Улады збіраюцца забараніць даляр

Па даўняй праблеме беларускай эканомікі — выключна высокай далярызацыі — Нацбанк наносіць удар за ударам.

Але пахваліцца сур'ёзнымі вынікамі пакуль не выпадае. Некаторыя прапануюць рашучыя захады ў збавенні ад даляра ва ўжытку беларусаў.

Даляр — у галаве

Маштабныя дэвальвацыі 2009 і 2011 года, здавалася, канчаткова пераканалі беларусаў у адданасці амерыканскай валюце — стаўкі падаткаў, дэпазіты, заробкавыя арыенціры, кошты нерухомасці, аўтамабілі, бытавую тэхніку і турпаездкі звыкла намінавалі ў далярах. І нават голас розуму ў выглядзе забароны для крэдытавання фізічных асоб у валюце яшчэ доўга выклікаў абурэнне не толькі простых абывацеляў, але і спецыялістаў у банкаўскіх колах — попыт ёсць, дык навошта, маўляў, душыць прапанову, піша tut.by.

Але з 2015 года ўрад і Нацбанк узяліся за даўнюю праблему рашуча. У красавіку мінулага года намаганні падтрымаў і дыктатар. Лукашэнка запатрабаваў адвязацца ад даляра, думаць паняццямі беларускага рубля. «Дэдалярызацыя немагчымая без змены свядомасці людзей. А мы прывыклі ўсё ў далярах лічыць», — канстатаваў ён.

Маштабы далярызацыі ўражваюць. У чарговым «Банкаўскім весніку» ў артыкуле трох аўтараў, намесніка дырэктара Цэнтра інтэграцыйных даследаванняў Еўразійскага банка развіцця Міхаіла Дземідзенкі, эканаміста ЕАБР Аляксея Кузняцова і Наталлі Мірончык адзначана, што ў Беларусі захоўваецца адзін з самых высокіх узроўняў далярызацыі эканомікі сярод краін ЕАЭС і Еўропы. «Пасля 2011 г, аж да пачатку 2016 г, доля валютнага складніка ў структуры дэпазітаў і крэдытаў прадаўжала павялічвацца праз вымушаную карэкціроўку курсу беларускага рубля да замежных валют, у тым ліку ў адказ на паслабленне курсу расейскага рубля на вонкавых рынках пад уздзеяннем вонкавых шокаў», — адзначана ў матэрыяле.

Аналітык Даследчай групы BusinessForecast.by Аляксандр Муха ўдакладняе, што калі казаць пра далярызацыі банкаўскіх укладаў насельніцтва, то Беларусь выявіцца сярод лідараў не толькі ў рэгіёне, але і ў свеце. На 1 студзеня 2017 года доля валютных дэпазітаў у агульнай структуры банкаўскіх укладаў насельніцтва склала 76,3% (і гэта нягледзячы на значнае зніжэнне ставак валютных дэпазітаў і дэкрэт дыктатара №7 ад 11 лістапада 2015 г, якім рублёвыя дэпазіты атрымалі паслабленні ў плане збірання падатку на даходы з адсоткаў).

«У рэчаіснасці доля валютных зберажэнняў у агульнай структуры зберажэнняў беларусаў можа перавышаць 85%, бо акрамя банкаўскіх укладаў інвестыцыйны партфель фізічных асоб уключае валютныя аблігацыі банкаў і прадпрыемстваў, валютныя дзяржаблігацыі, дэпазіты ў каштоўных металах, мерныя зліткі каштоўных металаў, наяўную замежную валюту «пад матрацам» і грашовыя сродкі за мяжой», — удакладняе Муха.

Экспэрт звяртае ўвагу на тое, што да сусветнага эканамічнага крызісу 2008 года і адпаведных крызісных з'яў у эканоміцы Беларусі насельніцтва і прадпрыемствы, наадварот, значна больш ахвотна працавалі з рублямі і ашчаджалі ў рублях. У 2007-2008 гг удзельная вага рублёвых дэпазітаў насельніцтва ўстойліва вагалася ў дыяпазоне 63,7−68,3% супраць усяго толькі 26% у пачатку 1999 г.

