«АМАП спіць у балаклавах»: як дзейнічаюць беларускія кіберпартызаны

Улада пазбаўляецца сваёй галоўнай апоры.

Беларусы ўжо амаль тры месяцы рознымі спосабамі спрабуюць заклікаць сілавікоў перайсці на светлы бок. Заклікаюць да іх сумлення падчас пратэстаў на вуліцах, раскрываюць іх асобы і закідваюць пагрозамі, а таксама збіраюць грошы, каб дапамагчы тым, хто ўсё ж адважыўся на гэты крок. Улады пераконваюць, што нічога не баяцца, аднак, актыўна пераследуюць беларусаў нават за абразлівыя каментары на адрас сілавікоў, а амапаўцы ўжо, мабыць, нават спяць у балаклавах. Усе гэта кажа аб тым, што дэананімізацыя працуе, нават калі здаецца, што відавочнага эфекту няма. Выданне Coda Story расказала, як беларускім ІТ-спецыялістам удаецца пазбаўляць дзейную ўладу яе галоўнай суперсілы - сілавікоў, піша The Village Беларусь.

У канцы верасня ў Менску затрымалі траіх студэнтаў, якія напісалі на дошцы аб'яў ля пад'езда аднаго з дамоў «Балаба — забойца». Дзмітрый Балаба - начальнік менскага АМАП, байцы якога жорстка збівалі і затрымлівалі людзей падчас вулічных пратэстаў. У міліцэйскі «бусік», куды пасадзілі затрыманых, Балаба зазірнуў асабіста.

— Хто асмеліўся мяне абвінаваціць у тым, што я забойца? Мне проста вельмі цікава. А вы суд ужо ў Рэспубліцы Беларусь, вы прымаеце пастановы? - спытаў ён у студэнтаў (Відэа было апублікаванае прэс-службай МУС).

- Проста асабістае меркаванне, - адказаў адзін з хлопцаў.

- Проста так наважылі выказаць сваё асабістае меркаванне?

— Так.

- Яно мне крыўдна і не адпавядае рэчаіснасці, - сказаў Балаба.

Балаба жыве ў «дворыку сілавікоў». Тут, на вуліцы Герояў 120-й дывізіі, стаяць два шматпавярховікі, у якіх жывуць пераважна супрацоўнікі праваахоўных органаў. У некалькіх метрах база АМАП.

Такі ж надпіс «Балаба – забойца» з'явіўся на сцяне электрабудкі побач з гэтымі дамамі. Сёння яна зафарбаваная, але пры жаданні разглядзець яе можна. Удзень людзей у двары няма наогул: ніхто не вызірае ў вокны, дзіцячая пляцоўка пустуе. Жанчына, якая выгульвае сабаку, адмаўляецца адказваць на ўсе пытанні.

Супраць аднаго з затрыманых студэнтаў неўзабаве распачалі крымінальную справу. Але на гэтым ліхтугі Балабы не скончыліся. У кастрычніку нехта падпаліў дачны дом, у якім прайшло дзяцінства камандзіра менскага АМАП. Устанавіць, хто гэта зрабіў, Следчаму камітэту не ўдалося.

У эфіры дзяржаўнага канала гучалі і іншыя гісторыі ціску на сілавікоў. Пра цкаванне распавядаў супрацоўнік праваахоўных органаў з фатаграфіі, знятай у адзін з першых дзён пратэсту і абляцелай усе СМІ. На ёй амапавец у чорнай масцы стаіць над ляжачым на зямлі чалавекам і бездапаможна разводзіць рукамі. «Мы цябе знойдзем, мы тваіх бацькоў знойдзем, мы ведаем, дзе яны працуюць», - такія паведамленні, са слоў амапаўца, ён цяпер атрымлівае ў сацсетках.

Неўзабаве гэтага байца дэананімізавалі. Высветлілася, што яго завуць Цімур Грышко. Ягоная жонка падала на развод, калі ёй пачалі паступаць сотні паведамленняў з пагрозамі. «Вельмі складана пераносіць такое цкаванне, — расказала яна. - Мне зычылі смерці, па тысячы паведамленняў на дзень, пісалі: «Каб ты здохла».

«У дзіцячым садку бацькі дзяцей навучылі фразам «Твой бацька забойца». І вось яны прыходзяць дадому і маме задаюць пытанне: «Мама, гэта праўда, што наш бацька забойца?»,- распавядаў яшчэ адзін сілавік у эфіры дзяржканала.

Да канца верасня ў Беларусі было распачата больш за 40 крымінальных спраў па фактах пагроз ужывання гвалту ў дачыненні да сілавікоў.

«Узлом сайтаў - гэта «пабочны эфект». Самая важная наша справа іншая»

Найбольш актыўныя змагары з рэжымам Лукашэнкі ў інтэрнэце называюць сябе «кіберпартызанамі».

Яны шукаюць звесткі сілавікоў і перадаюць іх буйным Telegram-каналам - у першую чаргу, каналу NEXTA Live. Цяпер ён змяніў назву: 20 кастрычніка суд у Менску прызнаў канал экстрэмісцкім. За рэпост яго публікацый ці нават лагатыпа можа пагражаць крымінальны артыкул. Цяпер канал называецца «НЕХТА Live».

«Цяпер самае важнае для нас - гэта збор інфармацыі. Усё астатняе, што мы робім, накшталт дэфейсаў (узлому сайтаў і размяшчэння там сваёй інфармацыі) — гэта «пабочны» эфект», - распавядае адзін з кіберпартызанаў.

