Джо патэлефанаваў Сі

Што адбываецца паміж ЗША і Кітаем.

Пасля навіны пра тое, што 9 верасня прэзідэнт ЗША Джо Байдэн і старшыня КНР Сі Цзіньпін пагаварылі праз тэлефон, з'явілася шмат спекуляцый: а што ж яны абмяркоўвалі?

Байдэн зняпраўдзіў паведамленне, быццам Сі адхіліў прапанову правесці саміт, а афіцыйны прадстаўнік урада Кітая заявіў толькі, што абодва бакі «дамовіліся падтрымліваць рэгулярныя кантакты рознымі спосабамі», прыводзіць «Новое время» артыкул былога амерыканскага дыпламата Дэніэла Расэла для выдання Project Syndicate.

Відавочна, што адміністрацыя Байдэна шукае такіх стасункаў, якія дазвалялі б трымаць пад кантролем (калі ўжо не ўрэгуляваць) пытанні, якія выклікаюць вострыя рознагалоссі, і адначасова рабілі магчымай каардынацыю ці нават супрацоўніцтва ў сферах, дзе маецца агульны інтарэс. Але кітайцы, мяркуючы з усяго, рашуча настроены ўвязваць усякае такое супрацоўніцтва з саступкамі з боку ЗША. Як паведамляюць кітайскія крыніцы, Сі Цзіньпін скарыстаўся тэлефоннай размовай, каб паўтарыць жорсткія папярэднія ўмовы, выстаўленыя кліматычнаму амбасадару ЗША Джону Кэры падчас ягонага нядаўняга візіту ў Кітай: Амерыка можа не чакаць супрацоўніцтва з боку Кітая датуль, пакуль не пачне «паважаць фундаментальныя кітайскія інтарэсы».

«Фундаментальныя інтарэсы» - гэта кодавы тэрмін для абсалютысцкіх прэтэнзій Кітая на Тайвань і Паўднёва-Кітайскае мора, якяі пашыраюцца, а таксама для кітайскіх рэпрэсій супраць уйгураў ў Сіньцзяне, будыстаў у Тыбеце, дысідэнтаў у Ганконгу. Акрамя таго, Кітай намагае на тым, каб ЗША ў аднабаковым парадку скасавалі гандлёвыя санкцыі і экспартныя абмежаванні, а таксама спынілі дзеянні праваахоўных органаў супраць кіберкрадзяжу, які, як мяркуецца, спансуе кітайскае дзяржава, і супраць іншых незаконных спробаў атрымання амерыканскай інтэлектуальнай уласнасці і персанальных звестак.

Кітайцы не ўтойваюць свайго расчаравання ў адміністрацыі Байдэна. Пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года кіраўніцтва Кітая песціла вялікія надзеі, што Байдэн скасуе пастановы Дональда Трампа і надасць Кітаю больш прасторы і часу для прасоўвання яго эканамічнага і замежнапалітычнага парадку. Усе гэтыя надзеі пайшлі прахам праз жорсткую амерыканскую рыторыку, сваркі на сустрэчах, цвёрды адпор у ключавых пытаннях, а таксама пастанову Байдэна пакінуць падаткі ў дзеянні датуль, пакуль не скончаная ацэнка кітайскай палітыкі ЗША. Гэтая змена настрояў у Кітаі гэтак жа прыкметная, як і самаздаволенае перакананне гэтай краіны ў тым, яе зорка ўзыходзіць, а зорка Захаду закочваецца.

Аднак Байдэн цалкам меў рацыю з ініцыяваннем гэтага званка і паспрабаваўшы пераканаць Сі ў неабходнасці асабістай сустрэчы. Стасункі дзвюх вядучых дзяржаў свету пагоршыліся да такой ступені, што, фактычна, у іх не засталося надзейных наўпроставых каналаў для афіцыйных камунікацый. А праз кансалідацыю палітычнай улады ў руках Сі Цзіньпіна роля нават самых высокапастаўленых кітайскіх чыноўнікаў моцна скарацілася, таму гутаркі з кім-небудзь іншым, акрамя Сі, наўрад ці прынясуць вынікі.

Сі мог адкінуць ідэю саміту, а мог і не адкінуць, але ёсць шэраг фактараў, з якіх такая падзея наўрад ці адбудзецца раней за наступную восень. Менавіта тады Камуністычная партыя Кітая правядзе свой XX з'езд, а ў ЗША адбудуцца прамежкавыя выбары. З'езд КПК стане ключавым момантам для Сі, які рашуча настроены скончыць яго, атрымаўшы новы тэрмін на пасадзе кіраўніка краіны і статус як у Мао. Акрамя таго, Сі вельмі зацікаўлены ў выніках амерыканскіх выбараў у Кангрэс, якія альбо ўзмоцняць, альбо аслабяць пазіцыі Байдэна. Зрэшты, ёсць яшчэ дзве перапоны, і яны найбольш моцныя; гэта дзве кітайскія фобіі: страх за здароўе лідара праз Covid-19 і рызыка абняславіцца пасля саміту з высокімі стаўкамі, калі ён дрэнна скончыцца.

