Аўдыт ад Сырскага: Каго з тылу могуць выправіць на фронт

Ва УСУ будуць сур'ёзныя змены?

Ва ўкраінскім войску праводзяць праверкі, каб выявіць вайскоўцаў, якія за два гады вайны не былі на фронце. Эксперты мяркуюць, што ў тыле нямала патрэбных пасадаў. Аднак ёсць і тыя, каго ў першую чаргу можна накіраваць у зону баявых дзеянняў, напрыклад – роты аховы ТЦК.

«Фокус» разбіраўся, каго закране вайсковы аўдыт.

Падчас сустрэчы Уладзіміра Зяленскага з фракцыяй «Слуга народа» 21 лютага, прэзідэнт Украіны агучыў важны тэзіс – як высветлілася, галоўны камандзір УСУ Аляксандр Сырскі праводзіць маштабны аўдыт у Сілах абароны Украіны. Пазней кіраўнік фракцыі СН Давід Арахамія пацвердзіў словы гаранта. Нардэп патлумачыў, што аўдыт звязаны з тым, што ў нашай краіне ёсць вайскоўцы, якія за два гады вялікай вайны ні разу не былі на фронце.

«Ёсць брыгады або падраздзяленні [у Сілах абароны Украіны], якія два гады на вайне без ратацыі, а ёсць падраздзяленні, якія ніколі не былі на фронце. Войска – 900 тысячаў, з іх 300 тысячаў ваююць, а дзе яшчэ 600 тысячаў? Мы разумеем, што ёсць суадносіны: на кожнага салдата на перадавой павінна быць [у тыле] лагістыка і гэтак далей. Ужо знайшлі восем тысячаў людзей, якія прыкамандзіраваныя да Генштаба і не ваявалі. Яны ўжо рыхтуюцца і пойдуць на падмену. Я думаю, што пасля заканчэння аўдыту лік будзе нашмат большы», – заявіў Арахамія.

Мільён вайскоўцаў

Яшчэ летам 2022 года экс-міністр абароны Аляксей Рэзнікаў заявіў, што ва Украіне з пачатку поўнамаштабнага ўварвання мабілізавана блізу аднаго мільёна людзей.

«Мабілізацыя ва УСУ – да 700 тысячаў чалавек, памежнікі – да 60 тысячаў, Нацгвардыя – да 90 тысячаў, Нацыянальная паліцыя – да 100 тысячаў. У нас сёння больш за 1 млн чалавек у форме забяспечваюць дзейнасць сектару бяспекі і абароны», – казаў Рэзнікаў.

З таго моманту афіцыйна агучаныя лічбы значна не мяняліся. У канцы снежня 2023 года кіраўнік ГУР Мінабароны Украіны Кірыл Буданаў адзначыў, што прыблізна Сілы абароны Украіны складаюць адзін мільён 100 тысячаў людзей. Гаворка ідзе пра агульную колькасць вайскоўцаў, якія абараняюць Украіну і служаць ва УСУ, Нацгвардыі, Нацпаліцыі, Дзяржаўнай памежнай службе. Толькі прыблізна траціна з іх – такія лічбы агучаныя публічна, напрыклад нардэпам Арахаміям – знаходзяцца ў зоне баявых дзеянняў.

Паводле словаў Яўгена Дзікага, ветэрана АТА, былога камандзіра роты ў батальёне «Айдар» (2014), на аднаго байца на перадавой прыпадае некалькі вайскоўцаў у тыле. Таму людзі, якіх мабілізуюць, выконваюць розныя задачы на розных адрэзках фронту і тылу. Адпаведна не ўсе, хто ўваходзіць у склад Сілаў абароны, павінны знаходзіцца на фронце.

«Паводле нормаў амерыканскага войска, на аднаго байца, які выконвае місію, прыпадае 11 вайскоўцаў у тыле. Мы не можам дазволіць сабе такія суадносіны. Але ў нас аднаго байца на “нулі” павінны забяспечваць хоць бы некалькі вайскоўцаў – так працуе вялікая вайсковая машына», – казаў Дзікі «Фокусу».

У войску ёсць небаявыя пасады і кірункі – лагістыка, штаб, склад, медыцына, навучальныя і рамонтныя часткі, ТЦК. Акрамя таго, ёсць дзясяткі тысячаў вайскоўцаў, якія знаходзяцца на лекаванні або рэабілітацыі, але прадаўжаюць быць прыпісанымі да часці.

