Славамір Серакоўскій: Канчатковая стадыя рэжыму Лукашэнкі - пасмешышча

Беларусы набылі сваю ўласную сілу.

Польскі публіцыст Славамір Серакоўскій быў на акцыях пратэсту ў Беларусі з самага дня выбараў. Цяпер для выдання The New York Revue ён апісаў свае ўражанні і распавёў, як хаваўся ад сілавікоў у кватэры мясцовых жыхарак, што ўпусцілі яго да сябе, як збіраў гільзы ад патронаў і піша, чым падобныя беларускія пратэсты на акцыі «Салідарнасці» ў Польшчы 40 гадоў таму. The Village Беларусь прыводзіць скарочаны пераклад артыкула.

Для мяне як для паляка ёсць выразная аналогія з рухам, які роўна сорак гадоў таму змяніў курс маёй краіны: незалежны прафзвязны рух, пераўтвораны ў народнае паўстанне, - «Салідарнасць». Але гэта параўнанне цалкам усведамляюць і самі беларусы. Адным з гімнаў, прынятых прадэмакратычным рухам у Беларусі, стала песня «Муры» Яцэка Качмарскага, спевака «Салідарнасці».

Дзіўны ўздым салідарнасці ў Польшчы ў 1980 годзе быў чымсьці, што здавалася немагчымым. Польшча тады ўсё яшчэ была цалкам саветызаванай: Чырвоная армія і яе ядзерная зброя былі размешчаныя ў нас, усё належала дзяржаве, не было незалежных устаноў, існавала строгая цэнзура. Апазіцыя складалася з некалькіх соцень чалавек, актыўна дзейнічалі ў падполлі, але, нягледзячы на сваю смеласць, яны займалі маргінальнае становішча ў грамадстве і рэгулярна траплялі ў турму на доўгія гады.

А пасля звальнення працоўнага, які агітаваў Свабодны прафзвяз на Гданьскім суднабудаўнічым заводзе, пачалася забастоўка, і на працягу некалькіх месяцаў уся Польшча ўдзельнічала ў стачцы. Дзесяць мільёнаў чалавек далучыліся да новага незалежнага звязу, стварыўшы, магчыма, самы буйны арганізаваны грамадскі рух у гісторыі Еўропы, калі не ўсяго свету. Гэта падзея ўвайшла ў гісторыю як «польскі жнівень».

Цяпер, праз сорак год, у Беларусі свой жнівень. І сапраўды гэтак жа, як у 1980 годзе, Заходняя Еўропа не толькі нямоглая ўмяшацца, але і наогул незразумела, як еўрапейскія лідары ставяцца да перспектывы яшчэ аднаго крызісу на сваіх межах – да тлення канфлікту, што падобна ўкраінскаму, можа прывесці да непрадбачаных геапалітычных наступстваў, беспарадкаў і праблем, магчыма, да гуманітарнай надзвычайнай сітуацыі, якая вядзе да хвалі эміграцыі. Беларусы могуць разлічваць толькі на саміх сябе - гэта нават больш відавочна, чым для палякаў у 1980-м.

Я прыехаў у Менск з Варшавы за пяць дзён да выбараў. Я не прафесійны рэпарцёр; я сацыёлаг і пісьменнік са схільнасцю да актывізсу, і я быў крануты, стаўшы сведкам росту хвалі апазіцыі, пра якую я чуў. Я ўзначальваю Krytyka Polityczna - арганізацыю, якая ўжо некалькі гадоў падтрымлівае розныя ініцыятывы грамадзянскай супольнасці ва Украіне, Расеі, Малдове і Беларусі. Збольшага дзякуючы сваёй працы ў гэтай галіне я быў на Майдане падчас украінскіх пратэстаў у 2014 годзе, таму адчуваў, што павінен пабываць і ў Менску.

Адчуваючы сябе хутчэй удзельнікам, чым назіральнікам, я пісаў рэпартажы для польскіх СМІ; я даваў жывыя рэпартажы для польскай тэлевізійнай навіннай станцыі TVN24 як з пратэстных дэманстрацый, так і з мітынгаў у падтрымку Лукашэнкі. Працуючы, фактычна, журналістам без дакументаў, я часам уцякаў; але ў іншы час я свабодна блукаў - наведваў мітынг у падтрымку Лукашэнкі і слухаў, як ён крычыць сваім прыхільнікам у аўтобусе.

9 жніўня, у дзень выбараў, пасля абвяшчэння папярэдніх (відавочна сфальсіфікаваных) вынікаў, я далучыўся да групы, якая сабралася ў знак пратэсту ля стэлы. Там было ад ста да двухсот тысяч чалавек, якім неўзабаве супрацьстаялі некалькі тысяч супрацоўнікаў Службы бяспекі - так званых «сілавікоў», узброеных шчытамі, дубінкамі, слёзатачывым газам і святло-шумавымі гранатамі. Хто захопіць плошчу - той пераможа.

