Пяць цікавых фактаў пра стваральніка бел-чырвона-белага сцяга

Клаўдзій Дуж-Душэўскі - мадэрніст з Глыбокага, дыпламат, знакаміты беларускі дзеяч Адраджэння.

Як вядома, бел-чырвона-белы сцяг і герб "Пагоня" былі ўзаконеныя ў верасні 1991 года, піша «Віцебскі кур'ер».

Пра бел-чырвона-белы сцяг можна адшукаць даволі шмат інфармацыі, а вось што можна сцвярджаць дакладна, дык гэта тое, што эскіз сцяга прыдумаў ураджэнец Віцебшчыны Клаўдзій Дуж-Душэўскі.

Цікавыя факты пра знакамітага беларуса:

Факт 1. Родам з Глыбокага

Нарадзіўся Клаўдзій Дуж-Душэўскі ў мястэчку Глыбокае Віленскай губерні (сёння - Віцебская вобласць) у 1891 годзе. Яго бацька і дзед займаліся будаўніцтвам. Клаўдзій з дзяцінства дапамагаў ім, а ў старэйшых класах ужо сам рабіў праекты і кіраваў дробнымі будаўнічымі работамі.

На жаль, да нашых дзён будынак, у якім правёў сваё дзяцінства Дуж-Душэўскі, не захаваўся. Глыбоцкія краязнаўцы мяркуюць, што ён знаходзіўся на месцы цяперашняга дома па вуліцы Горкага, 22. Па ўспамінах мясцовых старажылаў, у мястэчку жылі дзве сям'і Душэўскі, але з прыстаўкай Дуж называлі тых, каму належаў дом па гэтым адрасе.

На будынку на ахвяраваныя сябрамі партыі БНФ сродкі ў 2008 годзе была ўсталяваная мемарыяльная дошка.

Факт 2. «Каўнаскі мадэрнізм» Дуж-Душэўскага

З дзяцінства зацікавіўшыся будаўніцтвам, Клаўдзій паступае ў рэальнае вучылішча ў Вільні, затым у Пецярбургскі горны інстытут, а пасля рэвалюцыі паспяхова заканчвае тэхналагічны факультэт Літоўскага ўніверсітэта і атрымлівае спецыяльнасць інжынера-будаўніка.

Клаўдзій Дуж-Душэўскі ўдзельнічаў у гідрагеалагічных работах у Сібіры, разам з іншымі архітэктарамі ў 30-х гадах мінулага стагоддзя ў Літве праектаваў будынка ў духу новага архітэктурнага стылю «каўнаскі мадэрнізм».

На жаль, дакладна ўстанавіць, якія менавіта збудаванні былі пабудаваныя ў Каўнасе па яго праектах, даволі складана, бо свой асабісты архіў архітэктар знішчыў. Традыцыйна называюць будынак сучаснага Каўнаскага драматычнага тэатра і Каўнаскага радыё, паштовыя аддзяленні, заводы ў Клайпедзе і Таўрогі, жылыя дамы, як у Каўнасе, так і ў іншых гарадах.

Факт 3. Народны камісар, дыпламат, палітвязень

Яшчэ падчас вучобы ў рэальнай вучэльні ў Вільні Клаўдзій Дуж-Душэўскі знаёміцца з Вацлавам Ластоўскім, Янкам Купалам, Браніславам Тарашкевічам і іншымі палітычнымі і культурнымі дзеячамі нацыянальнага адраджэння.

У 1918 году Клаўдзій Сцяпанавіч уступае ў Беларускую сацыялістычную грамаду, працуе ў Беларускім нацыянальным камісарыяце, а ў 1919 яго абіраюць старшынёй Цэнтральнай беларускай рады Гарадзеншчыны і Віленшчыны.

У тым жа годзе Дуж-Душэўскага прызначаюць дыпламатычным прадстаўніком Беларускай народнай рэспублікі (БНР) у краінах Балтыі, а затым - дзяржаўным сакратаром урада рэспублікі.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны яго арыштавалі, але ён уцякае з турмы НКВД. А ў 1943 годзе Клаўдзій Дуж-Душэўскі трапляе ў канцлагер за тое, што разам з жонкай схавалі ў доме габрэйскую сям'ю.

