Хадаркоўскі: За «жалезнай заслонай» Расея працягне гадкі тры

Пуцін здзейсніў найбуйнейшую геапалітычную памылку.

Пра гэта заявіў былы зняволены алігарх Міхаіл Хадаркоўскі падчас відэамоста з расейскімі журналістамі. Матэрыялы сустрэчы апублікаваныя на сайце ізраільскага "9 канала".

Кажучы пра вызваленне, Хадаркоўскі нагадаў, што прапановы аб памілаванні прыйшлі падчас падрыхтоўкі трэцяй справы - "на яго прэтэндавала альбо "справа экспертаў", альбо планавалася выдатная справа аб забойствах". Справу аб забойствах не ўдалося завесці дзякуючы жалезнай волі начальніка службы бяспекі ЮКАСа. "У першы раз у чэрвені 2013 года ў турму да Аляксея Пічугіна прыйшлі людзі і запатрабавалі паказанняў на мяне, хоць дзесяць гадоў гэтага не адбывалася. Аляксей жалезны чалавек. Амаль праз 11 гадоў свайго пажыццёвага зняволення ён адказаў "не", хоць меў усе шанцы ў сувязі з рашэннем Страсбурга атрымаць палёгку сваёй долі, калі б пайшоў на такое вось супрацоўніцтва", - кажа Хадаркоўскі. І ўжо потым вяртаецца да ўмоваў памілавання.

"Да мяне прыйшлі мае адвакаты і сказалі, што ён, Ганс-Дытрых Геншэр (экс-кіраўнік нямецкага МЗС) кажа, што Пуцін зняў сваё патрабаванне аб прызнанні віны, і я магу проста папрасіць яго аб датэрміновым вызваленні, і, адпаведна, гэта рашэнне будзе прынята, - распавядае ён. - Ну, о'кей. У сваім звароце да Пуціна я паказаў тры рэчы. Першая: гэта было сапраўды абяцанне, што да восені я буду займацца сямейнымі справамі. Другое: і гэта таксама было абяцанне, што я не буду займацца вяртаннем актываў ЮКАСа. Мне сапраўды гэта не цікава. Я не маю ні юрыдычнага, ні асабістага жадання ўдзельнічаць у тых працэсах барацьбы за грошы, якія цяпер ідуць. Проста таму, што час даражэй. І трэцяе ўжо не было абяцаннем.

Я напісаў, што не зацікаўлены (менавіта ў такіх словах) не зацікаўлены ўдзельнічаць у палітычнай дзейнасці. Я адразу зразумеў, што магчымыя ўсякія тлумачэння гэтых слоў. Таму, калі прыехалі таварышы да мяне за вызваленнем, вельмі выразна з імі прамовіў пытанне. Сказаў: "Хлопцы, вы разумееце, што грамадскай дзейнасцю я буду займацца? Я пра гэта пісаў у кожным сваім артыкуле і гэтага я не пакіну". Яны сказалі: "Разумеем". Ну, о'кей, калі разумееце - выдатна. Уласна кажучы, вось і ўсё з маімі абавязацельствамі. На самой справе я сапраўды не хачу займацца тым, што ў нармальных краінах называецца палітыкай, то ёсць барацьбой за ўладу, з цалкам зразумелых меркаванняў: барацьба за ўладу, за палітычныя пасады, накладае на чалавека вельмі жорсткія абавязкі і абавязацельствы. Ва ўсякім выпадку на нармальнага чалавека. А я сябе лічу нармальным. І мне прымаць на сябе гэтыя абавязацельствы зусім не хочацца. Я, уласна кажучы, і так усё жыццё пражыў заціснуты з усіх бакоў сваімі абавязацельствамі.

Гэта не ёсць абяцанне. Калі пытанне будзе стаяць жорстка, то я буду браць удзел у палітычнай барацьбе. Але я не хачу гэтага. І я ўсё зраблю для таго, каб знайсці тых новых людзей, якія зацікаўленыя будаваць сваё жыццё, сваю кар'еру, як палітычныя дзеячы. Калі такія людзі ўзнікнуць на нашай палітычнай арэне, я ім буду, вядома, усяляк дапамагаць".

Адно з абяцанняў - да верасня займацца толькі сямейнымі справамі - Хадаркоўскаму стрымаць не ўдалося. Ён тлумачыць гэта форс-мажорнымі абставінамі - праз месяц пасля вызвалення з турмы "грымнула Украіна". Хадаркоўскі паехаў туды праз некалькі дзён пасля расстрэлу Майдана, "паглядзець, што ж там адбываецца на самой справе". Убачыў параненых у шпіталях, сляды ад куль, размаўляў шмат і па-руску, зайшоў у бібліятэку: "Уяўляеце, у гэтым інтэрнаце, куды збіраюцца людзі, якія толькі што былі пад абстрэлам, - бібліятэка. Кнігі на рускай і ўкраінскай мове. На рускай больш. Уначы ў дзве гадзіны людзі ў чарзе стаяць, каб атрымаць кнігі". Кажа, што нават у львоўскіх хлопцаў у штабе самаабароны Майдана "выдатная руская мова", хоць яны гавораць паміж сабой на ўкраінскай. "Пасля гэтага, калі я чуў пра бандэра-фашыстаў, у мяне гэта выклікала дзікае непрыманне". Распытаў пра падзеі 19 лютага. Паверыў таму, што расказвалі.