Палкоўнік запасу УСУ Алег Жданаў дадае, што звычайна ў брыгадзе на фронце ёсць ад трох да сямі баявых батальёнаў, якія знаходзяцца непасрэдна ў зоне баявых дзеянняў. Астатнія – у пункце сталай дыслакацыі або на палігоне. Калі гаворка ідзе канкрэтна пра людзей, якія павінны быць на фронце, але з нейкіх прычынаў там не былі – аўдыт неабходны.

«Усё залежыць ад камандзіра – паедзе вайсковец на фронт ці не падчас ратацыі. І тут можа быць карупцыйны складнік. З іншага боку, ёсць розныя пасады ў войску, якія не мяркуюць прысутнасці на фронце. Напрыклад, рамонтнікі, лагісты, кладаўшчыкі. Ёсць і афіцэры, і шарагоўцы, якія не былі на фронце, бо іхнія пасады не баявыя і не мяркуюць прысутнасці ў зоне баявых дзеянняў», – кажа «Фокусу» Жданаў.

Палітычны падтэкст

Паводле словаў ваеннага эксперта Дзмітрыя Снегірова, у тыле ёсць розныя віды войскаў. Напрыклад, Сілы тэрытарыяльнай абароны – іх налічваецца прыблізна 200 тысячаў чалавек, іхняя задача – абараняць тэрыторыі, на якіх яны былі створаныя. Таксама ёсць супрацьпаветраная абарона – яны выконваюць баявыя задачы ў тыле. Таму хто менавіта ўваходзіць у восем тысячаў вайскоўцаў, агучаных нардэпам Арахаміям, сказаць складана. Аднак больш за ўсё пытанняў у экспертаў – да ротаў аховы ваенкаматаў.

Як вядома, у канцы 2023 года ГБР выкрыла ў Івана-Франкоўску схему фіктыўнага прыпісання на службу ў роты аховы ТЦК сваякоў кіраўніцтва горада. «Навабранцы» бавілі час на сваё меркаванне, нават маглі ўдзельнічаць у футбольных матчах у складзе футбольнага клуба з Прыкарпацця, пры гэтым атрымлівалі ад дзяржавы грашовае і матэрыяльнае забеспячэнне за кошт бюджэтных сродкаў.

«Калі даюць лічбы – хай растлумачаць, пра каго гаворка. Калі гэта роты аховы ТЦК – пытанняў няма. Каго яны ахоўваюць – не ясна. Ёсць людзі, якія не былі на фронце, але атрымліваюць УБД. Але галоўнае спадару Арахамію не выйсці на саміх сябе», – разважае Снегіроў у гутарцы з Фокусам.

Эксперт мяркуе, што ў заяўленым аўдыце, верагодна, не апошнюю ролю выконвае палітычны складнік.

«Аўдыт трэба праводзіць у сістэме набыцця Мінабароны Украіны. За час працы міністра Рустэма Умерава пратэрмінаваная дэбіторская запазычанасць Міністэрства абароны Украіны вырасла на 10 млрд грн. Гэта грошы, якія не вярнулі фірмы-экспарцёры. Таму я б разглядаў аўдыт [Аляксандра] Сырскага як элемент інфармацыйнай атакі на экс-кіраўніка УСУ Валерыя Залужнага. Яго спрабуюць дыскрэдытаваць, паказаць, што ягоныя пастановы былі няправільнымі», – дадае эксперт.

Жданаў мяркуе, што восем тысячаў вайскоўцаў, якія маглі быць на фронце – гэта кропля ў моры, бо з мільёна службоўцаў у Сілах абароны, калі не лічыць УСУ, ад Нацыянальнай гвардыі ваююць толькі дзве брыгады, ад Памежнай службы Украіны – на фронце толькі адна брыгада, ад Нацпаліцыі – таксама адна брыгада ваюе.

Раней палітолагі казалі «Фокусу», што прэзідэнт, верагодна, агучыў інфармацыю пра «тысячаў вайскоўцаў», якія не былі на фронце, каб матываваць нардэпаў падтрымаць законапраект аб узмацненні мабілізацыі.

«Пра вайскоўцаў на перадавой было сказана, каб збіць градус ад заявы Зяленскага, што трэба мабілізаваць паўмільёна чалавек, а грошай на гэта – няма. Думаю, сэнс такі: нардэпы павінны прыняць закон, хоць ён і неадназначны. Але пры гэтым не трэба хвалявацца, што адразу пасля пачатку дзеяння дакумента пачнецца ўзмацненне набору. Знайшліся "1000 вайскоўцаў", якіх можна выправіць на фронт. А сам законапраект – гэта нібы падрыхтоўка на будучыню. Прэзідэнт даў дэпутатам тлумачэнне, і яны будуць цяпер яго выкарыстоўваць», – разважаў у гутарцы з «Фокусам» палітолаг Ігара Рэйтэровіч.