Пасля вызвалення Літвы ад акупацыі Дуж-Душэўскі вярнуўся дадому, працаваў, выхоўваў дзяцей: дваіх сваіх і дваіх прыёмных сірот. Аднак ужо ў 1946 годзе яго зноў арыштавалі, на гэты раз савецкія карныя органы па абвінавачванні ў нацыяналізме і антысавецкай дзейнасці. Прысуд быў суровым - 25 гадоў турмы з канфіскацыяй маёмасці. У 1955 году Клаўдзія Сцяпанавіча паводле стану здароўя датэрмінова вызвалілі, а ўжо праз 4 гады ён памёр. Пахаваны Дуж-Душэўскі на Петрушанскіх могілках у Каўнасе.

Факт 4. Беларускі адраджэнец, выкладчык і тэрмінолаг

Дзе б ні пражываў Клаўдзій Дуж-Душэўскі і чым бы ні займаўся, ён ніколі не забываў пра сваё паходжанне і актыўна ўдзельнічаў у беларускім адраджэнні.

Навучаючыся ў Пецярбургу, Клаўдзій Сцяпанавіч уступае ў Беларускі навукова-літаратурны гурток, удзельнічае ў выданні часопіса "Раніца", беларускіх газет «Дзянніца» і «Светач». 1913 Дуж-Душэўскі нават спрабуе сябе ў ролі актора ў студэнцкай пастаноўцы «Паўлінкі» і, па ўспамінах сучаснікаў, узрушаючы ўжываецца ў ролю Сцяпана Крыніцкага.

Пражываючы ў Вільні, Клаўдзій Дуж-Душэўскі выкладае на беларускіх настаўніцкіх курсах і ў Віленскай беларускай гімназіі.

А перабраўшыся ў Каўнас, ён стварае першую арганізацыю беларускай дыяспары ў Літве, рэдагуе шэраг часопісаў і перакладае падручнікі па гісторыі, матэматыцы і батаніцы на беларускую мову, выдае кнігі.

Разам з Вацлавам Ластоўскім Дуж-Душэўскі рыхтуе да друку слоўнік геаметрычных і трыганаметрычных тэрмінаў, друкуюць часопіс «Крывіч». Спрабуе наш зямляк і сам пісаць артыкулы. Так у 1923 годзе на старонках «Крывіча» з'яўляюцца яго публікацыі «Даваенны бюджэт Беларусі» і «Беларусь і гарэлка».

Факт 5. Стваральнік бел-чырвона-белага

У рэвалюцыйны час 1917 года паўстала пытанне аб стварэнні адзінага сцяга. Прадстаўнікі беларускага нацыянальнага руху звярнуліся да вядомага грамадскага і палітычнага дзеяча Дуж-Душэўскага, каб ён распрацаваў эскіз сцяга. Як напіша ў сваіх успамінах Клаўдзій Сцяпанавіч:

«Нацыянальнаму руху патрэбны быў сцяг, які адрозніваецца ад герба, як гэта было ў народаў, якія мелі дзяржаўнасць».

Адна з яго прац - бел-чырвона-белы сцяг - і атрымала адабрэнне Беларускага нацыянальнага камітэта.

Ужо вясной 1917 года зацверджаны сцяг быў узняты ў Пецярбургу на будынку Беларускага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны, новы сімвал стала выкарыстоўваць Беларускае культурна-асветніцкае таварыства, а ў сакавіку прайшоў «Дзень беларускага значка», дзе бел-чырвона-белы сцяг стаў галоўным элементам свята.

З другой паловы 1917 году бел-чырвона-белую стужку сталі насіць у якасці знакаў адрознення вайскоўцы з Беларусі на франтах Першай сусветнай вайны. Першы Усебеларускі кангрэс, які адбыўся ў снежні гэтага года, праходзіў пад бел-чырвона-белымі сцягамі, як і Беларуская нацыянальная канферэнцыя, якая была арганізавана ў студзені 1918 года.

Нароўні з «Пагоняй» бел-чырвона-белы сцяг стаў сімвалам абвешчанай у сакавіку 1918 года Беларускай Народнай Рэспублікі. Ёсць яго апісанне і ў гімне БНР:

Няхай жыве Магутны, смелы

Наш беларускі вольны дух.

Шатандар наш бел-чырвона-белы,

Пакрый сабой народны дух.