Беларусы, якія прапрацавалі ўсё жыццё, могуць застацца без пенсій

Гісторыі людзей, што ні дня не былі без працы, але трапілі ў «пенсійную пастку».

У групе рызыкі аказаліся сілавікі, мамы трох-чатырох дзяцей, а таксама асобы, якія даглядалі за інвалідамі I групы. Сёння kp.by распавядае гісторыі тых, хто ўжо трапіў у пенсійную пастку.

«Вы пазбаўляецеся дапамогі як пенсіянер, а пенсію не можаце атрымаць, таму што вам плацілі дапамогу»

У 1996 годзе ў сям'і Вольгі Іванаўны (імя зменена на просьбу суразмоўцы. – Заўв.) здарылася няшчасце: яе маму паралізавала.

- У 1997 годзе маме бестэрмінова далі інваліднасць I групы. Пасля гэтага знаёмая з аддзела кадраў параіла мне аформіць догляд, каб не сядзець дома проста так. Я прыйшла ў выканкам, напісала заяву. Працоўную ў мяне не ўзялі, сказалі: «Калі раптам уладкуецеся на працу, мы вам зробім запіс». А я і хадзіла кожны дзень, як на працу, глядзела маму. Мяне правяралі, бралі ў суседзяў распіскі, як я вяду догляд, - успамінае Вольга Іванаўна. – Спачатку плацілі блізу 10 даляраў у месяц. А потым дапамога добра паднялася, апошнім часам было 1,7 мільёна (старымі. – Заўв.). Я яшчэ думала: вось якая ў нас дзяржава, як добра падтрымлівае.

Праўда, Вольга Іванаўна ўсё роўна перажывала праз тое, што не працуе.

- У 50 гадоў я пайшла ў выканкам, спытала: «Вы скажыце проста па-чалавечы, што мне рабіць? Можа, мне куды-небудзь пайсці?» На той час трэба было пяць гадоў стажу, каб налічылі мінімальную пенсію, а яны ў мяне былі. Таму мяне адгаварылі. Маўляў, я толькі дапамогу страчу, а без досведу мяне нікуды не возьмуць. Я і падумала: ну што мне кідацца, раптам маме зусім дрэнна стане? - распавядае Вольга Іванаўна.

Летась Вользе Іванаўне споўнілася 55 гадоў. Закон змяніўся. Напрацаванага калісьці стажу стала ўжо недастаткова.

- Калі я прыйшла ў выканкам падаваць дакументы, мяне сустрэлі словамі: «Сумная ў вас гісторыя». Я кажу: «Як сумная? У мяне ж амаль 20 гадоў па догляду за інвалідам I групы». А яны: «Вы што, закон не чыталі?» Я выйшла адтуль, думаю – няпраўда, што нешта наблыталі. Ужо потым стала ўнікаць. Аказваецца, я – ніхто. І мне яшчэ ў выканкаме кажуць: «Між іншым, вы пазбаўляецеся дапамогі па догляду за інвалідам, таму што з'яўляецеся пенсіянеркай, а пенсія вам не належыць, таму што вы не напрацавалі стаж».

Сёння, каб атрымаць пенсію паводле новых правілаў, Вользе Іванаўне трэба адпрацаваць мінімум восем гадоў. Стаць на ўлік у службе занятасці ў яе не атрымалася: пенсіянераў не бяруць.

- Я датэлефанавалася на жывую лінію да намесніка міністра. Ён мне сказаў: «Як гэта вы сядзелі дома, вы ж не адна ў сям'і! Трэба было так пабудаваць жыццё, каб глядзець за мамай па чарзе». Але ж калісьці нам прапанавалі тыя ўмовы, якія нас не задаволілі. Можа, я і вінаватая, што сябе не падстрахавала. Але я ж хадзіла, пыталася! – ад крыўды Вольга Іванаўна не можа стрымаць слёз. - Калі маму паралізавала, я ўсю ноч, маліла Бога, каб ён даў ёй яшчэ пажыць. Мама дагэтуль жывая, а я глядзела за ёй 20 гадоў і засталася ні з чым.

