Індыя праводзіць унікальны эксперымент, пералічваючы грошы мільёнам домагаспадынь

Грашовыя выплаты за хатнюю працу?

У вёсцы ў цэнтральным індыйскім штаце Мадхья-Прадэш домагаспадыня Преміла Бхалаві штомесяц атрымлівае невялікую, але стабільную суму. Гэта нельга назваць заробкам, бо ў яе няма афіцыйнай працы; хутчэй, гэта незвычайная дзяржаўная дапамога, піша ВВС.

Паўтары тысячы рупій (16 долараў) — сума невялікая, але, паводле слоў жанчыны, яе хапае на куплю лекаў, гародніны і аплату школьных збораў яе сына. Апрача таго, гэтая дапамога мае велізарнае значэнне ў больш шырокім сэнсе: прадказальны даход, пачуццё кантролю над уласным жыццём і адчуванне самастойнасці — усе гэтыя моманты ў жыцці жанчыны цяжка пераацаніць, кажа Преміла.

Такіх, як Преміла, становіцца ўсё больш. Па ўсёй Індыі 118 млн жанчын у 12 штатах ужо атрымліваюць падобныя выплаты. Такім чынам, Індыя праводзіць адзін з найбуйнейшых сацыяльных эксперыментаў у свеце.

Індыя, якая доўгі час прадастаўляла субсідыі на збожжа, паліва і сельгаспрадукцыю, раптам зрабіла крок далей: яна плаціць жанчынам пэўнага ўзросту проста за тое, што яны падтрымліваюць хатнюю гаспадарку, нясуць асноўную ношу неаплатнага догляду за сям'ёй і складаюць электарат — занадта вялікі, каб яго ігнараваць.

Крытэрыі адбору атрымальніц адрозніваюцца — узроставыя парогі, абмежаванні па даходах, выключэнні для сем'яў, у якіх ёсць дзяржаўныя службоўцы, падаткаплацельшчыкі або ўладальнікі аўтамабіляў і буйных зямельных участкаў.

«Падобныя грашовыя выплаты азначаюць істотнае пашырэнне сістэм сацыяльнага забеспячэння індыйскіх штатаў на карысць жанчын», — сказала ВВС Прабха Котысваран, прафесарка права і сацыяльнай справядлівасці Каледжа Караля ў Лондане.

Памер выплат вагаецца ад тысячы да дзвюх з паловай тысяч рупій у месяц (12–30 долараў) — сціплыя сумы, што складаюць прыблізна 5–12% даходу дамагаспадаркі, але пры гэтым рэгулярныя. Паколькі 300 млн жанчын цяпер маюць банкаўскія рахункі, працэс пералічэння стаў простым і хуткім.

Жанчыны звычайна трацяць гэтыя грошы на патрэбы сям'і і дома — адукацыю дзяцей, прадукты, газ для гатавання, медыцынскія і экстранныя выдаткі, пагашэнне дробных даўгоў, а таксама рэдкія асабістыя пакупкі, напрыклад золата або дробязі, каб парадаваць сябе.

Тым, што адрознівае Індыю ад Мексікі, Бразіліі або Інданезіі — краін з маштабнымі праграмамі сацыяльных выплат, — з'яўляецца адсутнасць якіх-кольвек умоваў: грошы прыходзяць незалежна ад таго, ці ходзіць дзіця ў школу і на якім баку мяжы беднасці знаходзіцца сям'я.

Гоа стаў першым штатам Індыі, які яшчэ ў 2013 годзе запусціў праграму безумоўных грашовых выплат жанчынам. Але сапраўдны рост гэтага з'явішча пачаўся незадоўга да пандэміі 2020 года, калі паўночна-ўсходні штат Асам увёў схему выплат для сацыяльна ўразлівых жанчын. З таго часу такія праграмы ператварыліся ў магутны палітычны рычаг.

Апошняя хваля безумоўных выплат скіраваная на дарослых жанчын, і некаторыя штаты вылучаюць у асобную катэгорыю занятасці іх неаплатную хатнюю працу і догляд за сям'ёй. У Тамілнадзе, штаце на поўдні Індыі, такія выплаты называюцца «грантам па праве», у Заходняй Бенгаліі ўклад жанчын-домагаспадынь у грамадскае жыццё таксама прызнаецца афіцыйна ў зводзе законаў штата.