Раскрываць свае сапраўдныя імёны, улічваючы спецыфіку сваёй дзейнасці, актывісты не хочуць. Мець стасункі з імі можна толькі праз бот у Telegram.

«Большая частка працы застаецца за кадрам, - прадаўжае суразмоўца. Але часам мы стараемся людзей падбадзёрыць «абнаўленнем» якога-небудзь дзяржаўнага сайта». У канцы верасня «кіберпартызаны» запускалі ў эфір кадры жорсткіх разгонаў мітынгаў (гаворка ідзе толькі пра інтэрнэт-трансляцыі — заўв.), а таксама заходзілі на сайт МУС і абвяшчалі «ў вышук» Лукашэнку і іншых топ-чыноўнікаў.

Ацэньваць дасягненні «кіберпартызан» няпроста. Спачатку яны не хацелі рабіць публічнай інфармацыю аб сваіх поспехах, але пасля ўзлому сайта гандлёва-прамысловай палаты звязаліся з іншымі супольнасцямі хакераў і ўбачылі, што публічнасць акурат можа спрацаваць ім на руку. Гэта прывяло іх да думкі, што звяртацца да больш рашучых метадаў і распавядаць пра іх трэба было раней.

«Дэанан сілавікоў вельмі важны, і мы вядзем некалькі праектаў у гэтым кірунку. Я не магу пакуль агучыць дэталі, але як толькі будуць вынікі, абвесцім, - кажа суразмоўца Coda. — Усё забабонныя сталі апошнім часам», — дадае ён.

З'явіўся ў «кіберпартызан» і двайнік — яшчэ адна група, якая таксама абяцала дэананімізаваць сілавікоў. Але ў сярэдзіне кастрычніка ў беларускім сегменце Telegram разгарэўся скандал праз іх заклікі «скідацца» на працу і планы стварэння сваёй крыптавалюты. Многія западозрылі другіх «партызан» у махлярстве - і неўзабаве яны згарнулі сваю дзейнасць. На пытанні Coda яны не адказалі.

Разважаючы аб этычнасці дэанана — ці трэба публікаваць звесткі пра ўсіх супрацоўнікаў праваахоўных органаў ці толькі пра тых, хто быў абвінавачаны ў жорсткасці — «кібэрпартызаны» даюць адназначны адказ.

«Тут працуе агульная парука. Яны ўсе праявілі сябе як ворагі народа, - кажа суразмоўца Coda. - Але ўсе, хто ўжо звольніўся або невінаваты, могуць напісаць Nexta. У іх ёсць спецыяльны бот, яны выдаляюць інфармацыю, калі іх папрасіць. Мы нічога самі не публікуем, а толькі перадаём інфармацыю іншым каналам»

«Калі чалавек прадаўжае працаваць у арганізацыі, якая забівае і катуе мірных людзей, то як да яго трэба ставіцца? - прадаўжае ён. - Яны - я не магу называць іх сілавікамі і буду выкарыстоўваць займеннікі - павінны разумець, што мы не дамо ім спакойна жыць. Што мы больш сур'ёзныя хлопцы, чым іншыя Telegram-каналы, і не кідаемся словамі. Адбываецца радыкалізацыя, і мае таварышы патрабуюць больш актыўных дзеянняў. Так, мы можам няшмат, але інтэрнэт і IT — гэта наша поле. Я вельмі чакаю і крыху баюся, калі больш ІТ-спецыялістаў у Беларусі нарэшце зразумеюць, што можна і трэба нешта рабіць. Вось тады будзе весела»

Часцей за ўсё ў такіх спісах толькі прозвішча, імя і званне, але часам выкладваюць тэлефонныя нумары, фатаграфіі і старонкі ў сацсетках, якія сілавікі адразу ж пасля гэтага выдаляюць.

Акрамя сілавікоў, аб'ектамі дэанана становяцца сябры выбарчых камісій, якія фальсіфікавалі вынікі выбараў, чыноўнікі і суддзі. Інфармацыя пра іх таксама часцей за ўсё абмежаваная званнем, узростам і пасадай.

У кастрычніку ў барацьбу «кіберпартызан» з сілавікамі нечакана ўмяшаўся Apple. Кампанія запатрабавала, каб Telegram заблакаваў каналы, якія дэананімізуюць сілавікоў, за распаўсюд персанальных звестак.

Заснавальнік мэсэнджара Павел Дураў выказаў здагадку, што «на жаль, гэтыя каналы будуць у выніку заблакаваныя на iOS, але застануцца даступнымі на іншых платформах».

Пасля гэтага патрабавання супольнасць «Telegram Беларусь» правяла апытанне аб тым, ці трэба блакаваць каналы. З амаль 210 тысяч 71% выказаліся супраць,а ў сацсетках распаўсюдзіўся хэштэг #applecensorsbelarus .

У выніку Apple заявіла, што кампанію не так зразумелі. Яны прасілі выдаліць толькі некаторыя персанальныя звесткі. (Напраўду Apple сказаў, што патрабаваў выдаліць не некаторыя асабовыя звесткі, а «ўсю інфармацыю, якая раскрывае чые-небудзь звесткі ў Інтэрнэце без згоды гэтых асоб, а таксама кантэнт, накіраваны на канкрэтных людзей у адпаведнасці з правіламі App Store» - заўв.). Сёння каналы па-ранейшаму працуюць, ужо больш за 100 тысяч падпісчыкаў.