Апазіцыя прадэманстравала сваю сілу колькасцю і мужнасцю, але сутыкнулася з поўным бязмежжам дзяржаўнага гвалту. Памаленьку супрацоўнікі службы бяспекі выцеснілі нас, пераследуючы і збіваючы пратэстоўцаў. Адзін чалавек загінуў пасля таго, як яго наўмысна пераехаў паліцэйскі грузавік (напраўду, гэты чалавек выжыў. Паведамленні пра яго гібель не адпавядаюць рэчаіснасці - заўв.).

Але мы засвоілі адно правіла: сілавікі адважныя толькі тады, калі іх сілы пераўзыходзяць пратэстуючых і калі яны ўзброеныя і носяць балаклавы. Сутыкнуўшыся з пераважнай колькасцю людзей ці будучы не ў масках, яны баяцца змагацца.

У той вечар, калі я запісваў падзеі дня, я бачыў калоны з шасцідзесяці-васьмідзесяці машын, запоўненых АМАПам і войскамі МУС, аўтамабілі, гружаныя калючым дротам, міліцэйскія фургоны, вадамёты і многае іншае. Выкарыстоўваючы ўсё гэта, міліцыя арыштавала блізу сямі тысяч чалавек на працягу наступных трох дзён.

Гэтыя зняволеныя зазналі жорсткія збіцці і катаванні і апынуліся ў сумна вядомых турмах, такіх як Акрэсціна і Валадарка. Ізалятары былі настолькі перапоўненыя, што зняволеных трымалі ў міліцэйскіх машынах, прыпаркаваных ля сцен турмаў. Тэмпература дасягала 90 градусаў па Фарэнгейту (блізу 32 градусаў Цэльсія - заўв.); у Гомелі адзін зняволены памёр ад сардэчнага прыступу праз празмерную спёку.

Самае страшнае супрацьстаянне адбылося 10 жніўня. Дзясяткі тысяч беларусаў сталі збірацца вакол найбуйнейшых станцый Менскага метрапалітэна. Ля гандлёвага цэнтра «Рыга» была ўзведзеная барыкада. Самыя драматычныя сцэны разгарнуліся на станцыі метро «Пушкінская», дзе ўлады захапілі цэнтр скрыжавання і разгарнулі сотні амапаўцаў - злавесна, гэтым разам, узброенымі не шчытамі або дубінкамі, а вінтоўкамі з прымацаванымі да іх ліхтарамі.

Пад'езд да скрыжавання быў перакрыты шматкіламетровымі калонамі машын, запоўненых дэманстрантамі. Але «лукашысты», як іх называюць беларусы, узялі на ўзбраенне тактыку збірацца на найбольш важных пляцоўках пратэсту, такіх як «Пушкінская», рана раніцай, апярэджваючы дэманстрантаў.

Напярэдадні тактыка ўрада ўсё яшчэ была ў асноўным абарончай. 10 жніўня на станцыях метро, у тым ліку і на Пушкінскай, мы некалькі гадзін супрацьстаялі адзін аднаму: дэманстранты і салдаты. Мы думалі, што ўсё будзе гэтак жа, як учора, яны будуць паступова выцясняць нас, пакуль не захопяць усю тэрыторыю.

Але ў гэты дзень у іх не было шчытоў, у іх былі вінтоўкі. І як у чэхаўскай «Чайцы», вінтоўка, нарэшце, стрэліць. І пакуль я вёў рэпартаж па тэлефоне для TVN24, раптам, без папярэджання, АМАП пачаў пераследаваць нас, страляючы гумовымі кулямі.

Мы кінуліся бегчы, рассейваючыся паміж дамамі. Дзве дзяўчыны, якія стаялі каля ўваходу, адразу ж адвялі мяне ў сваю кватэру, і стала ясна, што мне давядзецца пераседзець ноч. Такія формы салідарнасці і ўзаемадапамогі працягваліся з самага пачатку дэманстрацый, і яны пакінулі ў мяне моцнае ўражанне абсалютнага адзінства, якое суправаджала рэвалюцыйную атмасферу беларускіх пратэстаў. Тым больш што я быў журналістам, усе былі гатовыя даць мне начлег альбо адвезці на страйк фабрыкі або на дэманстрацыю.

У той вечар я назіраў з акна трэцяга паверха і вёў прамы рэпартаж для тэлеканалу, як групы салдат з вінтоўкамі прачэсвалі ваколіцы, страляючы ва ўсіх, каго бачылі. Часам прамяні іх ліхтарыкаў падалі на вокны кватэр. Яны не ўваходзілі ў будынкі і не стралялі ў іх, але многія людзі былі параненыя ў той дзень.