У іншых штатах гэта прызнанне менш фармальнае: заканадаўцы мяркуюць, што жанчыны будуць траціць грошы на патрэбы сям'і і дамагаспадаркі.

Такі крок у бок прызнання эканамічнай ролі жанчын стаў у Індыі інструментам у палітычнай барацьбе. У 2021 годзе на мясцовых выбарах акцёр і палітык Камал Хаасан абяцаў «заробак для домагаспадынь». І хоць яго новая партыя тады прайграла, да 2024 года абяцанні грашовых выплат жанчынам дапамаглі іншым палітычным партыям атрымаць перамогі ў штатах Махараштра, Джаркханд, Адыша, Хар'яна і Андхра-Прадэш.

На нядаўніх выбарах у Біхары палітычныя вынікі грашовых выплат праявіліся асабліва наглядна. За некалькі тыдняў да галасавання ў гэтым найбяднейшым штаце краіны ўлады пералічылі 10 тысяч рупій (112 долараў) на 7,5 млн банкаўскіх рахункаў жанчын у межах праграмы падтрымкі занятасці. Тады на выбарчых участках жанчын аказалася больш, чым мужчын, і менавіта яны ў вырашальнай ступені вызначылі вынік выбараў.

Крытыкі назвалі гэта адкрытай «купляй галасоў», але вынік відавочны: жанчыны дапамаглі кааліцыі, якую ўзначальвае партыя «Бхарація Джаната» (БДП), здабыць пераканаўчую перамогу.

Аднак Біхар — толькі адзін элемент куды больш маштабнай карціны. Па ўсёй Індыі безумоўныя грашовыя выплаты рэгулярна атрымліваюць дзясяткі мільёнаў жанчын.

Адзін толькі штат Махараштра абяцае ахапіць 25 мільёнаў жанчын, а схема штата Адыша ахоплівае 71% яго жаночага электарату.

Падкуп выбарцаў?

У некаторых экспертных колах такія праграмы называюць папулісцкімі «падачкамі» для падкупу выбарцаў. Яны сапраўды ствараюць сур'ёзны ціск на бюджэты: 12 штатаў збіраюцца выдаткаваць каля 18 млрд долараў на такія выплаты ў бягучым фінансавым годзе.

Паводле справаздачы аналітычнага цэнтра PRS Legislative Research, палова гэтых штатаў сутыкаецца з дэфіцытам даходаў — то-бок вымушана займаць грошы, каб пакрываць бягучыя выдаткі, не ствараючы пры гэтым ніякіх актываў.

Але многія лічаць, што папулярнасць такіх выплат сведчыць пра паступовае прызнанне таго, пра што індыйскія феміністкі кажуць ужо дзесяцігоддзямі: эканамічнай вартасці неаплатнай хатняй працы.

Паводле дадзеных апошняга апытання Time Use Survey, у 2024 годзе жанчыны ў Індыі трацілі на такую працу амаль пяць гадзін у дзень — у 7,6 раза больш, чым мужчыны. Гэты дысбаланс шмат у чым тлумачыць стабільна нізкі працэнт жанчын, занятых на рынку працы.

Грашовыя выплаты домагаспадыням — гэта прызнанне існуючага дысбалансу, адзначаюць эксперты. Але ці працуе гэта?

Даных пакуль няшмат, але некаторыя высновы ўжо з'яўляюцца. Даследаванне 2025 года ў Махараштры паказала, што 30% жанчын, якія маюць права на выплату, не зарэгістраваліся ў адпаведным ведамстве — часам праз праблемы з дакументамі, часам таму, што лічаць сябе самадастатковымі.

Сярод тых, хто ўсё ж зарэгістраваўся, амаль усе самастойна распараджаліся сваімі банкаўскімі рахункамі.

Апытанне 2023 года ў Заходняй Бенгаліі паказала, што 90% жанчын самастойна кіравалі сваімі банкаўскімі рахункамі, а 86% самі вырашалі, на што траціць грошы. Большасць выкарыстоўвала выплаты на ежу, адукацыю дзяцей і медыцынскія выдаткі — гэта наўрад ці радыкальна змяняла жыццё, але рэгулярнасць плацяжоў давала пачуццё стабільнасці і кантролю.

Больш дэталёвыя даследаванні, праведзеныя прафесаркай Котысваран і яе калегамі, паказваюць змяшаную карціну.

