Мікалай Статкевіч: Найбліжэйшая акцыя – 1 траўня

Пратэсты ў Беларусі будуць працягвацца.

Пра гэта адзін з лідараў Беларускага Нацыянальнага Кангрэсу Мікалай Статкевіч распавёў у інтэрв'ю амерыканскаму выданню «Новости Чикаго».

– У многіх, асабліва ўсходніх суседзяў Беларусі, ёсць падманлівае адчуванне таго, што ў Беларусі – «стабільнасць». Як бы вы апісалі тое, што цяпер адбываецца ў краіне?

– Пасля распаду СССР і інфармацыйнага шоку, які рушыў за гэтымі падзеямі, беларускае грамадства спалохалася таго, што адбываецца, і на сумленных выбарах абрала прэзідэнтам Лукашэнку, які абяцае вярнуць «звыклае мінулае».

Але былы старшыня саўгаса стаў рабіць з краіны тое, што ён умее рабіць – а менавіта, «саўгас», у якім старшыня кіруе ўсім. Цяпер ён спрабуе кантраляваць палітыку, культуру і, вядома, эканоміку. 80% беларускай эканомікі кантралюецца дзяржавай наўпрост, астатнія 20% – ускосна.

Усе страты, што непазбежна прыходзяць ад такой эканомікі ў маштабах усёй краіны аплачвала Расея, за абяцанне інтэгравацца. У канцы 90-х у многіх было жаданне своеасаблівай «агульнай дзяржавы». Было такое жаданне і ў Лукашэнкі, які хацеў гэтай дзяржавай кіраваць. У 1999 годзе ўсё гэта скончылася масавымі народнымі мітынгамі і пратэстамі. Мы абаранілі суверэнітэт.

Урэшце, расейскія датацыі істотна ўпалі – разам з падзеннем цэнаў расейскай нафты. Менавіта пасля гэтага ўся вонкавая «стабільнасць» таксама пачала развальвацца на вачах. І першымі на сабе гэта адчулі жыхары невялікіх гарадоў усходняй Беларусі – традыцыйная электаральная падтрымка Лукашэнкі. Іх становішча цяпер – адчайнае. Іх месячны заробак – $50. І гэта пры тым, што да 2015-га года Лукашэнка абяцаў $500.

Паводле розных ацэнак, на сённяшні дзень ад 500 000 да 1 000 000 беларусаў працуе ў Расеі. Паводле звестак 2015 года, як мінімум 100 000 беларусаў атрымалі від на жыхарства ў Еўрапейскім Звязе. Беларусы вельмі не любяць пакідаць сваю краіну, але цяпер яны проста вымушаныя гэта рабіць, і гэта становіцца нашай нацыянальнай трагедыяй, разрывам звыклага ўкладу.

Грамадства было напалоханае рэпрэсіямі. Да таго ж, да гэтага дадаўся яшчэ і страх вайны – так званы «Страх Майдана». У нейкі момант Лукашэнка меў пэўны «кантракт» з грамадствам, паводле «ўмоў» якой ён мяняў лаяльнасць на прымальны ўзровень жыцця і адноснае пачуццё бяспекі. Аднак, з істотным паніжэннем узроўню жыцця, сацыяльная напружанасць таксама стала расці.

Я выйшаў на волю ў канцы лета 2015 года, і мы сталі зноў праводзіць масавыя пратэсты і дэманстрацыі. Лукашэнка апынуўся ў складанай сітуацыі, бо цяпер яму ўжо патрэбен быў «манеўр на Захад». Гэта было даволі складана, бо ўсе гэтыя гады, больш за 20 гадоў, ён у прамым сэнсе «гандляваў» суверэнітэтам, прадаючы яго па частках.

17 лютага мы пачалі акцыю Марш абураных беларусаў, асноўнай мэтай якой была скасаванне дэкрэта №3. Пратэсты вельмі хутка распаўсюдзіліся за межы сталіцы, прынёсшы масавыя дэманстрацыі і ў абласныя гарады, і нават у раённыя цэнтры.

