Эканаміст: Колькасць даляраў у беларускіх банках імкліва памяншаецца

Недавер насельніцтва да фінансавых інстытутаў дасягнуў піка.

За год з дэпазітаў беларусы вынеслі не менш за 2 мільярды даляраў у эквіваленце. Маштабны зыход з банкаўскай сістэмы звязваюць з палітычным і эканамічным крызісам, штуршок якому далі падзеі жніўня мінулага года, якія выклікалі недавер укладчыкаў да любых дзяржаўных інстытутаў, піша ў артыкуле для «Народнай волі» доктар эканамічных навук Барыс Жаліба.

Але Нацбанк спадзяваўся, што сітуацыя неўзабаве стабілізуецца. Не атрымалася. З пачатку 2021-га за восем месяцаў валютныя ўклады фізічных асобаў у банкаўскай сістэме скараціліся яшчэ на 13%, або на 764,8 мільёна даляраў, у тым ліку на тэрміновых дэпазітах – на 745 мільёнаў, або на 16,1%. У тэрміновым сектары агульная сума дэпазітаў складае 3,9 мільярда даляраў, у той час як 6 гадоў таму было 7,8 мільярда.

Не давяраючы гаротнаму беларускаму рублю, які перажыў столькі інфляцыйных воплескаў і дэвальвацыйных абвалаў, беларусы, укладваючы грошы ў банкі, традыцыйна аддавалі перавагу валюце. Пікавая дзель валютных ашчаджэнняў склалася ў канцы 1998 года – 87%. Зразумела, што Нацбанк стаў усё больш узмоцнена праводзіць палітыку дэдалярызацыі: трэба было неяк адвадзіць суайчыннікаў ад нездаровай цікавасці да чужой валюты. Галоўны рэгулятар «утапіў у падлогу» дэпазітныя стаўкі тэрміновых укладаў. У безадклікальных доўгатэрміновых укладах яны дасягалі максімум 2–2,5% гадавых на фоне росту ставак рублёвых дэпазітаў, якія сталі значна больш выгаднымі. Народ не разумеў: чаму дзяржава пазычае на еўрарынку ў выглядзе аблігацый грошы пад 6-7% гадавых, гэта значыць у разы даражэй, чым у сваіх грамадзянаў? Але лёд крануўся. У банках ужо знаходзілася не 3/4 валютных укладаў ад фізічных асобаў, як раней, а 2/3 да 1/3 рублёвых. Бо ў нармальнай эканоміцы большая частка ў грашовым звароце павінна прыпадаць на нацыянальную валюту. А ў Беларусі больш за 60% грашовай масы прыпадала на валютны складнік.

Але няма ліха без дабра. Даляр, з якім 20 гадоў нястомна змагаўся Нацбанк, стаў здавацца. У жніўні гэтага года ўдзельная вага дэпазітаў насельніцтва ў банкаўскай сістэме знізілася да 58%. Параўнайце з 87% у 1998 годзе. Прагрэс дэвалютызацыі навідавоку. Толькі дэдалярызацыя адбылася чыста па-беларуску: няма валюты – няма праблемы. Усе, ці амаль усе, валютныя мільярды, якія сплылі з банкаўскай сістэмы, аселі на руках у насельніцтва. Яно не спакусілася нават звышпрыбытковымі рублёвымі ўкладамі. Як паказвае статыстыка, з пачатку года не растуць і рублёвыя дэпазіты фізічных асобаў. Хіба што за кошт налічаных адсоткаў. Такім чынам, валюта, аселая, як жартуе народ, у банках шкляных, у панчохах і пад матрацамі, не працуе на эканоміку. Не працуе, перш за ўсё, у выглядзе валютных крэдытаў, у якіх востра маюць патрэбу прадпрыемствы. Дарэчы, прыкладна гэтак сама паводзілі сябе з валютай у банках і фундатары – юрыдычныя асобы.

Нягледзячы на жорсткую грашова-крэдытную палітыку Нацбанка, які абмяжоўвае рублёвую масу ў звароце і стабілізаваў тым самым валютны курс беларускага рубля, грошы, што ў валюце, што ў рублях, людзі збольшага не вяртаюць у банкі, трэба разумець, з прынцыповых меркаванняў. Натуральна, каб неяк вярнуць валютных укладчыкаў у банкі, галоўны рэгулятар стаў мяняць сваю дэпазітную палітыку. Канцэпцыя змянілася дыяметральна – цяпер банкам вельмі патрэбная валюта. Нацбанк скасаваў абмежаванні на рост валютных укладаў, і дэпазітныя стаўкі пачалі інтэнсіўна расці. З мізэрных 0,5–1,5% да 3,45% у безадклікальных укладах у сярэднім у банкаўскай сістэме. У асобных банках паводле такіх укладаў, магчыма, ужо прапануюць і 4-5% гадавых. Але пакуль павялічэння на валютных рахунках не назіраецца. Хоць бы затармазіць адток валютных дэпазітаў. Парада, якую хочацца даць галоўнаму рэгулятару і банкам: трэба падымаць дэпазітныя стаўкі яшчэ вышэй. Паводніцкія фінансы – навука тонкая. Некаторыя беларусы тады, можа, і спакусяцца, але іншыя – «ні ў жыцці». З тых самых прынцыповых меркаванняў.

Паколькі банкі крэдытуюць кліентаў за кошт прывабленага капіталу, то-бок за кошт сродкаў укладчыкаў, крэдытныя адсоткі залежаць ад таго, за які кошт крэдытныя ўстановы прывабліваюць ашчаджэнні насельніцтва і прадпрыемстваў. Розніца паміж крэдытнымі і дэпазітнымі адсоткамі, інакш кажучы, адсоткавая маржа, ідзе ў прыбытак банкаў. Падвышаючы дэпазітныя адсоткі, банкі вымушаныя падвышаць і крэдытныя. Натуральна, паўстае пытанне: пад якія адсоткі кліенты банкаў, перш за ўсё прадпрыемствы, могуць адужаць валютныя крэдыты? Пакуль банкі павышаюць кошт валютных крэдытаў у меншай ступені, чым падымаюць адсоткі валютных дэпазітаў. Пакуль яны свядома ідуць на зніжэнне маржы і сваіх прыбыткаў. Думаецца, на гэтыя ахвяры ім давядзецца ісці і далей. Між іншым рэнтабельнасць банкаўскіх паслуг заўсёды была разы ў два вышэйшая, чым рэнтабельнасць прадукцыі прадпрыемстваў рэальнага сектару беларускай эканомікі.

І так, далярызацыя дэпазітаў насельніцтва, як таго хацелі грашовыя ўлады, сапраўды памяншаецца. Пагрозліва памяншаецца. Агульная сума грошай насельніцтва Беларусі, размешчаных у банках, замест таго каб расці, як ва ўсіх краінах, падае: у жніўні сярэднемесячнае яе значэнне склала 8,4 мільярда даляраў у эквіваленце. Яшчэ 1,5 года таму, перад усімі «кавіднымі» і палітычным крызісамі, гэтая сума была большая за 11 мільярдаў. Сапраўды, Беларусь унікальная дзяржава, толькі ў якім сэнсе – вось пытанне.