У Асаме большасць жанчын трацілі грошы на самае неабходнае. Многія сказалі, што для іх вельмі каштоўнае пачуццё годнасці, якое дае гэтая падтрымка, але амаль ніхто не звязвае яе з прызнаннем неаплатнай працы, і большасць усё адно аддалі б перавагу аплатнай працы.

У Тамілнадзе жанчыны распавядалі пра душэўны спакой, скарачэнне колькасці сямейных канфліктаў і з'яўленне ўпэўненасці ў сабе. Для іх выплаты маюць не толькі матэрыяльныя, але і эмацыйныя выгоды.

У штаце Карнатака атрымальніцы казалі, што пачалі лепш харчавацца, атрымалі больш уплыву ў прыняцці хатніх рашэнняў і хацелі б павелічэння выплат.

Пры гэтым толькі невялікая частка жанчын успрымае гэтыя праграмы як кампенсацыю за неаплатную працу па доглядзе за сям'ёй. Закладзены ў ініцыятыву пасыл дзяржавы да іх проста не дайшоў.

Тым не менш амаль усе адзначалі, што грошы даюць ім магчымасць задаваць пытанні палітыкам і спраўляцца з надзвычайнымі сітуацыямі.

У ўсіх даследаваннях большасць жанчын мелі поўны кантроль над выплатамі.

Вялікая карысць

«Даныя паказваюць, што такія грашовыя выплаты надзвычай карысныя для жанчын. Яны дазваляюць ім задавальняць уласныя першачарговыя патрэбы і патрэбы сваіх сем'яў. Яны таксама вяртаюць годнасць жанчынам, якія інакш фінансава залежаць ад мужоў літаральна ў дачыненні да кожнага дробнага расходу», — кажа прафесарка Котысваран.

Важна, што ні адно з даследаванняў не выявіла доказаў таго, што гэтыя выплаты адбіваюць у жанчын жаданне шукаць аплатную працу або ўмацоўваюць традыцыйныя гендарныя ролі. Менавіта гэтыя два аспекты найбольш пужаюць феміністак, паводле справаздачы, падрыхтаванай Прабхай Котысваран разам з Гэйл Эндру і Мадхусры Джанай.

Даследчыцы таксама высветлілі, што выплаты не скарачаюць аб'ём неаплатнай хатняй працы жанчын. Але яны сапраўды ўмацоўваюць іх фінансавую незалежнасць і ў умеранай ступені — перамовную пазіцыю ўнутры сям'і.

Вучоныя прыйшлі да высновы, што безумоўныя выплаты домагаспадыням — карысны, але абмежаваны інструмент у патрыярхальным грамадстве, дзе саміх толькі грошай недастаткова, каб ліквідаваць структурную няроўнасць.

Што ж далей?

Першыя даследаванні гэтага з'явішча даюць даволі дакладнае кіраўніцтва да дзеяння.

Правілы вызначэння права на выплату трэба спрасціць, асабліва для жанчын, якія выконваюць вялікі аб'ём неаплатнай працы па доглядзе. Самі выплаты павінны заставацца безумоўнымі і не залежаць ад сямейнага становішча.

Аднак, падкрэсліваюць даследчыкі, надзвычай важна, каб у інфармацыйным полі рабіўся акцэнт на правах жанчын і вартасці іх неаплатнай працы, а праграмы фінансавай граматнасці станавіліся шырэйшымі і больш глыбокімі.

Таксама важна памятаць, што грашовыя выплаты не могуць замяніць доступ да аплатнай занятасці: многія жанчыны кажуць, што ў выніку ім патрэбныя дастойнае працоўнае месца і павага, якая не залежыць ад волі дзяржавы.

«Калі грашовыя выплаты будуць заснаваныя на прызнанні важнасці хатняй неаплатнай працы жанчын, гэта зможа патэнцыйна змяніць гендарны падзел на рынку працы да таго моманту, калі жанчыне выпадзе шанец займацца аплатнай працай», — кажа прафесарка Котысваран.

Мяккая «рэвалюцыя грашовых пераводаў» ў Індыі пакуль знаходзіцца на пачатку шляху. Але ўжо цяпер відаць, што невялікія, рэгулярныя сумы, якія выплачваюцца непасрэдна жанчынам, здольныя неўпрыкмет, але істотна змяняць баланс сіл.

Ці адкрые гэта шлях да пашырэння правоў і магчымасцей для жанчын, або ж стане новым інструментам палітычнага кантролю, — залежыць ад таго, як менавіта Індыя будзе падаваць гэтыя выплаты.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com