Яўген Афнагель: Мы бачым, хто з’яўляецца сапраўдным лідарам Беларусі

Захад павінен выразна сфармуляваць патрабаванні да Лукашэнкі.

Каардынатар «Еўрапейскай Беларусі» Яўген Афнагель даў вялікае інтэрв’ю «Радыё Рацыя». Сайт Charter97.org публікуе яго поўны тэкст:

— Вельмі рады бачыць вас жывым, здаровым, з ясным позіркам, моцным, як заўсёды, з усмешкай. Як вы сябе адчуваеце?

— Адчуваю сябе цудоўна, так, як павінен адчуваць сябе свабодны чалавек у свабоднай еўрапейскай краіне. На жаль, пакуль што не ў сваёй, не ў Беларусі, але ўсяму свой час.

— Я бачыў відэа і фатаграфіі з судовага працэсу, з дня абвяшчэння прысуду цэлай групе, у якую ўваходзілі і вы. Вы таксама сустрэлі гэта з усмешкай. Чакалі, што давядзецца адседзець усе пяць гадоў?

— Я разумеў, што гэтая лічба (па-першае, не пяць, а сем гадоў быў тэрмін) нічога не значыць. Вызваленне палітвязняў не залежыць ад іх фармальнага тэрміну. Калі за палітвязняў змагаюцца на волі — у Беларусі, за мяжой, палітыкі, журналісты, людзі, — то яны выходзяць раней.

Калі гэтага не адбываецца, яны выходзяць пазней, могуць увогуле не выйсці. За палітвязняў, я бачыў і заўсёды ведаў, змагаліся. Гэта многіх ратавала. Бо ціск пачынаўся адразу. Як толькі на волі ўвагі станавілася менш — ціск узмацняўся. Як толькі ўвагі было больш — ціск змяншаўся. Яны гэта разумелі. Таму я не тое каб спадзяваўся, а ведаў, што выйду раней.

— А вось з нашай боку, з боку знешняга свету, часам здавалася наадварот. Ёсць такое папулярнае меркаванне, што чым больш увагі да палітвязня, тым больш на яго могуць там ціснуць.

— Гэта абсалютная хлусня, абсалютная лухта. Гэту хлусню распаўсюджвалі ўлады, спецслужбы. Дзесьці нават спрабавалі яе падтрымліваць. Казалі: «Скажыце сваім родным, каб меней пра вас казалі — і ў вас усё будзе добра. Няхай перададуць, каб пра вас не пісалі — і ў вас усё будзе добра». Некаторыя на гэта вяліся, верылі. Спачатку ім сапраўды давалі нейкія «плюшкі», а потым — больш ціску, больш рэпрэсій і гэтак далей. Таму гэта абсалютная хлусня. Гэта праўдай не з’яўляецца.

Зло не любіць, калі яго асвятляюць, калі пра яго кажуць. Зло творыцца ў цемры. Як толькі з’яўляецца святло, зло проста знікае. Таму я хацеў бы асобна падзякаваць незалежныя СМІ, усіх, хто пісаў пра палітвязняў, хто працягвае пісаць, бо забываць нельга. Там застаюцца тысячы нашых братоў і сясцёр.

— Колькасць палітвязняў, пра якую вы кажаце, значна большая, чым называюць праваабаронцы?

— Значна большая. Бо, на жаль, многія сваякі баяцца казаць пра сваіх блізкіх, якія сядзяць у турмах. Пра многіх проста невядома. Я сустракаў такіх людзей: іх затрымалі, але ў іх няма блізкіх, якія маглі б заявіць пра іх. У кагосьці няма кантактаў, хтосьці баіцца. З розных прычын палітвязняў значна больш. Нават з тых, з кім я меў зносіны і сустракаўся, — добра калі палова трапляла ў спісы, а можа і меней.

— Што да рэжыму інкамунікада: знаходзіліся вы ў ім? Абмяжоўвалі вам кантакты, перапіску? Бо менавіта пра вас інфармацыі было не так шмат.

— У пэўны час, прыкладна як і ў ўсіх, мне цалкам перакрылі перапіску з усімі, акрамя жонкі і маці. Калі мяне перавялі ў «крытую» турму, нават гэтага не было: паўтара месяца ў мяне ўвогуле не было сувязі. Потым, калі на волі пачалі пра гэта гаварыць, жонка заяўляла, што лісты не даходзяць, маці таксама. У выніку лісты пачалі прыходзіць. Вось просты прыклад.

— Псіхалагічны або фізічны гвалт вам знаёмы?

— Не.

— Астатняя гісторыя падобная: штрафны ізалятар, праца на прамзоне?

— Большую частку тэрміну я правёў у «крытай» турме. Ты сядзіш у маленькай камеры, месца вельмі мала. Няма спатканняў, няма перадач, адзін званок на месяц. На гадзіну выводзяць на прагулку. У калоніі я прабыў менш за пяць месяцаў, менш за паўгода. Большую частку часу я правёў у Магілёўскай турме №4 — гэта «крытая» турма.

