Як з Лукашэнкам размаўлялі з пазіцыі сілы і дамагліся выніку

Майстар-клас ад Барыса Ельцына.

У сувязі са скандальным затрыманнем журналіста «Комсомольской правды в Беларуси» Генадзя Мажэйкі і нежаданнем Крамля ўвязвацца з-за яго ў канфлікт з Аляксандрам Лукашэнкам некаторыя ўспомнілі яркую гісторыю 1997 года.

Тады Масква заступілася за беларускага журналіста Паўла Шарамета, а Барыс Ельцын, у адрозненне ад Уладзіміра Пуціна, праявіў цвёрдасць і прынцыповасць.

«Салідарнасць» узгадвае, як з правадыром Беларусі размаўлялі з пазіцыі сілы. І да чаго гэта прывяло.

Журналістаў садзяць за краты. Ельцын патрабуе тлумачэнняў

23 ліпеня ў праграме «Время» на расейскім ОРТ выйшаў сюжэт пра правоз кантрабанды праз беларуска-літоўскую мяжу. Здымачная група на чале з Паўлам Шараметам паказала, як памежны шлагбаум можна перайсці без якіх-небудзь перашкод.

Для Аляксандра Лукашэнкі, які пазіцыянаваў сябе як абаронцы інтарэсаў Расеі на заходніх рубяжах, гэта стала ударам. Далей падзеі развіваліся імкліва.

26 ліпеня, калі Шарамет вяртаўся з адпачынку ў Балгарыі, яго, аператара Дзмітрыя Завадскага і кіроўцу Яраслава Аўчыннікава арыштавалі. Неўзабаве іх абвінавацілі ў наўмысным незаконным перасячэнні мяжы.

У той час у Расеі існавала пэўная свабода слова, таму скандал атрымаўся грандыёзным. Тэлевізійнікіі наўпрост звярнуліся да прэзідэнта Барыса Ельцына з просьбай дапамагчы.

І палітык адрэагаваў. 30 ліпеня Ельцын заявіў аб тым, што адбылося: «Калі так будзе працягвацца, расейскай старане давядзецца перагледзець пазіцыі статута і пагадненні, якія падпісалі Беларусь і Расея».

31 ліпеня Лукашэнка паслалі больш выразны сігнал: раптам быў скасаваны ягоны візіт у Калінінградскую вобласць. Кіраўнік Беларусі пайшоў у атаку: «Я перагавару з Ельцыным, але толькі пасля таго, як ён вытлумачыць мне тую інфармацыйную бойню, якая развязаная супраць Беларусі на гэтых каналах».

Ельцын у той момант паступіў так, як пасля паводзілі сябе з Лукашэнкам многія палітыкі: пастараўся знізіць градус канфлікту. 1 жніўня па ТБ паказалі выступ прэзідэнта Расеі: «Ведаю адказ на маю крытыку на адрас Лукашэнкі. Можа быць, ён малады дрэнна вытрымлівае крытыку. Я яе вытрымліваю. Нармальна, калі вы часам крытыкуеце прэзідэнта за справу. Але ён занадта гарачы ў гэтым плане».

У выніку сітуацыя вакол затрымання Шарамета і Завадскага (кіроўцу адпусцілі) застыла на месяц. Лукашэнка, адчуўшы мяккасць расейскага боку, журналістаў не адпусціў.

Ельцын і Лукашэнка «дамаўляюцца». Але Шарамета не выпускаюць

Праз месяц пасля затрымання журналістаў кіраўнікі дзвюх краін заявілі, што дамовіліся аб развязанні праблемы. Праўда, кожны тлумачыў дамоўленасці па-рознаму.

Ельцын 28 жніўня: «Усе, ён здымае пытанне. Можа быць, дзень-два, каб усе аформіць... І ён адпускае».

Лукашэнка 6 верасня: «Мы дамовіліся з расейскім прэзідэнтам, што гэта справа беларускага боку. Мы дамовіліся, што ні ён, ні я больш не вядзём размовы на гэтую тэму, а развязваем яе ў практычнай плоскасці ў прававым полі».

На справе, нягледзячы на анонс прэзідэнта Расеі, са следчага ізалятара 4 верасня выпусцілі толькі Завадскага. Шарамет па-ранейшаму заставаўся за кратамі.

Ельцын ідзе на абвастрэнне. Лукашэнка ўключае заднюю перадачу

Яшчэ ў жніўні пасля затрымання ў Беларусі чарговай здымачнай групы ОРТ у адказ на заяву прэс-сакратара прэзідэнта Расеі Сяргея Ястржэмбскага правадыр Беларусі заявіў: «Я нікому не дазволю размаўляць са мной з пазіцыі сілы і нейкіх санкцый... Заява Ястржэмбскага павінна была зрабіць ўражанне, што ў Маскве тупнулі нагой і Лукашэнка спалохаўся».

Калі Шарамет прасядзеў за кратамі ўжо два месяцы, Ельцын, мабыць, усвядоміў, што пачынае выглядаць смешна. І пачаў сапраўды дзейнічаць з пазіцыі сілы.

2 кастрычніка Лукашэнка павінен быў вылецець з візітам у Ліпецкую вобласць. Але як паведамілі СМІ, пасля трох гадзін чакання ў менскім аэрапорце вылецець ён так і не змог: Расея сваю паветраную прастору не адкрыла.

У той жа дзень Ельцын кінуў журналістам фразу: «Хай ён спачатку Шарамета адпусціць».

Прыкладна ў тыя дні Лукашэнка ўпершыню мякка выказаўся пра журналіста і перспектыву ягонага вызвалення: «Ён жа не з'яўляецца нейкім асабліва небяспечным чалавекам для грамадства... Калі следства скончанае, трымаць яго там - напэўна, у гэтым, з майго пункту гледжання, сэнсу няма» .

8 кастрычніка журналіст быў вызвалены з-пад варты.

Суд у справе Шарамета і Завадскага праходзіў у Ашмянах з 17 снежня 1997 года да 28 студзеня 1998-га. Журналістаў, якія праз гады загінулі, фармальна асудзілі, але яны засталіся на волі.

Характэрна, што тады Масква заступілася за журналістаў, нягледзячы на іх беларускае грамадзянства, а размова з Лукашэнкам «з пазіцыі сілы» дала відавочны эфект.

Правадыр дагэтуль узгадвае непрыемны для яго эпізод. Летась у інтэрв'ю Дзмітрыю Гордану ён сказаў:

- Памятаеце выпадак Шарамета, правакацыю на мяжы? Яна была спланаваная. І напрыканцы Ельцын і Барыс Беразоўскі, потым мой стары сябар, кажа: «Вы скажыце яму гэта». І Ельцын мне: «Шарамета хай адпусцяць».