Змена прыхільнасцяў не дзіўная. Далярызацыю аўтары артыкула ў «Банкаўскім весніку» называюць «праявай рацыянальнага імкнення эканамічных суб'ектаў застрахавацца ад гіперінфляцыі», і заклікаюць развязаць карэнныя праблемы эканомікі краіны.

Гарантыі — рублю?

Дземідзенка, Кузняцоў і Мірончык падзяляюць захады ў скарачэнні ўзроўню далярызацыі эканомікі на тры ўзроўні. Першачарговы накіраваны на змяненне макраэканамічнага асяроддзя, другі ўзровень — пасіўныя, арыентаваныя на фармаванне спрыяльнага фінансавага рынкавага асяроддзя, трэці ўзровень — актыўныя, закліканыя ўздзейнічаць на стымулы распаўсюджвання аперацый канкрэтнага сегмента рынку, а таксама правілы ўстанаўлення коштаў асобных тавараў.

Пераход Нацбанка да больш гнуткага рэжыму абменнага курсу, а таксама вонкавыя шокі, звязаныя з назіранымі істотнымі ваганнямі сусветных коштаў нафты і курсаў сусветных валют, стымулявалі прадпрыемствы, якія вядуць разлікі ў валюце ў экспартна-імпартных угодах і абавязаннях у банкаўскіх крэдытах, да хэджавання валютных рызык. Аўтары артыкула адзначаюць, што першачарговымі ў гэтым кірунку будуць «захады ва ўдасканаленні механізмаў рэгулявання ўгодаў хэджавання валютнай рызыкі ў частцы ўліку, падаткаабкладання і парадку правядзення, а таксама стварэнню бенчмаркаў даходнасці фінансавых інструментаў, намінаваных у беларускіх рублях».

Больш хуткае развязанне гэтых праблем будзе залежаць перш за ўсё ад дзеянняў Мінфінансаў ва ўкараненні Нацыянальнага стандарту бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці «Фінансавыя інструменты». «У частцы рашэння задачы ў нарошчванні ліквіднасці ў замежнай валюце будзе разумным задзейнічаць у большай ступені канал наўпроставых замежных інвестыцый, а не вонкавых запазычанняў, якія схільныя ўзмацняць рызыкі захавання высокага ўзроўню далярызацыі», — адзначана ў артыкуле.

Сярод іншых захдаў аўтары вылучаюць паляпшэнне ўмоў для прыцягнення наўпроставых замежных інвестыцый і рэалізацыю Нацбанкам намечаных мерапрыемстваў у лібералізацыі валютных дачыненняў і зніжэнні нормы абавязковага продажу валютнага прыбытку (з 1 верасня 2016 года сума абавязковага продажу валюты ўжо зніжаная з 30 да 20%).

Экспэрты не раяць павышаць прывабнасць доўгатэрміновых зберажэнняў у нацыянальнай валюце ў параўнанні з валютнымі за кошт абмежаванняў у валютных дэпазітах, але ў перспектыве, мяркуюць яны, гаворка можа ісці аб скасаванні прэферэнцый у рамках дэкрэта №7 для валютных дэпазітаў. Да прыкладу, магчымае спагнанне з іх падатку на даходы з адсоткаў па-за залежнасцю ад тэрміну.

Самай радыкальнай прапановай у артыкуле Дземідзенкі, Кузняцова і Мірончык можна уважаць рэкамендацыю «паступова па меры фінансавай стабілізацыі перайсці да сістэмы гарантаванай кампенсацыі ўкладаў у абмежаваных межах, то бок, толькі для ўкладаў у нацыянальнай валюце». Цяпер у Беларусі дзейнічае сістэма 100-адсоткавага страхавання ўкладаў фізічных асоб ва ўсякай валюце.

Цікава, што адзін з прапанаваных аўтарамі захадаў — дыферэнцыяцыя нормаў абавязковага рэзервавання — рэгулятар паспеў укараніць яшчэ да апублікавання матэрыялу. З 1 лютага на роўную велічыню змяняюцца нарматывы адлічэнняў у фонд абавязковых рэзерваў: ад прыцягнутых сродкаў у рублях зніжаюцца з 7,5% да 4%, ад прыцягнутых сродкаў у замежнай валюце павялічваюцца з 7,5% да 11%.

