Андрэй Саннікаў: Вокны магчымасцяў могуць адкрыцца ў бліжэйшы час

Часам змены адбываюцца нечакана.

У Берліне ў будынку гарадскога парламента 8–9 лістапада прайшла Генеральная асамблея Сусветнага Кангрэса Свабоды, які аб’яднаў змагароў з дыктатурамі з усяго свету. Была і дэлегацыя з Беларусі.

Чым унікальная гэтая падзея? Пра гэта сайт Charter97.org пагаварыў з лідарам грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Андрэем Саннікавым:

— Сам Кангрэс Свабоды ўнікальны, таму што гэта арганізацыя, якая аб’яднала людзей, што змагаюцца з дыктатурай, пацярпелі ад яе амаль ва ўсіх аўтакратыях і дыктатурах. Большасць удзельнікаў прайшлі праз найцяжэйшыя выпрабаванні, многія сядзелі ў турмах, прайшлі праз катаванні, але працягваюць змагацца са сваімі дыктатурамі. Іншай такой арганізацыі ў свеце няма. Яна ўзнікла ў 2022 годзе, устаноўчая канферэнцыя адбылася ў Вільні. Цяпер Кангрэс выйшаў на больш высокі і актыўны ўзровень. Людзей прыбавілася, на жаль, таму што ў свеце стала больш аўтакратый і дыктатур. Але рашучасці змагацца з гэтымі дыктатурамі не паменшылася. У нас у Кангрэсе прысутнічаюць усе сусветныя рэгіёны, ізноў жа, на жаль. Абмен досведам, падтрымка адзін аднаго, салідарнасць з нашымі сябрамі, якія цяпер знаходзяцца ў турмах, — гэта вельмі важна.

У нас на Кангрэсе была вельмі моцная дэлегацыя. Наша чэмпіёнка Аляксандра Герасіменя, якую вельмі цёпла прымалі, Нія Гладзенькая, якая падняла залу сваёй прамовай пра важнасць дапамогі Украіне, Антон Малкін, адзін з лідараў нашай дыяспары ў Германіі. Увогуле, «каманда мары».

— Вас абралі амбудсмэнам Сусветнага Кангрэса Свабоды. Што азначае гэтая пасада? Чым вы будзеце займацца ў гэтай арганізацыі?

— На Кангрэсе адбылася замена кіраўніцтва. Як іранічна выказаўся Гарры Каспараў, які пакінуў сваю пасаду ў Выканаўчым савеце, «адбылася мірная перадача ўлады». Мяне абралі ў Выканаўчы савет на пасаду амбудсмэна. Гэта вялікі гонар і вялікая адказнасць. Амбудсмэн па азначэнні займаецца пытаннямі, звязанымі з правамі чалавека. Гэта будзе датычыць як нашай унутранай дзейнасці — жыцця сябраў Кангрэса, адносін паміж рознымі праектамі, планамі, людзьмі, — так і знешніх аспектаў.

Я, найперш, планую надаць увагу палітзняволеным. На гэтым Кангрэсе мы пастаянна казалі пра беларускіх палітвязняў. Канкрэтныя планы мы збіраемся абмяркоўваць на наступным тыдні — планы дзейнасці ўсяго Кангрэса і, у прыватнасці, амбудсмэна. Пэўныя думкі ў мяне ёсць, нейкія прапановы буду ўносіць, некаторыя дзеянні і праекты, якія я вёў, буду працягваць. Штосьці больш-менш канкрэтнае можна будзе сказаць праз месяц. Пакуль я не маю права агучваць унутраныя абмеркаванні. У любым выпадку лічу, што гэта даволі добрая пазіцыя, каб павысіць узровень міжнароднай увагі перадусім да катастрафічнага становішча палітвязняў у Беларусі.

— Якія глабальныя трэнды ў супрацьстаянні з дыктатурамі вы бачыце? У якіх краінах змагары за свабоду наблізіліся да перамогі над тыраніямі?

— Глабальны трэнд — змагацца з дыктатурамі стала значна складаней. Злачынныя рэжымы, нават ненавідзячы адзін аднаго, дамагліся каардынацыі сваіх дзеянняў дзеля захавання ўлады. Дэмакратычны ж свет не заўсёды гатовы выконваць уласныя абавязанні па абароне правоў чалавека і дэмакратыі і часта дапамагае дыктатурам выжываць.

Калі браць канкрэтныя прыклады, у прыватнасці Беларусь, то калі ў нас з’яўляліся магчымасці пазбавіцца ад дыктатуры, дэмакратыі Захаду ніколі не былі да гэтага гатовыя і толькі рабілі грозныя заявы пасля разгонаў чарговых пратэстаў.

Для мяне самы яскравы прыклад правальнай палітыкі Захаду — Венесуэла, дзе каля 80% прагаласавалі супраць Мадура. І гэтыя галасы былі зафіксаваныя, падлічаныя, але свет маўчаў: і нафту працягвалі купляць, і гандляваць, і санкцыі асабліва не ўводзілі. І толькі цяпер Злучаныя Штаты накіроўваюць туды эсмінцы, рыхтуюць аперацыю супраць наркакартэляў.

Увогуле, калі справа заходзіць занадта далёка, толькі такія сілавыя рашэнні і могуць спыніць дыктатуру. Але ў сітуацыі, скажам, з Беларуссю і многімі іншымі краінамі ёсць магчымасці ўзмацніць ціск, цалкам выключаючы якое-небудзь ужыванне знешняй сілы. Таму, мне здаецца, што многія адважныя змагары за свабоду, з якімі я сустракаўся падчас Кангрэса, хацелі б разлічваць не на словы, а на справы дэмакратычнага свету. Тут, на мой погляд, вельмі шмат выдатных магчымасцяў.

