Экспэрт: Беларусі пагражае ўрадавы крызіс і дэвальвацыя

Паміж урадам і Лукашэнкам ёсць вялікае непаразуменне.

Урад, Нацбанк і мясцовыя органы ўлады, відавочна, спрабуюць сабатаваць некаторыя даручэнні Лукашэнкі. Пакуль гэта трывае, але такая сітуацыя можа абярнуцца ўрадавым крызісам і дэстабілізацыяй фінансаў краіны, піша Андрэй Тарасаў для сайта «Белрынок».

Дзіўныя рэчы выявіліся 2 сакавіка падчас справаздачы ўрада, Нацбанку і кіраўнікоў органаў выканаўчай улады паводле вынікаў 2017 года. Найбольш характэрна гэта відаць у пытанні аб росце заробку. Аляксандр Лукашэнка запатрабаваў павялічыць яго да 1 тысячы BYN ужо ў сакавіку і затым паступова нарошчваць цягам года. І што адказаў на гэта даручэнне прэм'ер-міністр Андрэй Кабякоў? Распавёў, за кошт якіх сродкаў будзе павялічаны заробак? Як бы не так. Вось што заявіў ён у сваім выступе 2 сакавіка: «Патрабаванне аб росце заробку ва ўвязцы з ростам прадукцыйнасці працы застаецца нязменным».

Гэтая заява фактычна перакрэслівае даручэнне Лукашэнкі, на што ніхто не звярнуў увагі. Зрэшты, Лукашэнка падчас справаздачы сказаў, што ён пакуль не бачыў графіка росту заробку на 2018 год, але, паводле ягоных звестак, ніводная з абласцей краіны не плануе яго павелічэнне ў 2018 годзе да 1 тысячы BYN. Але і гэта заўвага павісла ў паветры.

Нацбанк, што мог, зрабіў

Супярэчнасці паміж патрабаваннямі Лукашэнкі і дзеяннямі чыноўнікаў назіраюцца і ў іншых пытаннях.

Аляксандр Лукашэнка 2 сакавіка заявіў, што Нацбанк павінен ствараць такія ўмовы, якія спачатку развязалі б праблемы эканамічнага росту і толькі потым рабілі банкаўскі бізнэс прывабным, а цяпер у краіне больш выгадна гандляваць грашыма, чым вырабляць прадукцыю. І што на гэта адказаў кіраўнік Нацбанку Павел Калавур? Вось ягоныя словы: «Захады грашова-крэдытнай палітыкі здольныя стварыць умовы, стабілізаваць тэмпы росту эканомікі паблізу раўнаважкага значэння. Выхад жа на больш высокі патэнцыйны ўзровень залежыць ад комплекснасці захадаў эканамічнай палітыкі». Гэта значыць, Павел Калавур мяркуе, што Нацбанк зрабіў усё, што мог, а для развязання праблемы росту трэба мяняць эканамічную палітыку.

Некаторае неразуменне паўстала таксама паміж Лукашэнкам і Мінфінам. Лукашэнка адзначыў рост закрэдытаванасці прадпрыемстваў рэальнага сектара, падкрэсліўшы недапушчальнасць развязання гэтай праблемы за кошт бюджэту. Ён выказаў здагадку, што размовы чыноўнікаў аб фіскальных рызыках патрэбныя для таго, каб падрыхтаваць яго да аплаты запазычанасцяў прадпрыемстваў за кошт бюджэту. Але, на думку Аляксандра Лукашэнкі, гэта недапушчальна, прадпрыемствы самі павінны зарабляць грошы і плаціць падаткі ў бюджэт.

Акрамя таго, Лукашэнка выказаў незадаволенасць планаваннем бюджэту. Аляксандр Лукашэнка адзначыў, што расходы бюджэту сёлета былі скарочаныя на 10%, рэзервовы фонд не трацілі, стаўкі падаткаў падвысілі толькі з лютага, а прыбыткі бюджэту ў студзені раптам выраслі, і паўстаў прафіцыт бюджэту. «Гэта вы яго плануеце так бяздарна? - задаў ён пытанне міністру фінансаў РБ Уладзіміру Амарыну.