Цяпер Вольга Іванаўна жыве за кошт мужа і тых грошай, якія бацькі аддаюць ёй са сваіх пенсій. Толькі ў 60 гадоў яна зможа аформіць дакументы на сацыяльную пенсію (цяпер гэта 87 рублёў).

«Калі дажыву да 65, буду атрымліваць такую ж пенсію, як які-небудзь бомж»

У лютым былому міліцыянту Івану Мікалаевічу Снітко з Ліды споўніцца 62 гады. Ён працуе ахоўнікам на мясцовым прадпрыемстве, пенсію, нягледзячы на ўзрост, не атрымлівае. Да «сілавога» стажу ў 20 гадоў і якая належыць за яго спецыяльная пенсіі Іван Мікалаевіч не дацягнуў... усяго год.

- У 1975 годзе, адразу пасля таго, як два гады адслужыў у войску, уладкаваўся ў міліцыю, - расказвае Іван Мікалаевіч. – Ужо потым адвучыўся ў Вышэйшай школе міліцыі МУС, працаваў участковым, у следстве, ездзіў на ліквідацыю аварыі на Чарнобыльскай АЭС, на спецаперацыю ў Азербайджан. А потым... Я чалавек не канфліктны, але так атрымалася, што не паладзіў з кіраўніцтвам. Напісаў рапарт, у 1992-м сышоў з міліцыі.

- І ні пра які страхавы стаж, вядома, не думалі...

- Тады і паняцця такога не было! Для пенсіі трэба было набраць 25 гадоў агульнага працоўнага стажу. Я думаў: 19 у мяне ўжо ёсць, яшчэ шэсць як-небудзь набяру. Пасля міліцыі спачатку падпрацоўваў, то там, то сям. Ездзіў у Польшчу, таму што трэба было вучыць дачку, а ў нас такіх грошай не было як зарабіць. У 2007 афіцыйна ўладкаваўся ахоўнікам, з таго часу і працую.

Калі Івану Мікалаевічу споўнілася 60, ён пачаў збіраць дакументы для афармлення пенсіі. Тады і высветлілася, што для атрымання пенсіі гады службы ніякага значэння не маюць!

- Мне сказалі: у сувязі з указам Лукашэнкі ад 2015 года патрэбен страхавы стаж 15 гадоў. А так як я служыў, то гэтыя гады нікуды не ідуць. У выніку стажу мне налічылі 9 з чымсьці гадоў. Я звяртаўся ва ўсе інстанцыі: у сацыяльнае забеспячэнне ў Горадні, потым у Менску. Дайшоў нават да адміністрацыі Лукашэнкі! Але ўсё адказваюць, што ніякіх правілаў не парушана, мне абгрунтавана адмовілі ў налічэнні пенсіі, - абураецца Іван Мікалаевіч. – Але людзі ж не здагадваліся, што сітуацыя зменіцца так рэзка! Калі б я ведаў, думаў бы яшчэ тады, як уладкоўвацца, або даслужыў бы ўжо гэты год...

Зараз Іван Мікалаевіч не атрымлівае ўвогуле ніякіх выплат ад дзяржавы. Мужчынам, якім не стае страхавога стажу, сацыяльная пенсія належыць толькі з 65 гадоў.

- Яшчэ добра, што я працую. А калі не падоўжаць кантракт? Жонка атрымлівае пенсію блізу 300 рублёў, але жыць на такія грошы ўдваіх... - уздыхае Іван Мікалаевіч. – А там, калі дачакаюся 65-ці гадоў, усё роўна буду атрымліваць такую ж пенсію, як які-небудзь бомж. Але буду спадзявацца на лепшае.