«Увядзенне дыферэнцыраванага абавязковага рэзервавання ў прыцягнутых банкамі сродках варта ацэньваць станоўча, бо гэты захад накіраваны на дэдалярызацыю эканомікі Беларусі і, напрыклад, на дэдалярызацыю пасіваў і актываў банкаўскага сектара краіны. Увядзенне дыферэнцыраванага рэзервавання ў прыцягнутых сродках стварае за кошт больш нізкіх ставак дадатковыя перавагі для рублёвых аперацый у параўнанні з аперацыямі ў замежнай валюце», — тлумачыць Аляксандр Муха.

Напрыклад, з улікам ужытых захадаў банкі змогуць знізіць адсоткавыя стаўкі ў рублёвых крэдытах, у той час як кошт валютных крэдытаў можа крыху падвысіцца (альбо ў якасці альтэрнатывы банкі дадаткова знізяць працэнтныя стаўкі ў валютных укладах). Зразумела, гэты крок (дыферэнцыяваны нарматываў) таксама павінен дапаўняцца комплексам іншых захадаў для павелічэння прывабнасці аперацый у нацыянальнай валюце, адзначае экспэрт.

Аўтары артыкула ў «Банкаўскім весніку» таксама звяртаюць увагу на даследаванні экспэртаў Сусветнага банка і Міжнароднага валютнага фонду, якія выявілі ў асобных банках Беларусі значную ўскосную крэдытную рызыку крэдытаў у замежнай валюце, выданых нехеджыраванным пазычальнікам. «Бачыцца мэтазгодным павысіць патрабаванні да капіталу такіх банкаў пры дапамозе павышэння вагавых каэфіцыентаў рызыкі для капіталу ў валютных крэдытах, якія маюць большую крэдытную рызыку, звязаную з ваганнямі абменнага курсу, тым самым заахвоціць банкі павышаць працэнтныя стаўкі ў валютных крэдытах, што, у сваю чаргу, знізіць попыт на іх». У гэтым кірунку Нацбанк таксама ўжо рухаецца.

«Давер і перавагі ў грашовай сферы — рэчы вельмі інэрцыйныя, яны фармуюцца цягам доўгага перыяду часу, і іх вельмі цяжка пераламаць», — адзначае Аляксандр Муха.

Актыўна і сістэмна развязваць праблему засілля даляра Нацбанк пачаў яшчэ ў 2015-, для пачатку адпусціўшы курс рубля — тым больш, трымаць яго стала проста немагчыма, бо золатавалютныя рэзервы добра патрапала ранейшая палітыка фіксаванага курсу. Практычна адразу працадаўцы пачалі масава адвязваць заробкі ад даляравага эквіваленту — чакаючы прыстойных ваганняў курсу рубля, яны імкнуліся зафіксаваць свае абавязацельствы ў нацвалюце.

Паралельна разгорнутае маштабнае наступленне на інфляцыю, якое выявілася цалкам эфектыўным, за год кошты ў Беларусі выраслі на сціплыя 10,6%.

Астатнія захады, скарачэнне дырэктыўнага крэдытавання, падтрыманне станоўчых рэальных ставак у рублёвых дэпазітах, адмова ад практыкі напампоўвання заробкаў, таксама зрабілі свой унёсак у агульную справу барацьбы з далярам.

Але, не стамляюцца паўтараць экспэрты, дэдалярызацыя — гульня «ў доўгую», і ўладзе важна «пасылаць грамадскасці паслядоўныя сігналы аб сваім цвёрдым намеры забяспечваць манетарную стабільнасць і гнуткасць абменнага курсу і не дапускаць зваротных рухаў».

І калі рэгулятар не завагаўся, прадаўжаючы гнуць сваю лінію, то Лукашэнка ў лістападзе ўспомніў былую беларускую мару і зноў паабяцаў сярэдні заробак «попиццот». «Яшчэ раз падкрэсліваю, 500 даляраў налета — сярэдні заробак. Пры ўсіх складанасцях, чаго б гэта ні каштавала», — намагаў ён. Дэдалярызаваць арыенцір, паабяцаўшы «па тысячы» (рублёў) дыктатар чамусьці не наважыўся, хоць леташняя дэнамінацыя як раз спрыяе выгодзе разлікаў і «рублёвых» абяцанняў. Зрэшты, крыніцы будучага заробкавага цуду не праглядаюцца па-за залежнасцю ад валюты.