У афіцыйных матэрыялах са справаздачы 2 сакавіка не паведамляецца, што адказаў Уладзімір Амарын. Можна чакаць, што ён не пагадзіўся з ацэнкай Лукашэнкі аб дзейнасці Мінфіна. І міністра можна зразумець, справа ў тым, што існаванне значнага прафіцыту бюджэту звыш запланаванага ўзроўню таксама запланаванае і з'яўляецца следствам бюджэтнай палітыкі, ухваленай Лукашэнкам. Бюджэт фармуецца, зыходзячы з кансерватыўнага сцэнару, згодна з якім справы ў краіне і за мяжой ідуць зусім дрэнна. У рэальнасці справы заўсёды ідуць так сабе, а часам і нашмат лепш, таму ў бюджэт паступаюць дадатковыя даходы, якія потым Мінфін дзеліць, натуральна, з ухвалення Лукашэнкі. Гэта значыць, атрыманне нечаканага вялікага прафіцыту бюджэту - гэта запланаваная законам аб бюджэце падзея. Таму негатыўная ацэнка прафіцыту з боку Лукашэнкі, які гэты закон аб бюджэце падпісаў, павінна была здзівіць Мінфін.

Збянтэжаныя ў Мінфіне, відавочна, былі і заявай Лукашэнкі аб недапушчальнасці выкарыстання бюджэтных сродкаў для падтрымкі прадпрыемстваў. Справа ў тым, што менавіта для гэтых мэтаў, уласна, прафіцыт і прызначаны, больш за тое, менавіта так у 2017 годзе Мінфінансаў і паступала, прычым з ведама Лукашэнкі.

Адкладзеная нестабільнасць = дэвальвацыя

Такім чынам, паміж Лукашэнкам і ўрадам з Нацбанкам відавочна праглядаецца фундаментальная супярэчнасць.

Лукашэнка мяркуе, што ўрад і Нацбанк павінны падняць эканоміку краіны і заробак яе жыхарам. Але ўрад і Нацбанк думаюць зусім пра іншае. Нацбанк забяспечыў стабільнасць фінансавага рынку і банкаў. Мінфін эканоміць даходы, каб за кошт прафіцыту мець магчымасць падтрымаць стратныя прадпрыемствы. Кіраўнік саўміна Андрэй Кабякоў таксама чамусьці заклапочаны фінансавай стабільнасцю. 2 сакавіка ў сваім выступе ён адзначыў захаванне стабільнасці на валютным, крэдытна-дэпазітным і фінансавым рынках, і падкрэсліў, што краіна жыве па сродках.

Гэта значыць, чыноўнікі паставілі перад сабой задачу забяспечыць фінансавую стабільнасць, дамагліся гэтага, замарозіўшы даходы насельніцтва, і цяпер знаходзяцца ў чаканні таго, што эканоміка пачне сама сабой развівацца ці ж хто-то невядомы пачне ажыццяўляць «комплекснасць мер эканамічнай палітыкі». Магчыма, яны чакаюць рэформаў ад Лукашэнкі, намякаючы яму на неабходнасць іх правядзення.

Такім чынам, ва ўпраўленні Беларусі склалася тупіковая сітуацыя. Урад і Нацбанк лічаць, што зрабілі, што маглі, і чакаюць ад Лукашэнкі, калі той дасць адмашку «комплекснасці мер эканамічнай палітыкі». Лукашэнка ж таксама лічыць, што ён зрабіў усё, што мог, і цяпер урад з Нацбанкам павінны забяспечыць уздым эканомікі.

Скончыцца ўсё гэта дрэнна. І, цалкам магчыма, як гэта ў нас традыцыйна водзіцца, дэвальвацыяй рубля. Перадумовы для яе сфармавала ўрад, які ў мэтах забеспячэння фінансавай стабільнасці відавочна перашчыраваць з эканоміяй сродкаў. У 2017 года бюджэт выкананы з прафіцытам у памеры 2,8 млрд. BYN, а толькі ў студзені прафіцыт бюджэту органаў дзяржаўнага кіравання склаў яшчэ 1,5 млрд. BYN. І гэта пры тым, што прыбыткі рэспубліканскага бюджэту за 2017 год склалі 19,8 млрд. BYN.