«Няма ніякіх інструментаў, якія дазволілі б абараніць сябе ў гэтай сітуацыі»

- Да нас кожны дзень звяртаюцца людзі, якія трапілі ў пастку пенсійнага ўзросту. І гэтая праблема ўвесь час адкрывае новыя аспекты, таму што ў кожным выпадку сітуацыя індывідуальная, - кажа юрыст Алег Гулак, кіраўнік праваабарончай арганізацыі Беларускі Хельсінкскі камітэт. – Мы дапамагаем людзям звяртацца ў суды, пішам у розныя дзяржаўныя органы. Але адказ заўсёды адзін: ёсць указ, ён прыняты, трэба прытрымлівацца дзеючаму заканадаўству. Фактычна, няма ніякіх інструментаў, якія дазволілі б людзям абараніць сябе ў гэтай сітуацыі. Бо атрымліваецца, што чалавек, які выконваў пэўныя функцыі па пэўных правілах і шчыра разлічваў на тое, што будзе атрымліваць пенсію, сутыкнуўся з тым, што правілы змяніліся постфактум і пенсіі ён не зарабіў. Наколькі мы можам судзіць, развязваць гэтую дылему на гэты момант ніхто не збіраецца.

- Хто сутыкаецца з найбольшым рызыкай аказацца ў «пенсійнай пастцы»?

- Па-першае, тыя, хто даглядае за дзецьмі, састарэлымі бацькамі, інвалідамі I групы. Калі дзяржава прызнае, што гэта сацыяльна важная функцыя, то такія перыяды павінны хоць неяк улічвацца ў страхавым стажы., ёсць пытанне дыскрымінацыі ў дачыненні да жанчын. Калі б абавязкі па догляду за дзіцем ускладаліся ў роўнай ступені на жанчын і мужчын, яе б не было. Па-другое, сілавікі. Калі дзяржслужбоўца не адпрацаваў належную колькасць гадоў для атрымання спецыяльнай пенсіі, ён можа атрымаць звычайную, а вайсковец, выратавальнік ці міліцыянт – не. Чаму дзяржава ў першым выпадку, груба кажучы, перакладае грошы з адной кішэні ў іншы, а ў другім – не? Па-трэцяе, ужо зараз мы бачым, што чалавек можа працаваць, думаючы, што прадпрыемства плаціць за яго ўзносы ў Фонд сацыяльнай абароны, але на самой справе ў прадпрыемства не было грошай і яно нічога не плаціла. Чалавек можа нават не ведаць аб тым, што застаўся без пенсіі.

- Ці можа дзяржава зрабіць што-небудзь, каб выправіць сітуацыю?

- Мы не заклікаем вярнуць усё, як было, таму што, калі грошай у Фондзе сацыяльнай абароны аб'ектыўна няма, то пакінуць усё, як было, нельга. Пытанне ў тым, каб падумаць пра больш справядлівае пераразмеркаванне нагрузкі на фонд. Яшчэ адзін момант – сацыяльная адказнасць тых, хто арганізоўваў гэты працэс. Пытанні павелічэння страхавога стажу паўсталі не сёння, а таму і паведаміць пра іх трэба было загадзя. Пенсійны ўзрост павялічваецца паступова! А страхавы стаж павялічыўся рэзка: за два гады – з пяці гадоў да пятнаццаці. У людзей проста не было часу, каб падрыхтавацца. Тым, хто трапіў ці можа трапіць у пенсійную пастку, патрэбна нейкая льгота, растэрміноўка, каб яны маглі скарэктаваць свае паводзіны з улікам новай рэальнасці. Пакуль можна гаварыць аб тым, што дзяржаўныя органы выканалі сваю працу няякасна. Калі яны не разумелі, што ўтвараецца такая праблема, то яны не прафесійныя, а калі разумелі, але нічога не зрабілі, то проста павялі сябе непрыстойна.

Нагадаем, цяпер мінімальны страхавы стаж, неабходны для атрымання поўнай пенсіі, роўны 16 гадоў. Кожны год ён будзе павялічвацца на паўгода да тых часоў, пакуль не дасягне 20 гадоў да 2025 годзе. У страхавой стаж ідуць толькі гады працы. Вучоба ў ВНУ, войска, дэкрэт, праца ў сілавых структурах (пры выслузе 20 і больш гадоў прызначаецца спецыяльная пенсія), догляд за інвалідам I групы ў яго не ўлічваюцца.