Віктар Марчык: Лёс краіны вырашаць самыя простыя людзі

Усё гэта нагадвае канец 1980-х - пачатак 1990-х.

У невялікім гарадскім пасёлку Багушэўск Віцебскай вобласці больш за 100 чалавек выйшлі на стыхійны мітынг. Нагодай стала тое, што ўлады закрываюць бальніцу і паліклініку, а жыхароў адпраўляюць лячыцца ў райцэнтр Сянно, які знаходзіцца за 36 кіламетраў. Мясцовыя пенсіянеры называюць стацыянар «далінай Смерці».

Акцыя адбылася 18 кастрычніка, а ўжо на наступны дзень раённыя ўлады замітусіліся, прапанавалі пратэстантам перамовы і паабяцалі не зачыняць шпіталь.

Незадоўга да гэтага, 9 кастрычніка, даяркі і механізатары ў вёсцы Валосавічы Гомельскай вобласці абвясцілі страйк з патрабаваннем вярнуць на пасаду звольненага ўладамі дырэктара мясцовай гаспадаркі. У гэтым выпадку перамога пратэстоўцаў была поўнай - і простыя вяскоўцы змаглі абараніць свайго чалавека на чале аграпрадпрыемства.

Чаму беларуская глыбінка ўсё часцей бунтуе супраць уладаў? На пытанні Charter97.org адказвае прадстаўнік Беларускага Нацыянальнага Кангрэсу ў Слоніме Віктар Марчык.

- Эканамічны крызіс мацней за ўсё ўдарыў па беларускіх рэгіёнах. І сітуацыя не паляпшаецца, а толькі абвастраецца, таму будзе як у прымаўцы: чым далей у лес, тым больш партызан. Бунты ў малых гарадах Беларусі можна было не толькі прадказаць - трэба быць сляпым і неразумным, каб не прадбачыць, што яны будуць успыхваць усё часцей і мацней.

Па сітуацыі ў нашым горадзе і ваколіцах скажу: улады ўсё больш і больш накручваюць спіраль незадаволенасці. Людзі перайшлі ад глухога бурчання да адкрытых выступленняў з любой прычыны. Калі-небудзь, як у 2017 годзе з дэкрэтам аб «дармаедах», хтосьці неасцярожна «чыркне запалкай» - і ўсё гэта «бухне».

Лукашэнка і яго кліка ўзгрувасцілася на Ключэўскую сопку: пар шыпіць, глеба напальваецца, то тут то там лопаюцца бурбалкі. Учора лопнуў у Багушэўску, пазаўчора - у Гомельскай вобласці. А заўтра - можа лопнуць ў многіх месцах, так што ўладзе толькі застанецца круціць галавой і крычаць «варта!».

Людзі бясконца цярпець не маюць намеру. Апошнія пару гадоў паказалі, што ў народа значна больш жадання бараніць свае правы, чым лічыць кіраўніцтва. Я ўважаю, што «Багушэўскія бунты» будуць шырыцца, і людзі пачнуць падымацца па ўсёй краіне. Урад на чале з Лукашэнкам страцілі глебу пад нагамі: што б яны цяпер не зрабілі, сітуацыя для іх будзе толькі пагаршацца.

- Чаму ў невялікіх гарадах і пасёлках пратэстантам атрымоўваецца дамагацца хай невялікіх, але перамог?

- На перыферыі сітуацыя самая складаная. У маленькіх мястэчках мясцовыя ўлады лічаць сябе ўсёмагутнымі Царкамі. Да іх ужо туга даходзіць, што можна рабіць, а што нельга. Яны дрэнна адчуваюць «чырвоныя лініі» і часта прымаюць неабдуманыя рашэнні, пасля якіх і ўспыхваюць бунты.

І тут, як толькі сітуацыя выходзіць з-пад кантролю, ва ўладаў пачынаецца «фаза страуса». Яны панічна баяцца стыхійных выступленняў людзей і адразу ўключаюць «заднюю перадачу».

Па-першае, на мясцовых «князькоў» увесь час гарыць шапка: яны ведаюць, што ўвесь час перахілялі палку, парушалі законы і наладжвалі людзей супраць сябе.

Па-другое, людзі ў рэгіёнах сапраўды, без перабольшанняў, даведзены да роспачы. Большасці губляць абсалютна няма чаго. І калі людзі паднімуцца - то могуць знесці на сваім шляху і мясцовых «царкоў», і кіраўнікоў рангам вышэй.