Змены адбываюцца часам нечакана, як у Сірыі. Ніхто не чакаў такіх падзей, але яны адбыліся, і гэта цудоўна. Сябры нашага Кангрэса ўжо ёсць і ў сірыйскім урадзе, і ў ўрадах іншых краін. Напрыклад, у Балівіі адбылася змена ўлады са знакам плюс. У цэлым, пэўныя зрухі ёсць, але гэта не азначае, што агульнае становішча нейкім чынам паляпшаецца. Яно застаецца катастрафічным.

— У вас быў шэраг сустрэч у Германіі. З кім удалося пагаварыць, якія тэмы ўзняць?

— Ідзе насычаны «Тыдзень свабоды», прымеркаваны да падзення Берлінскай сцяны. Гэта таксама канцэпцыя, прапанаваная нашым Кангрэсам берлінскім уладам, і яны з радасцю яе падтрымалі. Цэлы тыдзень мерапрыемстваў, які яшчэ працягваецца і завершыцца толькі сёння. Было шмат розных канферэнцый і сустрэч. Мне прапанавалі выступіць перад старшакласнікамі 18–19 гадоў. У школе, дзе я выступаў, упершыню вырашылі правесці такое мерапрыемства. Я не чакаў: была поўная зала студэнтаў, вельмі добрыя пытанні, зусім не наіўныя.

Сярод іншага я распавёў пра самы магутны антыдыктатарскі моладзевы рух у Усходняй Еўропе «Зубр». Студэнтам гэта было вельмі цікава. Моладзь хвалявала вайна, наколькі імаверна, што Расія можа наблізіцца да мяжы або нават перайсці мяжу тых краін, якія знаходзяцца на захадзе Еўропы, у тым ліку Германіі. Увогуле, хлопцы былі даволі добра падрыхтаваныя, і было відаць, што іх хвалююць не проста бытавыя пытанні, а пытанні знешняй палітыкі — бо яны непасрэдна звязваюць сваё жыццё са сваёй бяспекай. Гэта была сустрэча, якая дае вялікую надзею, таму што гэта ўсё ж такі новае пакаленне, якое будзе ў палітыцы.

Былі сустрэчы ў Бундэстагу на высокім узроўні, дзе я падымаў пытанні пра палітвязняў. Дзеянні Злучаных Штатаў выклікаюць у мяне вялікія сумневы. Я рад кожнаму вызваленаму палітвязню, але дыктатар Лукашэнка папросту здзекуецца і з палітвязняў, і з Трампа, калі ён набірае больш «тавару» для гандлю, чым выпускае.

Павінен сказаць, што дэпутаты Бундэстага з розных фракцый, з рознымі поглядамі, згаджаліся — у іх прыкладна такое ж меркаванне. Але пасля гэтага ўзнікае лагічнае пытанне: чаму вы не дзейнічаеце больш актыўна, каб вызваліць людзей? Але гэтае пытанне пакуль павісла ў паветры.

Былі і іншыя сустрэчы падчас самога Кангрэса, пасля яго. Мы наведвалі музей архіва Штазі і былую турму. Гэта быў няпросты ў эмацыйным сэнсе візіт, але інфармацыя аказалася карыснай, таму што нам належыць працаваць з архівамі КДБ, думаю, у найбліжэйшай будучыні. Абмяняцца досведам, паглядзець, як гэта робіцца ў дачыненні да такіх магутных дыктатарскіх структур, як Штазі — адна з найбольш змрочных спецслужбаў свету, — было карысна. Пазнавальна было даведацца, якія ўмовы ўтрымання былі ў турмах Штазі. Напрыклад, калі ў «Амерыканцы» пра вывад зняволенага з камер канваіры папярэджвалі свістам, то ў турме ГДР існавала электрасігналізацыя. Турма Штазі спачатку была турмой КДБ — гэта стары будынак, потым пабудавалі новы, і ён стаў турмой Штазі на 100 камер: 100 камер і там жа 100 пакояў для допытаў. То бок на кожную камеру — па кабінеце. З шыкам жылі таварышы са Штазі. Былі і іншыя сустрэчы — дастаткова карысныя, палітычныя, чалавечыя.

 — Разглядаючы досвед іншых краін, якія змагаюцца з дыктатурамі, на што нам, беларусам, варта звярнуць увагу? Які досвед пераймаць, каго варта пачытаць?

— Досведу барацьбы ў беларусаў дастаткова. Нам цяпер трэба знайсці пэўны алгарытм дзеянняў, бо нельга патрабаваць ад людзей унутры Беларусі актыўнасці, калі саджаюць нават за лайкі ў Facebook. Але пры гэтым ненавісць да рэжыму нікуды не знікла — яна, на мой погляд, расце. Таму тут трэба думаць нам, тым, хто знаходзіцца ў адноснай бяспецы і па-за межамі Беларусі, якія вокны магчымасцяў могуць адкрыцца ў найбліжэйшы час. А яны павінны адкрыцца — і ў сувязі з вайной Расіі супраць Украіны, і ў сувязі з катастрафічным становішчам, паралічам улады ў Беларусі. Акрамя рэпрэсій гэта ўлада ўжо ні на што не здольная, як паказваюць правалы ва ўсіх сферах.

Таму досвед тут, вядома, вельмі цікавы. І калі мы размаўляем з прадстаўнікамі розных краін, мы, уласна, гаворым адной мовай. Карысна даведвацца і пра тое, як можна падтрымліваць людзей, што знаходзяцца ў турмах, — гэта мы таксама абмяркоўваем. Але я не хацеў бы падрабязнічаць, бо пэўныя цікавыя ідэі я прывёз з Берліна і думаю, што іх можна будзе рэалізоўваць і тады публічна пра гэта казаць.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com