Лукашэнка быў у вельмі складанай сітуацыі і вымушаны быў прыпыніць свой рэпрэсіўны апарат. Аднак, чым больш масавымі станавіліся пратэсты, тым больш яны яго палохалі.

Перад мірнай дэманстрацыяй 25 сакавіка арыштавалі вельмі многіх, у тым ліку мяне. 23 сакавіка міліцыя ўварвалася ў кватэру, надзела на галаву шапку, і адвезла мяне ў турму КДБ.

А 6.30 раніцы ў панядзелак 27 сакавіка мяне вывезлі з турмы і пакінулі ў лесе пад Менскам. А цяпер і зусім адмаўляюць, што я ў іх быў. Я падазраваў, што гэта адбудзецца, і таму на памяць вывучыў усе працэсуальныя дакументы.

25 сакавіка ў мяне ўзламалі ўсе старонкі і рассылалі паведамленні пра тое, каб людзі не збіраліся 25-га. Жонка пачала зняпраўджваць, узламалі і яе старонку – яна ўзяла іншую, у доме знік інтэрнэт і ўся мабільная сувязь. Вось такая дэтэктыўная гісторыя. Але ўсё роўна людзі сабраліся, нават нягледзячы на тое, што ўлада кінула ў цэнтр горада ўсе свае сілы, войскі. За дзень да акцыі горад пачалі патруляваць аўтаматчыкі. А 25-га Беларусь убачыла мноства незнаёмай дарагой імпартнай тэхнікі – вадамёты, тэхніку для ліквідавання барыкад... І ўсё роўна людзі не баяліся – тыя, хто быў арыштаваны, смяяліся ў твар спецназу.

Пры гэтым, мы заўсёды выступалі выключна за мірныя пратэсты, каб не справакаваць «міратворчыя танкі». Ні разу за ўвесь час акцый пратэсту не было пабітае ні адно шкло ў аўтамабілі або ў дзвярах, ні разу не быў пабіты ні адзін міліцыянт.

– Якія вашы далейшыя планы?

– Мы будзем збіраць акцыі на афіцыйныя святы, самыя найбліжэйшыя – 1 і 9 траўня. 9 траўня мы пройдзем па адным маршруце з ветэранамі, бо фактычна цяпер наша краіна знаходзіцца ў стане «самаакупацыі». Наша галоўная задача – прымусіць уладу пайсці на дыялог з грамадствам. Пазбавіцца ад адыёзных сацыяльных мер (напрыклад, дэкрэт №3 – падатак на беспрацоўных), а таксама дамагчыся эканамічных і палітычных свабод, і, вядома ж, свабодных выбараў.

– На вашу думку, ці можа 2017-ы год можа стаць знакавым у гісторыі Беларусі?

– Можа, бо цяпер мы назіраем крах мадэлі. Паглядзіце хоць бы на прамысловасць – усе гэтыя вялікія стратныя заводы ніхто не рэфармаваў! Доўга хтосьці стратным быць не можа.

– Многія асцерагаюцца, што сённяшнія пратэсты ў Беларусі ўрэшце нейкім чынам прывядуць да агрэсіі з боку Расеі – як гэта, у прынцыпе, і здарылася ва Украіне. Якое ваша меркаванне на гэты конт?

– Я баяўся гэтага яшчэ ў 90-е гады, калі мы абаранялі незалежнасць. Але пратэсты будуць усё роўна. Самае галоўнае – гэта каб іх працягвала ўзначальваць патрыятычная апазіцыя.

– Існуе меркаванне, што менавіта пастаянны ціск Лукашэнкі на ўласны народ і з'явілася трыгерам развіцця і станаўлення беларускай нацыянальнай ідэі. Ці згодныя вы з гэтым сцвярджэннем?

