Пралетарская камуна: яшчэ адна беларуская вёска, дзе неўзабаве застануцца толькі зайцы да дубы

Як выглядае сапраўднае жыццё ў беларускіх пасёлках.

«Дык мы і ёсць амаль увесь наш пралетарыят. Ну палова, - смяюцца Ларыса Якаўлеўна і Галіна Уладзіміраўна. – Астатнія - дачнікі, яны не ў залік». У вёсцы Пралетарская камуна Касцюковіцкага раёна яны — самыя маладыя абарыгены, піша tut.by.

І адны з апошніх, хто можа расказаць, як вёсачку Феліксберг перайменавалі аж двойчы, але гэта нічога не змяніла. Як і сотні іншых беларускіх вёсак, Пралетарская камуна за апошнія гады парадзела настолькі — што ў яе няма нават уязнога знака, «памрэм - застануцца толькі панскія дубы ды возера», - кажуць пенсіянеркі.

Ад «шчаслівай горы» да Пралетарскай камуны

Вёсцы, у якой і ўязнога знака ўжо няма, больш за дзвесце гадоў, кажуць мясцовыя. І раней гэта быў фальварак Феліксберг - па прозвішчы мясцовага пана. Той, кажуць, жыў у двухпавярховым цагляным асабняк, аточаным паркам - сярод дубоў, ліп, фруктовага саду.

Потым Феліксберг, прозвішча якога перакладаецца як «шчаслівая гара», кажуць, прайграў маёнтак у карты. І з'явіўся новы гаспадар - Свадкоўскі. Ён і ягоная сям'я зніклі, калі пачалася рэвалюцыя: ці то з'ехалі, ці то іх рэпрэсавалі — нават цяперашнія старажылы не ведаюць.

А ведаюць «што «шчаслівую гару» перайменавалі ў Пралетарскую, а потым - у Пралетарскую камуну.

Камуна - форма супольнага жыцця людзей з агульнымі інтарэсамі, ідэямі, заснаваная на абагульненні маёмасці і працы ўсіх яе чальцоў.

Пралетарыят - сацыяльны клас, для якога праца па найму (продаж уласнай рабочай сілы) з'яўляецца фактычна адзінай крыніцай сродкаў да існавання.

Тапаніміка гэтай мясцовасці разнастайнасцю не адрозніваецца. Побач - вёска Пралетарскае, якая да перайменавання называлася Царкавішча. Тут жа СВК «Калгас «Парыжская камуна».

- Дык што ж у вас тут, у камуне, агульнае?

— А ўзрост падыдзе? Усе ж маладыя, ад сямідзесяці і больш, — рагочуць пенсіянеркі. — О, яшчэ адзін пралетарый ідзе.

На гук чужых галасоў ідзе Пётр Слабодчыкаў. Кажа, быў падлеткам, калі прыязджалі аднекуль з-за мяжы дзеці пана Свадкоўскага. Яны паглядзелі, дзе быў маёнтак, у якім жыў іх бацька, і з'ехалі.

- У доме тым школа была, потым снапы жыта ставілі. Дык дзеці дурэлі з запалкамі - і згарэла ўсе, — успамінае Пётр Барысавіч.

Дзяцінства Пётр Слабодчыкаў успамінае ўрыўкамі. Кажа, у савецкі час працаваць пачыналі гадоў у 9-10: «Коней вадзілі, бульбу падкопвалі».

- О тут гумно стаяла, еўня (дзе збожжа сушылі), малацілка прывадная, яе круцілі канём, і так малацілі зерне.

Усё гэта было ўжо калгаснае, хоць коні - кагосьці з мясцовых жыхароў. Заможныя сяляне ў Феліксбергу дакладна жылі, але ці адпраўлялі каго-небудзь з іх як «кулака» ў спасылку, ніхто ўжо не памятае.

Цяпер конь у вёсцы таксама ёсць - у Ларысы Радчанкі. Кабылка працуе на дзве вёскі: Пралетарскае і Пралетарскую камуну.

- Ой, памятаю вязём падлеткамі баб на конях на палеткі апасля абеду з песнямі! Хоць і страўнік пуставаты, а песні пелі, - удараецца ва ўспаміны Пётр Барысавіч. - Хоць і гнілую бульбу елі, але весела жылося.

Цяпер, кажуць, можна набыць, што хочаш, - былі б грошы. Праўда, крамы ў Пралетарскай камуне даўно няма. Будынак закрыты, хоць на дзвярах дагэтуль вісіць таблічка з графікам працы: аўторак, пятніца — 14.25−15.00. Пётр Слабодчыкаў выкупіў яго за адну базавую адзінку пад хлеў для бульбы і інвентару.

— А цяпер аўталаўка ездзіць, там можна купіць усё, што хочаш.

— Нават рыбу чырвоную і чорную ікру?

— Ікру не возяць сюды. А мы селядзец купляем. У нас усё з дастаўкай: пенсія, прадукты, «выбары».