Гэта значыць, атрымліваецца, што Мінфінансаў вывела з эканомікі каласальныя сродкі. Мяркуючы з прыведзеных звестак, Беларусь зусім не жыве па сродках, яна жыве нашмат горш, чым магла б. Гэтым у значнай ступені тлумачыцца стабільнасць беларускіх фінансаў - нізкая інфляцыя і курс даляра, меншы за 2 BYN/USD.

У выніку дзеянняў Мінфіна сфармаваўся некаторы патэнцыял нестабільнасці, які можа вызваліцца ў тым выпадку, калі бюджэт выдаткуе выведзеныя з эканомікі грошы. А ўсё да гэтага ідзе, бо Лукашэнка рана ці позна зразумее, за кошт чаго забяспечваюць стабільнасць фінансаў урад і Нацбанк, якія ў прынцыпе не збіраліся павялічваць заробак да 1 тысячы BYN, толькі ўслых пра гэта не казалі. Можа выйсці скандал. Хоць не абавязкова, бо чыноўнікі абароненыя тым, што праграму эканоміі, якую яны праводзяць, сам жа Лукашэнка і ўхваліў. Гэта значыць, яны абзавяліся ахоўнымі граматамі, тыпу той, якую ў рамане «Тры мушкецёры» атрымала мілэдзі: «Здзейсніўшы гэта, дзейнічаў на асабісты загад Кардынала і для выгоды дзяржавы».

Але мілэдзі гэтая грамата не спатрэбілася, праблемы могуць паўстаць і ў беларускіх чыноўнікаў, а потым і ва ўсёй краіны. Тут ужо не так важна, куды пойдуць грошы з прафіцыту бюджэту - на заробак або ў эканоміку, эфект будзе адзін - рост курсу даляра і інфляцыі. Вядома, не выключана, што прафіцыт урад ніяк не выкарыстае наогул, але гэта ўжо будзе поўным вар'яцтвам, гэта ўсё адно як выкінуць пару мільярдаў даляраў. Зрэшты, што падзеі, якія адбываюцца цяпер у кіраванні краінай, і так робяць уражанне некаторага сюррэалізму: чыноўнікі кажуць адно, робяць іншае, а што думаюць - невядома.

Але магчымая нестабільнасць будзе рынкавай з'явай, вяртаннем да балансу, які павінен быў мець месца, калі б Мінфінансаў не скупілася. Калі б яно гэтага не рабіла, тады цягам 2017 года інфляцыя была б крыху большай (на пару адсоткаў), а курс даляра падняўся б крыху вышэй, чым цяпер (не да 2 BYN/USD, а, дапусцім, да 2,1 -2,2 BYN/USD). Гэта не прывяло б ні да якіх непрыемных наступстваў для эканомікі і фінансаў, наадварот, тэмпы росту ВУП былі б істотна вышэйшымі, гэтак жа як і прыбытак прадпрыемстваў і заробкі работнікаў. Беларуская эканоміка знаходзіцца ў пераходным стане і некаторая нестабільнасць фінансаў для яе нармальная, натуральная з'ява.

Павел Калавур 2 сакавіка сказаў, што «Сітуацыя на грашовых рынках блізкая да дынамічнай раўнавагі». З гэтымі словамі можна было б пагодзіцца пры нулявым прафіцыце бюджэту. А калі Мінфінансаў закансервавала 4,3 млрд BYN, то такая сітуацыя называецца не раўнавагай, а штучным стрымліваннем інфляцыі і курсу рубля за кошт зніжэння даходаў насельніцтва і тэмпаў росту ВУП. Гэта дзяржаўная палітыка кіраўніцтва краіны цяпер, прычым, ухваленая Лукашэнкам.