– З самага пачатку, Лукашэнка спрабаваў усімі магчымымі сродкамі падавіць нацыянальную ідэю. Акрамя таго, ён гандляваў суверэнітэтам, прадаючы яго па частках – падаючы эфір для расейскіх каналаў, працуючы з пастаяннымі газатранспартнымі пастаўкамі. Прадаваў мову, культуру, гісторыю... Беларуская мова ўсё больш і больш развівала свае сферы ўплыву, і яшчэ пару гадоў таму за беларускую мову ў цэнтры Менска маглі арыштаваць. Праўда, фармулёўка была б іншая – напрыклад, «нецэнзурная лексіка». Але яшчэ Чэрчыль казаў: «Лепш за войска дзяржаву ахоўвае агульная памяць». Цяпер Лукашэнка спахапіўся, але вось толькі гэта ўжо ўсё прададзена! Таму цяпер, калі ён спрабуе што-небудзь вяртаць, гэта, вядома ж, выклікае абурэнне ў Расеі.

– У 2010-м вы балатаваліся ў прэзідэнты Беларусі – што вас падштурхнула на гэты крок, ведаючы, што ў краіне няма свабодных выбараў?

– Перад кожнымі прэзідэнцкімі выбарамі супраць мяне традыцыйна ўзнікала крымінальная справа. У 2010-м я разумеў, што калі не буду кандыдатам у прэзідэнты – мяне зноў пасадзяць. Я быў ініцыятарам перамоваў аб адзіным кандыдаце. На жаль, не ўсе кандыдаты змаглі прыйсці да агульнага пагаднення, а ў цяперашняй сітуацыі ў Беларусі вельмі важна арганізаваць годны пратэст. Я не вёў агітацыю, не заклікаў галасаваць за сябе – бо выбараў усё роўна няма, і галасы не лічаць. Але я заклікаў прыйсці на Плошчу. Грамадства адрэагавала. Нягледзячы на ўсе застрашванні і запалохванні, тысячы людзей выйшлі на вуліцы сказаць «не» рэжыму.

– Якая ваша мэта?

– Мой план, мая галоўная мэта – гэта стварыць Беларускую Беларусь.

– Што, на вашу думку, вызначае гэта паняцце?

– Перш за ўсё, аб'яднанне людзей як беларускай нацыі. Пры гэтым, я зусім не выступаю супраць таго, каб тут перасталі ведаць расейскую. Валоданне дзвюма мовамі – гэта заўсёды перавага.

Але ў той жа час, я за тое, каб публічна – і ў сацыяльнай, і ў афіцыйнай сферы – беларуская мова і беларуская культура цалкам падтрымліваліся. Саюзы і кааліцыі – гэта ўсё другаснае, таму я заўсёды звяртаюся да людзей і кажу: Мы – адна краіна. Цяпер гэта – самае галоўнае, і мы не павінны дазволіць сябе пасварыць або раскалоць праз розную сімволіку, розную мову, або праз жаданне быць у розных геапалітычных саюзах. Мы не павінны здзівіць увесь свет, стаўшы першай краінай, у якой здарыўся канфлікт праз тое, у саюзе з кім быць, – смяецца Мікалай. – У 90-х мы выратавалі дом, абараніўшы суверэнітэт, цяпер галоўнае – не спаліць гэты дом знутры.

– Бо наша газета – першая з амерыканскіх СМІ, якая праводзіць такое інтэрв'ю, якое Ваша пасланне ЗША і ўсяму заходняму свету?

– У сілу палітычных і эканамічных прычын, беларусы не ўяўляюць, што такое свабода, таму мы кіруемся ідэаламі. У той жа час, з экранаў тэлевізараў нам кажуць, што ніякай свабоды і дэмакратыі нідзе няма, гэта ўсё нібыта прыдумана. Таму, калі заходнія палітыкі пачынаюць ціснуць руку чалавеку, які фізічна прыбраў сваіх апанентаў, гэта – сігнал для беларусаў, што «на самай справе Лукашэнка мае рацыю».

Вядома, мы са свайго боку вымушаныя казаць людзям, што ідэалы па-ранейшаму ёсць. І нават не столькі размаўляць, колькі паказваць. Свабода нацыі настолькі каштоўная, што яна вартая асабістай свабоды, і нават жыцця. Таму ў мяне адзіная просьба да нашых сяброў на Захадзе – калі ласка, не здраджвайце нашым ідэалам.