Сэрца Беларусі б’ецца дзякуючы такім, як Статкевіч

Сюжэт на беларуска-літоўскай мяжы стане адным з сімвалаў гісторыі Еўропы.

Адзінокі чалавек на нейтральнай паласе паміж межамі Беларусі і Літвы — гэты драматычны сюжэт, як на мяне, назаўсёды застанецца ў беларускай нацыянальнай гісторыі як сімвал непахіснасці і мэтанакіраванасці. А калі Беларусі ўдасца адрадзіцца як суверэннай дэмакратычнай дзяржаве — ён стане адным з сімвалаў гісторыі кантынента. Мы не ведаем, якой будзе далейшы лёс Мікалая Статкевіча. Але месца ў будучай гісторыі свайго народа ён сабе ўжо забяспечыў.

Вядома, гэты акт самаахвяравання выклікае мноства пытанняў у тых, хто прывык мысліць катэгорыямі «тут і цяпер». І сапраўды, навошта вяртацца ў канцлагер, калі можна паехаць у Літву, паправіць здароўе, падарванае гадамі катаванняў, і змагацца з рэжымам з эміграцыі? Што за нарцысічныя подзвігі ў савецкім стылі? Чаму Статкевіч не разумее, што ён патрэбны беларусам на волі, а не ў турме або магіле?

Але гэта ілжывая логіка, бо яна не ўлічвае, што ў палітыка і сапраўднага змагара можа быць зусім іншае ўяўленне пра сваю місію і сваё месца. У рэшце рэшт, у эміграцыі ты можаш дзесяцігоддзямі змагацца супраць дыктатуры або акупацыйнага рэжыму (а ў Беларусі абодва рэжымы адначасова) — і нічога не дасягнуць. І пра цябе ўспомняць толькі ў тым выпадку, калі іншым — тым, хто застанецца дома — удасца скінуць такі рэжым. Не будзе іх, не будзе ў іх моцных лідараў, не будзе сімвалаў барацьбы і самаахвяравання — і не будзе не толькі вынікаў тваіх намаганняў, але і памяці пра іх. Да тваёй магілы на сціплых эмігранцкіх могілках хтосьці прынясе кветкі толькі тады, калі людзі, што засталіся на тваёй радзіме, змогуць перамагчы зло.

І тое, што Мікалай Статкевіч хоча застацца з гэтымі людзьмі, — ужо ўчынак. У рэшце рэшт, мы ж не дзівімся таму, што доктар Януш Корчак вырашыў пайсці ў газавую камеру разам са сваімі выхаванцамі. А нацысты, дарэчы, абяцалі папулярнаму педагогу свабоду — нягледзячы на яго яўрэйскае паходжанне. Выходзіць, Корчак учыніў нерацыянальна? Сваіх выхаванцаў ён усё роўна выратаваць не мог, але колькім дзецям яшчэ мог бы дапамагчы, калі б застаўся жывы! Але гэта калі гаварыць пра рацыянальнасць, а не пра гонар. Пра неабходнасць быць побач з маленькімі безабароннымі дзяўчынкамі і хлопчыкамі ў іх апошнія хвіліны. Гэта неабходнасць быць побач — куды больш важны матыў, чым думкі пра шчаслівую будучыню і паспяховую педагагічную кар’еру.

Чалавецтва ўсю гісторыю свайго існавання разрываецца паміж гэтымі інстынктамі — інстынктам выжывання і неабходнасцю абароны ўласнай годнасці, і далёка не заўсёды магчыма вырашаць гэтыя дзве задачы адначасова. З пункту гледжання інстынкту выжывання, 24 лютага 2022 года першае, што трэба было рабіць украінцам, — збіраць рэчы, хапаць пашпарты і бегчы як мага далей ад краіны, што ператваралася ў суцэльную зону небяспекі. І многія так і зрабілі. Але што б адбывалася з Украінай, калі б так зрабілі ўсе? І калі б людзі, што стаялі ў чэргах у вайсккаматах — з разуменнем таго, што ўжо заўтра будуць забітыя або пакалечаныя, — замест гэтага стаялі б у чэргах на мяжы? А цяпер зноў успомнім Статкевіча і ўсвядомім, што рабіць такі выбар разам куды складаней, чым паасобку.

Увогуле, у грудзях Беларусі — сапраўднай Беларусі, а не той агіднай дэкарацыі, якую за гэтыя дзесяцігоддзі пры паблажлівасці людзей без ідэнтычнасці стварыў Лукашэнка, — калі і б’ецца сэрца, дык толькі таму, што ёсць такія, як Статкевіч. Мы не павінны забываць, што многія апаненты Лукашэнкі — у тым ліку і ў эміграцыі — змагаюцца з ім толькі таму, што ім надакучыў стары, тупы і цынічны дыктатар. Але з пункту гледжання савецкай і постсавецкай ідэнтычнасці яны не так ужо моцна ад яго адрозніваюцца. Таму Лукашэнку так важна было выкрасліць з палітыкі такіх, як Статкевіч. Калі казаць проста — выкрасліць з палітыкі беларусаў. Асабістая трагедыя Лукашэнкі ў тым, што прэзідэнцкія выбары 2020 года павінны былі стаць для яго трыумфам менавіта таму, што гэта былі першыя выбары ў «яго» Беларусі, першыя выбары, сярод удзельнікаў якіх ужо не было носьбітаў беларускай нацыянальнай ідэі, — а аказалася, што яго ненавідзяць і імкнуцца пазбавіцца ад яго нават у такой кастрыраванай Беларусі, і што нават над яе барыкадамі можа з’явіцца ненавісны манкуртам і іх чэкісцкім гаспадарам бел-чырвона-белы сцяг. Але ці ўбачылі б мы гэты сцяг, калі б гадамі за яго не аддавалі жыццё і здароўе такія, як Статкевіч?

Каб быць адданым якой-небудзь ідэі, зусім не абавязкова быць дэмакратам або лібералам. З двух удзельнікаў знакамітага абмену часоў СССР дысыдэнт і праціўнік рэжыму Брэжнева Уладзімір Букоўскі застаўся ў Англіі і зрабіў бліскучую акадэмічную кар’еру, а праціўнік рэжыму Піначэта і лідар чылійскіх камуністаў Луіс Карвалан незаконна вярнуўся дадому і гадамі кіраваў сваёй партыяй з падполля.

Я гэта не да таго, каб папракаць Букоўскага, да якога стаўлюся з нязменнай павагай. Я гэта да таго, каб спытаць: у якой з гэтых дзвюх краін удалося перамагчы дыктатуру і стварыць умовы для стабільнай дэмакратыі? І Карвалан таксама быў немаладым чалавекам пасля гадоў у турмах — што перашкаджала яму трыумфальна вярнуцца на радзіму пасля краху дыктатуры, а да таго карыстацца статусам асабістага госця Брэжнева і змагацца з эміграцыі?

У такой сітуацыі перашкаджае толькі адно — вера ў тое, што без твайго асабістага ўдзелу не будзе ніякага трыумфу.

І хай на скрыжалі запісана гэта не будзе:

Жалеза, якім катавалі, слязамі Айчына астудзе,

Яна твае болі злякуе рукамі матулі,

Чырвоную ружу прышпіліць да белай кашулі…

Уладзімір Някляеў — Мікалаю Статкевічу

Віталь Портнікаў, «Фэйсбук»

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com