Гэтыя дзве жанчыны ўзялі да сябе, акрамя мяне, яшчэ парачку, якая таксама пазбегла паліцэйскага буянства. У 4 гадзіны раніцы, калі шлях, здавалася, быў вольны, мы выслізнулі па бутэльку гарэлкі, сабраўшы па дарозе жменю гільзаў у якасці сувеніраў; калі мы вярнуліся, мы выпілі гарэлку, з'елі селядца і абмяняліся відэазапісамі міліцэйскага гвалту і параненых ахвяр.

Раніцай стала ясна, што ўлады пастараліся прыбраць усе сляды супрацьстаяння. Паколькі інтэрнэт быў адключаны, мне прыйшлося чакаць, перш чым адпраўляць свае справаздачы і запісы, пакуль я выпадкова не сустрэў ІТ-спецыяліста, у якога было прыватнае вэб-злучэнне.

Некаторыя гільзы, якія я падабраў, былі пазначаныя, да майго здзіўлення, «Made in Poland». Калі я паведаміў пра гэта, гэта выклікала скандал у Польшчы. Міністэрства абароны дагэтуль не патлумачыла, як і чаму яно ўзброіла спецслужбы беларускага дыктатара; зброя і боепрыпасы нібыта падлягаюць строгаму экспартна-ліцэнзійнаму кантролю.

Тэрор працягнецца да наступнай ночы, 11 жніўня. На вуліцы былі высланы патрулі, якія бязладна спынялі машыны, выцягвалі кіроўцаў і збівалі іх. Пасля трох дзён (9-11 жніўня), на працягу якіх былі арыштаваныя тысячы людзей, здавалася сумнеўным, што пратэсты могуць працягвацца. 12 жніўня ў мяне склалася ўражанне, што людзі былі напалоханыя.

Але потым, зусім нечакана, на наступны дзень дзясяткі тысяч жанчын з'явіліся на вуліцах Менска, ды і ў іншых гарадах краіны. Людзі пачалі паказваць знак V. Зноў з'явіліся сцягі апазіцыі і песня «Khochu peremen!» - гімн апазіцыі, на іронію лёсу, першапачаткова запісаны савецкім рок-гуртам «Кіно» - грымеў з аўтамабільных радыёпрымачоў, а кіроўцы сігналілі ў знак салідарнасці. Не было гуку больш цудоўнага, чым гэтая какафонія.

Калі пасля выбараў Ціханоўская паехала ў Літву, вулічныя пратэсты прынялі новую фігуру: сямідзесяцічатырохгадовую пенсіянерку па імені Ніна Багінская. Ветэран пратэстаў 1980-х гадоў супраць ўтойвання інфармацыі пра Чарнобыль, яна была сёлета на кожнай дэманстрацыі без выключэння.

За сваю пратэстную дзейнасць яна назапасіла столькі штрафаў, што яе дом выставілі на аўкцыён, але ніхто не адважыўся яго купіць (на таргі выставілі не кватэру, а садовы домік і ўчастак у Смалявіцкім раёне. - заўв.). І яе нязломнасць прымушае ўсіх астатніх адчуваць сябе маральна абавязанымі, быць там.

Ніна - гэта Жанна д'Арк беларускага дэмакратычнага руху. Яна заўсёды носіць чырвона-белы сцяг апазіцыі, і АМАП заўсёды спрабуе сарваць яго. Па ўсім Менску з'явіліся графіці, якія паказваюць яе маленькую постаць, што супрацьстаіць амапаўцам. Ніна даказвае, што нават калі палітычная рэвалюцыя ў Беларусі яшчэ не выйграная, то сацыяльная рэвалюцыя ўжо адбылася.

З 13 жніўня акурат жанчыны вялі барацьбу з рэжымам - аж да параднай дзверы КДБ. Танцуючы на прыступках штаб-кватэры, яны надавалі смеласці іншым пратэстоўцам, у той час як прадстаўнікі рэжыму былі ашаломленыя, не ведаючы, як рэагаваць.

З тых часоў жанчыны-ўдзельнікі маршу ратуюць пратэсты кожны раз, калі ўзнікае пагроза гвалту. Кожную суботу яны выходзяць на вуліцы і атачаюць АМАП, сцягваючы з яго балаклавы і крычучы: «Мы тут улада!» Менавіта дзякуючы суботнім жаночым дэманстрацыям усе выходзяць на вуліцы на нядзельныя маршы адзінства. Нават калі дыктатар пасылае на вуліцы браневікі і тысячы салдат, беларускі народ ужо не запалохаць.

