, якія цяпер увялі ў дачыненні да Беларусі, гэта персанальныя санкцыі. Расея гэта ўсё праходзіла. У нас такія ж спісы былі, калі памятаеце «спіс Магніцкага», за Крым, за Данбас і г.д. Таму гэта сапраўды нічога не варта.

Як паказвае досвед, самыя эфектыўныя - гэта сектаральныя санкцыі. Расея ўжо не можа больш за шэсць гадоў пазычаць на сусветных фінансавых рынках. Расея не можа купляць, прынамсі легальна, найноўшае абсталяванне, у тым ліку для нафтагазавай галіны. Для Беларусі можа быць тое ж самае. Напрыклад, што рабіць Беларусі, калі Еўразвяз адмовіцца ад куплі беларускага бензіну? Дарэчы, гэта можа паставіць Расею ў няёмкае становішча. Таму што ў нас эканомікі вельмі блізка ўзаемадзейнічаюць адзін з адным, гэта будзе азначаць, што Беларусь садзіцца яшчэ больш на шыю Расеі з эканамічнага пункту гледжання. Лукашэнка тут жа павернецца да Пуціна і скажа: «Ну, дарагі Уладзімір Уладзіміравіч, глядзі я страчваю яшчэ там мільярды даляраў, таму што мне цалкам абрэзалі ўвесь экспарт на Захад. Давай я табе буду пастаўляць гэта ў Расею». Але ў Расеі ёсць уласныя вытворчасці. Атрымліваецца, што нашы вытворцы павінны будуць саступіць. Ці Пуцін павінен будзе бязвыплатна дапамагчы Беларусі з яе 9,5 мільёнамі насельніцтва матэрыяльна. Для Расеі, з яе няпростай фінансава-эканамічнай сітуацыяй, гэта вельмі адчувальна.

Таму, яшчэ раз кажу, Маскве лепш да гэтага не даводзіць і ад Лукашэнкі пазбавіцца. У адваротным выпадку гэта будзе азначаць, што Расея будзе пакутаваць ад гэтых санкцый у той жа ступені, што і Беларусь. Гэта лёгка пралічваецца. Захад, я думаю, дарэчы, і разважае з гэтай нагоды, бо гэта санкцыі не толькі супраць Беларусі, але і супраць Расеі.