Некаторыя экспэрты ў Кітаі сцвярджаюць, быццам Байдэн, праявіўшы ініцыятыву ў дачыненнях з Сі, прадэманстраваў слабасць Амерыкі і пацвердзіў тэорыю, што Кітай патрэбен Амерыцы больш, чым Кітаю Амерыка. Такая ўра-патрыятычная інтэрпрэтацыя адпавядае схільнасці Кітая карыстацца ўсім, чым заўгодна (ад права доступу да рынку да вакцын Covid-19), для атрымання рычага ўплыву на іншыя краіны.

Але было б памылкай разглядаць ЗША як бяссільнага просьбіта. Адміністрацыя Байдэна проста адкрывала важны канал камунікацый, не прапаноўваючы ніякіх значных аднабаковых саступак, якіх відавочна чакалі кітайскія «баявыя ваўкі» (замежнапалітычныя ястрабы). Пасля званка Байдэна Сі Цзіньпіну адміністрацыя ЗША аднавіла актыўную дыпламатычную працу з партнёрамі ў Еўропе і Інда-Ціхаакіянскім рэгіёне.

Напрыклад, праз тыдзень пасля гэтага званка Байдэн абвясціў аб стварэнні AUKUS, новага трохбаковага партнёрства бяспекі з удзелам Аўстраліі, Вялікай Брытаніі і ЗША. Калі пакінуць у баку незадаволенасць Францыі, Байдэн пайшоў значна далей за простыя размовы аб паглыбленні стратэгічнай каардынацыі, абвясціўшы аб пастанове падзяліцца з Аўстраліяй амерыканскімі тэхналогіямі атамных падводных лодак.

Акрамя таго, на гэтым тыдні Байдэн праводзіць першую асабістую сустрэчу лідараў так званага «Квада» (ЗША, Індыя, Японія і Аўстралія), а 29 верасня ў ЗША адбудзецца першае пасяджэнне міжурадавай гандлёва-тэхналагічнай рады, створанай у чэрвені на саміце ЗША-ЕЗ. Усе гэтыя сустрэчы не толькі пацвярджаюць абяцанне Байдэна працаваць з хаўруснікамі і партнёрамі новымі, крэатыўнымі спосабамі, але і садзейнічаюць дасягненню двайной мэты - павышаць калектыўную бяспеку і прыносіць канкрэтную карысць іншым.

Саміт «Квада», напэўна, стане нават больш прадуктыўным, чым віртуальная сустрэча, якая адбылася ў сакавіку, на якой было абвешчана аб пачатку буйнога праекта ў размеркаванні вакцын ад Covid-19 у Паўднёва-Усходняй Азіі (пазней яго рэалізацыі прыпынілася праз сур'ёзныя ўспышкі захворванняў у Індыі). Чатыры краіны распрацоўваюць канкрэтныя стратэгіі супрацоўніцтва ў цэлым шэрагу накірункаў, абапіраючыся на сукупныя дасягненні ў сферы навукі, тэхналогій, адукацыі, транспарту і многіх іншых сфер, важных для рэгіёну.

Ці варта здзіўляцца, што кітайцы асудзілі сустрэчу «Квада» і абвясцілі яго «асуджаным на правал». Аднак «Квад» ужо зрабіў значны шлях, адмовіўшыся ад нязграбнай, грубай антыкітайскай рыторыкі трампаўскіх часоў. Крыніцай яго сілы сёння стаў новы арганізацыйны прынцып, арыентаваны на калектыўнае забеспячэнне рэгіянальных і глабальных грамадскіх дабротаў. Каманда Байдэна відавочна імкнецца ператварыць гэтую структуру ў механізм для прыцягнення іншых краін, якая будзе дапамагаць ім так, як Кітай не будзе ці не можа.

Гэта разумная стратэгія стасункаў з азіяцкімі краінамі, якія імкнуцца лавіяваць паміж Кітаем і Захадам, не патрапіўшы пад крыжаваны агонь. Новыя падыходы да «Кваду», у спалучэнні з наўпроставым зваротам Байдэна да Сі, уяўляюць сабой магутны адпор кітайскім спробам прадставіць сябе пакрыўджанай ахвярай несправядліва варожай Амерыкі.

Заляцанні з Кітаем не дапамаглі б арганізаваць саміт - і ўжо сапраўды не такі саміт, які б дазволіў дамагчыся значнага прагрэсу. Між тым фармаванне міжнароднай сеткі канструктыўнага супрацоўніцтва ў пытаннях, якія ўяўляюць рэальную цікавасць для краін Інда-Ціхаакіянскага рэгіёну, з'яўляецца каштоўным ўжо само па сабе. Байдэн нагадвае рэгіёну, што Кітай тут не адзіны гулец, і ён стварае ўмовы для больш збалансаванага і даўно неабходнага двухбаковага ўзаемадзеяння.