— Дабіваліся ад вас чагосьці? Памілавання, паказанняў супраць іншых?

— Яшчэ ў самым пачатку я даў зразумець: з пытаннямі пра памілаванне да мяне не звяртацца. Яны разумелі, што гэта бессэнсоўна.

— Чытаючы Францішка Аляхновіча «У кіпцюрах ГПУ», успамінаю, што найбольш страшны сон у турме — гэта калі табе сніцца, што ты на волі, а потым прачынаешся і разумееш, што гэта быў сон. Цяпер вы не перажываеце нешта падобнае, што гэта яшчэ можа быць не да канца рэальнасцю?

— Такія сны былі, і даволі часта. Прычым вельмі рэалістычныя. Найчасцей сніўся Вільнюс: Вострая Брама, вежа Гедыміна. Калі мы пад’язджалі да Вільнюса, я гэта ўспамінаў. Думаў: «Я гэта бачыў у сне, зараз прачнуся, будзе непрыемна…» Але нават у сне ўбачыць Вільнюс, свабодны свет — гэта было ўражліва.

Так, потым зноў рэзкі кантраст: толькі што бачыў Вільнюс — і вось ты ўжо ў Магілёве, у камеры, цьмянае святло. Але гэта было свайго роду падарожжа, віртуальная прагулка на волю.

— Дзень вызвалення — наколькі ён быў нечаканым?

— Было дваістае адчуванне. Мы не ведалі, да чаго ўсё ідзе. Нас проста везлі ў следчы ізалятар КДБ. Гэта магло быць і вызваленне, і новая крымінальная справа. Толькі калі мы апынуліся разам у адной камеры са Статкевічам, Вінярскім, Войнічам, Дзядком, Мацкевічам і іншымі, мы зразумелі, што гэта, хутчэй за ўсё, вызваленне. Да гэтага ўсё было надзвычай незразумела. Выпадкаў жа было шмат, калі тэрмін падыходзіў да канца — і ўзбуджалі новую справу.

— Гэта яшчэ адзін прыём, каб зламаць чалавека.

— Вядома.

— Вы бачылі, як Мікалай Статкевіч выбіваў дзверы аўтобуса, каб застацца ў Беларусі?

— Я хутчэй чуў, але і бачыў, вядома. Бачыў Мікалая, калі ён рушыў у Беларусь.

— Як вы ацэньваеце гэты крок?

— Гэта крок сапраўднага лідара. Мы бачым, хто з’яўляецца сапраўдным лідарам Беларусі. Чалавек, які ахвяраваў сабой, у якога быў выбар, які выдатна ўсведамляў наступствы. І ён зрабіў гэты выбар — вярнуўся ў краіну. Да гэтага Мікалай быў сімвалам супраціву, але стаў сімвалам яшчэ больш моцным, чым раней. Сімвалам, які нашмат мацнейшы за Лукашэнку і ўсю яго світу.

— Тыя людзі, якія былі з вамі тады ў клетцы, на апошнім судовым пасяджэнні падчас працэсу, які іх лёс?

— Двое з іх цяпер тут. Павел Севярынец застаецца ў Беларусі, у Гродне, у «крытай» турме. Ірына Шчасная ужо на волі, Павел Юхневіч на волі. Дзмітрый «Шэры Кот» Казлоў — у межах дасяжнасці, недзе тут, у Вільнюсе.

— Ці можам мы спадзявацца ўбачыць тых, хто застаўся ў Беларусі, на свабодзе?

— Мы ведаем, што ўбачым іх. Не тое што спадзяёмся — мы гэта ведаем. Будзем змагацца за іх, як, спадзяюся, і ўсе нашы прыхільнікі.

— Вызваленне суправаджалася прымусовай дэпартацыяй уласных грамадзян. Як вы да гэтага ставіцеся?

— Па-першае, я называю гэта так, як яно ёсць. Гэта не проста дэпартацыя. Дэпартацыя — гэта калі цябе, з дакументамі, пашпартам, выдвараюць з чужой краіны. А гэта — пазбаўленне грамадзянства. Трэба разумець: упершыню з часоў Савецкага Саюза ў Еўропе ўжываецца пазбаўленне грамадзянства. Гэта куды больш жорсткая мера, чым дэпартацыя з чужой краіны.

Гэтае пытанне трэба падымаць на сур’ёзным міжнародным узроўні. Калі хтосьці вядзе перамовы з Лукашэнкам, трэба выразна фармуляваць умовы: вызваленне, зняцце санкцый і гэтак далей. Але ці ёсць увогуле сэнс такіх перамоў, калі нас караюць яшчэ мацней? Для многіх маіх сяброў гэта большае пакаранне, чым турма — пазбаўленне радзімы. Радзіму ў нас не адбяруць, а вось грамадзянства пазбавілі.

— Але будзем спадзявацца, што мы ўсе разам убачымся ў вольнай Беларусі.

— Абавязкова!

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com