Рэгіянальныя ўлады да таго ж вельмі баяцца, што могуць проста апынуцца ў турме. Тут усё значна больш прыкметны, чым з сталіцы, і пасля змены ўлады знойдзецца значна больш сведак на судзе. Зрэшты, так яно і будзе: пасля падзення рэжыму многія з іх апынуцца ў «месцах не гэтак аддаленых».

- Ці можа гэты досвед выступаў у рэгіёнах выкарыстоўваць у маштабах усёй краіны?

- Гэта добрая школа самаарганізацыі. Важна разумець, што тут колькасць лёгка пераходзіць у якасць: калі забастоўкі пачнуцца адначасова ў розных гарадах Беларусі, улада не зможа «ціснуць» на пратэстоўцаў.

Зразумела, што за 24 гады праўлення аднаго добра вядомага чалавека ўлада вырадзілася, абрасла кумаўством, карупцыяй, страціла пільнасць і здольнасць прымаць разумныя рашэнні.

Але, як той казаў, не могуць жа ўсе 100% быць неадэкватнымі. У выпадку масавых выступаў па ўсёй краіне, упэўнены, знойдуцца тыя, хто яшчэ здольны прымаць узважаныя рашэнні і весці перамовы з прадстаўнікамі які падняўся народа. І ў Беларусі цалкам можа атрымацца перамога рэвалюцыі, як у Арменіі. Калі такое магчыма на лакальным узроўні - то чаму гэта не можа адбыцца ў маштабах усёй краіны?

Пакуль вышэйстаячым чыноўнікам атрымоўваецца ўплываць на канфлікты насельніцтва і мясцовай уладзе і гасіць агмені людскога гневу і нянавісці. Але калі ачагоў стане больш - колькасць абавязкова пяройдзе ў якасць.

- Вось, дарэчы, пра гнеў і нянавісць. Расейская пенсіянерка нядаўна падарыла міністру працы і сацразвіцця вяроўку і мыла. Як настроены нашы пенсіянеры ў дачыненні да ўлады?

- Беларускія пенсіі яшчэ меншыя, чым расейскія, а пенсійны ўзрост таксама павышаюць. Нашы пенсіянеры выжываюць на $100-150 у месяц, хоць назваць жыццём гэта складана. Як яны яшчэ могуць ставіцца да тых, хто адабраў у іх годную старасць? Думаю, што красамоўны жэст пенсіянеркі з суседняй краіны выклікаў б у іх адабрэнне.

З размоваў з пенсіянерамі, былым электаратам Лукашэнкі, я дакладна ведаю, што цяпер яны клянуць яго, на чым свет стаіць. Людзі разумеюць, хто вінаваты.

Давайце паглядзім на фатаграфіі тых, хто выйшаў супраць улады ў Багушэўску або Гомельскай вобласці. Гэта простыя людзі з простымі тварамі: пенсіянеры, рабочыя, даяркі, дзеці...

Ведаеце, мне гэта нагадвае мітынгі канца 1980-х - пачатку 1990-х у мініяцюры. Такія ж простыя людзі розных узростаў і заняткаў адправілі тады на звалку гісторыі велізарную махіну Савецкага Саюза. Многія, упэўнены, нават не маглі прадбачыць, да чаго прывядзе тое, што яны сёння выйшлі на стыхійны мітынг.

Сёння мы бачым такія ж твары на спантанных акцыях пратэсту. І вырашаць лёс краіны, адхіляць Лукашэнку ад улады вось менавіта гэтыя самыя простыя людзі.

Апазіцыя цяпер - практычна ўвесь народ, які стаміўся ад гэтай сістэмы. Лідары апазіцыі павінны разумець, што ўлады змогуць змяніць толькі вось гэтыя простыя людзі - якім надакучыць усё гэта цярпець.

Людскі гнеў на Плошчы, людская маса - яны ўсё знясуць. Вазьміце гісторыю: любых дыктатараў, любых сатрапаў прыбірала альбо Божая воля, альбо простыя людзі. Менавіта вось гэтыя самыя звычайныя, «саматканыя» жыхары вёсак і гарадоў, якіх мы бачым цяпер на стыхійных мітынгах.