На працягу ўсяго пратэсту рэжым рэагаваў на дэманстрацыі адключэннем інтэрнэту. Мэта ў тым, каб абцяжарыць зносіны паміж пратэстоўцамі і знізіць рэзананс у сацыяльных сетках, але гэтая тактыка абыходзіцца ўраду вялікай цаной.

Беларусь мае вельмі моцны ІТ-сектар, на долю тэхналогій прыпадае блізу 6% эканомікі краіны - значна больш, чым у іншых краінах рэгіёну, уключаючы нават краіны Балтыі з больш вядомымі ІТ-галінамі. Тэхналагічны сектар адназначна стаў на бок апазіцыі.

Рэжым быў асабліва шакаваны заявай уладальніка PandaDoc пра тое, што ён акажа фінансавую падтрымку ўсім супрацоўнікам праваахоўных органаў, якія наважылі «перайсці на бок народа» і пакінуць свае працоўныя месцы. Неўзабаве пасля гэтага ён абвясціў у Facebook, што ўжо атрымаў амаль шэсцьсот заяў ад супрацоўнікаў спецслужбаў, якія хацелі звольніцца з працы праз яго прапанову.

Улады хутка правялі ператрус у штаб-кватэры кампаніі і пачалі расследаванне па падазрэнні ў няплаце падаткаў. Пратэстоўцы адрэагавалі тым, што хадзілі па вуліцах у касцюмах панд, прымушаючы сілавікоў выглядаць зусім па-дурному, калі тыя спрабавалі пераследаваць панд.

Спрабуючы заклікаць да свайго электарату сярод працоўных, Лукашэнка 17 жніўня наведаў аўтамабільны завод МКТЗ - толькі для таго, каб пачуць хор «сыходзь!» Моцна занепакоены, ён паспрабаваў разгрупаваць рабочых, але перад іх адзінствам быў вымушаны здацца: «Я сказаў усё, зараз можаце мне крычаць «сыходзь!»

Пратэстоўцы ў Беларусі не зрынулі дыктатара, але і «Салідарнасць» не зрынула генерала Ярузельскага ў Польшчы ў 1980 годзе. Але, як і 10 мільёнаў палякаў з «Салідарнасці», беларусы здабылі сваю ўласную сілу. І яны навучыліся новай тактыцы.

Калі яны не могуць сабрацца на плошчы Незалежнасці, то пратэстуюць на сваіх вуліцах - ладзяць канцэрты сярод суседзяў, вывешваюць сцягі, дэманструюць сімвалы незалежнасці. Міліцыя ўпаўнаважаная канфіскоўваць гэтыя прадметы, але людзі здзекуюцца з сілавікоў, пішучы «гэта не сцяг» на кавалках тканіны, якія звісаюць з балконаў.

Студэнты ладзяць флэшмоб-дэманстрацыі, якія амапаўцы разганяюць, арыштоўваючы каго могуць - але моладзь працягвае вяртацца, з'яўляючыся ў іншым месцы. А хакеры працягваюць свой пераслед, учыняючы кібератакі на дзяржаву. Аднойчы сайт МУС быў узламаны так, што Лукашэнка на ім апынуўся ў спісе злачынцаў, якіх шукаюць.

На сайце дзяржаўнай тэлевізіі ўрадавая прапаганда была перапыненая кадрамі, якія паказваюць жорсткія рэпрэсіі з боку ўладаў.

12 верасня хакерам, якія завуць сябе кіберпартызаны, удалося атрымаць спіс з дзясяткаў тысяч супрацоўнікаў МУС. Хакеры абвясцілі праз мэсэнджар Telegram, што ў іх ёсць тыдзень, каб пакінуць дзяржаўную службу - або сутыкнуцца з уцечкай сваіх кадравых звестак. Калі тыдзень скончыўся і хакеры пачалі выконваць свае пагрозы, сотні чыноўнікаў, якія запанікавалі, пачалі звальняцца.

Рэжым пастаянна аказваецца абдураны жаночым рухам. Тыповы прыклад: пасля атрымання паведамленняў аб незаконным сходзе атрад АМАПу адпраўляецца для яго разгону. Але калі яны прыбываюць на месца, аказваецца, што на лаўцы сядзяць тры пажылыя дамы, кожная з якіх трымае ліст паперы: першы ліст белы, другі чырвоны, трэці зноў белы - колеры сцяга прадэмакратычнага руху. Гэты камандас у масках без апазнавальных знакаў нясмела заганяе жанчын у машыну і вязе ў турму.

Колькі мілых бабулек можа пасадзіць рэжым, не выглядаючы пры гэтым недарэчна? Нават самы моцны лідар страчвае ўладу, калі яму больш не падпарадкоўваюцца. Але канчатковая стадыя - гэта калі ён становіцца пасмешышчам.