Момант праўды: хто і чаму развязаў «нафтавую вайну» паміж Масквой і Менскам?

Пасля невялікай паўзы сварка паміж расейскімі і беларускімі ўладамі непазбежна працягнецца.

Канфлікт паміж Беларуссю і Расеяй праз умовы паставак нафты цягнецца ўжо шмат гадоў, то згасаючы, то ізноў успыхваючы. Выданне «Салідарнасць» разбіраецца ў прычынах супярэчнасцяў, якія прывялі да хранічнай сваркі.

На мінулым тыдні Лукашэнка заявіў, што Пуцін выказаў гатоўнасць кампенсаваць Беларусі страты, звязаныя са змяненнем умоў паставак расейскай нафты ў нашу краіну ў 2020-м. Першапачаткова называлася сума блізу 300 мільёнаў даляраў, на наступны дзень яна вырасла да 430 мільёнаў USD.

Правадыр Беларусі назваў гэтую прапанову «нечаканай»: «Расея гатова нам захаваць фінансавы ўзровень нафты як летась. Хоць нейкі рух наперад».

Зрэшты, варта адзначыць, што маскоўскія крыніцы значна больш скупыя на канкрэтыку ў гэтым пытанні. На партале расейскага прэзідэнта толькі паведамляецца, што 21 лютага ў Пуціна адбылася тэлефонная размова з Лукашэнкам, падчас якога «асаблівая ўвага нададзеная ўзаемадзеянню ў энэргетычнай сферы». Крамлёўскі прэс-сакратар Дзмітрый Пяскоў таксама адмовіўся казаць пра дэталі. І толькі міністр энэргетыкі РФ Аляксандр Новак пацвердзіў, што расейскі бок прапанаваў зніжаць прэміі нафтавым кампаніям на 2 даляры за тону кожны год, каб часткова кампенсаваць эфект ад змяншэння экспартнай мыты.

У той жа час Беларусі пакуль не ўдалося знайсці агульную мову з пяццю найбуйнейшымі нафтавымі кампаніямі Расеі. «Белнафтахім» паведаміў, што ў сакавіку «чорнае золата» ў нашу краіну будуць пастаўляць больш дробныя вытворцы і азербайджанская карпарацыя Socar.

Магчыма, найбліжэйшыя дні-тыдні наступіць «пацяпленне» ў нафтавым пытанні. Але ў кожным выпадку «зіма блізка»: пасля невялікай паўзы сваркі паміж расейскімі і беларускімі ўладамі непазбежна прадоўжацца. І вось чаму.

Пуцін спрабуе перагледзець угоду, якую Лукашэнка ўклаў з Ельцыным

Першыя нафтагазавыя канфлікты ў Беларусі з Расеяй пачаліся пасля прыходу Уладзіміра Пуціна ў Крэмль. Другі прэзідэнт Расеі паспрабаваў перагледзець стратэгічную ўгоду, якую Лукашэнка ўклаў з ягоным папярэднікам.

У кантэксце беларуска-расейскіх дачыненняў часта ўспамінаюць пра дамову аб стварэнні саюзнай дзяржавы. Але напраўду гэта была пакетная ўгода, сукупнасць пагадненняў у эканамічнай і вайскова-палітычнай сферах.

Сутнасць гэтай стратэгічнай угоды вельмі простая: геапалітычная лаяльнасць узамен на эканамічную падтрымку.

Беларусь адмовілася ад еўраатлантычных памкненняў, пагадзілася ўдзельнічаць у інтэграцыйных працэсах, якія ініцыявала Расея на постсавецкай прасторы, і прыкрываць РФ на заходнім кірунку ў вайсковым сэнсе.

У сваю чаргу, Крэмль абавязаўся даць Беларусі зніжкі на нафту і газ, безбар'ерны доступ да расейскага рынку, а таксама вялікую фінансавую падтрымку.

У 1990-х гадах Расея адчувала сябе вельмі ўразлівай, асабліва на фоне чачэнскіх войнаў, экспансіі NATO і ЕЗ на ўсход, і такая ўгода яе задавальняла цалкам. Рэвізія дамоўленасцяў пачалася ў XXI стагоддзі.

Уладзімір Пуцін недвухсэнсоўна сфармуляваў: Беларусь можа разлічваць на энэрганосьбіты нізкімі коштамі толькі пры ўмове стварэння саюзнай дзяржавы - але не ў тым фармаце, які быў прапісаны ў дамове 1999 года, а «на аснове Канстытуцыі Расейскай Федэрацыі», з цэнтрам прыняцця ўсіх эканамічных і вайскова-палітычных пастаноў у Маскве.

Так што, калі мы хочам зразумець сутнасць цяперашніх нафтавых канфліктаў, інтэграцыйнага ўльтыматуму, выстаўленага ў 2018-м, і канчатковыя мэты, якія Расея пераследуе, трэба звярнуцца да 2002 годзе. Проста ў пачатку 2000-х расейскае кіраўніцтва разлічвала дасягнуць своеасаблівага пакта аб падзеле сфер уплыву з Захадам і з гэтай прычыны не так актыўна прасоўвала інтэграцыйную позву з Беларуссю.

Нягледзячы на ідэі Уладзіміра Пуціна накшталт уваходжання Беларусі ў склад Расеі шасцю абласцямі, Масква ў цэлым была схільная да гэтай угоды аж да 2014 года. Хоць іскрыла часам вельмі моцна: аж да кароткатэрміновага спынення транзіту нафты ў Еўропу па трубаправодзе «Дружба».

Да 2014 года расейскія эліты канчаткова ўсвядомілі немагчымасць укладання джэнтльменскага пагаднення з Захадам аб падзеле сферы ўплыву і пачалі дзейнічаць у аднабаковым парадку, афармляючы сваю зону прывілеяваных інтарэсаў з дапамогай сілавога інструментара, што было прадэманстравана на прыкладзе канфлікту з Украінай. І гэтыя змены ў стратэгічнай культуры Крамля мелі самыя кардынальныя наступствы для стасункаў з Беларуссю.

Інтэграцыйныя субсідыі, або так званая геапалітычная рэнта, пачалі змяншацца. Паралельна Расея стала выстаўляць новыя патрабаванні: як, напрыклад, размяшчэнне сваёй вайсковай базы ў Беларусі і стварэнне адзінай вайсковай арганізацыі саюзнай дзяржавы з камандаваннем ў Маскве.

Пасля гэтага Крэмль перайшоў да выбудоўвання дачыненняў з Беларуссю на зусім іншай платформе - прымусе да «глыбокай інтэграцыі» праз ціск.

На сёння Расея дэ-факта з'яўляецца адзіным пастаўшчыком нафты і газу ў Беларусь.