Калі дамы сталі пусцець, абарыгены ўжо і не памятаюць. Кажуць, усё было неяк паступова: калгас ліквідавалі, моладзь раз'ехалася, старыя дажывалі свой век. Цяпер у вёсцы больш не жыхароў, а зайцоў.

- Сын во едзе на працу, п'е гарбату на лавачцы. Галавой круць - думаў, кот сядзіць. А гэта заяц шэры. Ён за ім - а той на гарод пабег, - кажа Ларыса Радчанка.

Галіна Слабодчыкава падхоплівае:

— А я пайшла па ваду. Гляджу - адзін заяц сядзіць, другі ляжыць. Першы пабег, а другі, выяўляецца, - кошка.

У пусцеючай вёсцы жанчыны, кажуць, не сумуюць — «лясы точаць» на лаўцы ды гаспадаркай займаюцца. Ларыса Якаўлеўна, напрыклад, ужо насаліла агуркоў дзве бочкі і 30 слоікаў.

— Усе паем!

— Не слухайце вы яе! Усе дзецям.

«Усе як прыедуць - дакладная камуна»

Ларыса Якаўлеўна бабуля багатая: у яе чацвёра ўнукаў, адзін праўнук. У Галіны Уладзіміраўны - 5 дзяцей, чацвёра ўнукаў і адзін праўнук. Праўда, Еўдакія Іосіфаўна Васілекіна - па-мясцоваму баба Дуся - багацейшай будзе: у яе 5 дзяцей, 10 унукаў і хутка ўжо 16-ы праўнук з'явіцца.

— Ой, як прыедуць - дакладная камуна! - кажа 81-гадовая жанчына.

Баба Дуся таксама ўся ў агурочных справах – соліць агуркі. За ёй хвосцікам бегае чатырохногі ахоўнік.

— А я ўсяляк яго заву: і Шнайдэр, і Жулік, і Пушок — усё адно прыходзіць, — смяецца пенсіянерка.

Баба Дуся не абарыген - яна з Гомельскай вобласці і прыехала сюды ў 1960 годзе пасля размеркавання. Працавала заатэхнікам, потым загадчыцай фермы. Фактычна на яе вачах вёска апусцела, але жанчына ставіцца да гэтага па-філасофску: «Людзі едуць туды, дзе ім добра. Тут - ані працы, анічога. Толькі мы, старыя, засталіся».

Новы год жанчына сустракае ля тэлевізара адна. І, кажа, ні кропелькі не сумуе.

- Аліўе хоць гатуеце?

— Гарошак? - рагоча пенсіянерка. - А я думаю, што за Аліўе? Хоць бы пакаштаваць яго, а то памру ды не буду ведаць, што гэта.

Месца, дзе стаяла панская сядзіба — у нейкай сотні метраў ад дома Еўдакіі Васіленкі. Там і цяпер растуць дубы. Адзін — вялізны, больш за чатыры метры ў ахопе. Побач - такія ж старыя ліпы і яблыні-антонаўкі.

- Сапраўдныя! А не гібрыды, якія цяпер прадаюць. Я ад гэтых панскіх яблынек прышчэпкі раблю. Яблыкі смачнейшыя — прыцмоквае Сяргей Хасанаў. Ён, ураджэнец Урала, ажаніўся з жыхаркай Касцюковічаў, а ў Пралетарскай камуне ў іх лецішча. Цяпер жа, з выхадам на пенсію, Сяргей Міхайлавіч мае намер тут асесці.

Прычына зразумелая: вёска - гэтакі мядзведжы кут у глыбінцы, і Сяргею Хасанаву, паляўнічаму, з ягонымі сабакамі тут ёсць дзе разгуляцца. Прыезджы, ён перш за ўсё даведаўся ў мясцовых і аб пане, і пра тое, што ў фальварку Феліксберг раней былі вінакурня, цагельны заводзік і, вядома, значна больш жыхароў.

- Мясцовае возера таксама панскім называюць - за Феліксбергам яно дакладна было. Штучнае яно ці не, ніхто ўжо не памятае, але ў яго ўпадалі тры ручаі, што цяклі з балот. Няма ўжо тых ручаёў - трактары ж такія магутныя пайшлі, што проста іх перакапалі, - кажа дачнік. — Прыкра.

І скардзіцца на браканьераў, якія вылавілі амаль усю рыбу з возера:

- Цягаюць сеткамі, электравудамі. Мы і ў БТПР тэлефанавалі, і ў прыродаахову, а толку? Усё адно браканьераць. Яшчэ б скрыні хто паставіў, хоць дзве на ўсю вёску і прыезджых рыбакоў, а то смецце на аўтамабілі вывозіць даводзіцца. Яшчэ і каністры з-пад хімікатаў для апрацоўкі палёў, з-пад змазачных матэрыялаў у лесе ў сметніках ляжаць. Калі людзі такімі варварамі сталі?

Але за тымі дубамі, што памятаюць Пралетарскую камуну яшчэ Феліксбергам, што бачылі паноў, Сяргей Хасанаў сочыць пільна. Гаворыць, толькі яны тут і застануцца, калі вёска вымрэ — дубы ды яблыні-антонаўкі.