"На плошчы было ад 6 да 17 тысяч чалавек. Януковіч хацеў справакаваць напад на будынак урада. І для гэтага па натоўпе некалькі разоў стрэлілі з будынка ўрада. Натоўп пайшоў на будынак. Але кіраўнікі Майдана зразумелі, што гэта правакацыя і людзей здолелі спыніць. Праз некаторы час па натоўпе сталі страляць. Людзі не пабеглі. Яны проста стаялі. А па іх стралялі. Стралялі 4 гадзіны. Забітых ў той дзень было каля 70 чалавек. У вялікім натоўпе гэта было як бы неўпрыкмет".

Хадаркоўскі кажа пра сляды ад куль у металічных слупах, дзе па ўваходных і выходных адтулінах відаць, што кулі ляцелі зверху. Ён сам іх разглядаў, і цяпер ўсе размовы пра тое, што стралялі з-за спіны Майдана, лічыць глупствам. Ён гаварыў з беркутаўцамі і з майданаўцамі, з галоўным лекарам грамадзянскай бальніцы і з начальнікам медыцынскага ўпраўлення МУС. І ў кожнага, вядома, можа быць сваё меркаванне, але Хадаркоўскі ўпэўнены, што каманду страляць па натоўпе даў тады яшчэ прэзідэнт Януковіч.

"Я задаў потым пытанне: у Маскве хто выдаў Януковічу дабро на такія дзеянні? Зразумела ж, што яму далі дабро. Таму што тое, што ён зрабіў, паставіла яго ў шэраг злачынцаў. Ён даў каманду страляць па бяззбройным натоўпе. Я не абмяркоўваю супрацьстаянне на Грушэўскага, дзе былі людзі ўзброеныя з абодвух бакоў, я кажу пра страляніну па натоўпе. - Хадаркоўскі зрабіў паўзу. І ўсё ж такі сказаў. - Дык вось, я не вельмі разумею, якая іншая падстава магла быць для таго, каб даць Януковічу прытулак у Расеі. Уласна кажучы, гэта тое, што я і сказаў нашым паважаным прадстаўнікам улады: хлопцы, выдайце Януковіча ў Гаагу. На Украіну не трэба. Яго там заб'юць, а гэта няправільна. Выдайце яго ў міжнародны суд. Калі вы не хочаце яго выдаваць, значыць, вы ў гэтым замешаныя.

Вось гэта, я лічу, нягледзячы на ўсё наступнае - ключавое пытанне, на якое нашай уладзе трэба будзе даць адказ у бліжэйшы час. Альбо яна замяшаная ў расстрэле бяззбройных, альбо яна павінна выдаць Януковіча ў міжнародны суд. Каб яго судзілі публічна. Няхай раскажа, што было на самой справе. 80 грамадзянскіх людзей, забітых, як быдла на бойні, - гэта тое, за што ўсё ж такі трэба адказваць. Уласна кажучы, усе астатнія падзеі, якія адбываліся на Украіне, у Крыме, цяпер у Данецку, з'яўляюцца вытворнымі ад гэтага вось тагачаснага супрацьстаяння".

Падчас другой паездкі на Украіну Хадаркоўскі быў у Данецку. Сярод іншых сустракаўся "з хлопцамі, якія прадстаўляюць тое, што завецца цяпер "Данецкая народная рэспубліка". Не толькі ў яго склалася меркаванне, што "гэтыя людзі кіруюцца, яны баяцца нешта сказаць лішняе".

"Я ж сутыкаўся з народнымі хваляваннямі, калі працаваў у Расеі на вытворчасці, і адразу бачу людзей, якія выступаюць ад свайго імя. Яны эмацыйныя, хочуць выказацца. Над імі няма начальства. Яны супраць яго выступаюць і нікога не баяцца ў гэты момант. А кіраўніцтва Данецкай рэспублікі нагадала мне тых людзей, з якімі я сутыкаўся на працягу 10 апошніх гадоў, - следчую брыгаду. Я калі сядзеў са следчай брыгадай, ім жа са мною гаварыць асабліва не было пра што, справу маю яны ляпілі без мяне, мае паказанні ім былі не патрэбныя. А праводзіць час было трэба са мной. Яны пачыналі гаварыць ні пра што. Я тады пачынаў задаваць пытанні, якія мяне цікавяць. І следчая брыгада казала прыкладна так: мы можам гаварыць у рамках тых інструкцый, што ў нас ёсць. І калі хто-небудзь з нас заводзіцца і пачынае казаць лішняе, сусед яго стрымлівае: маўляў, не кажы, пра гэта нельга", - сказаў ён.

"Самае сумнае" для Хадаркоўскага - радыкальнае змяненне сітуацыі на Украіне за апошнія два месяцы.

"У лютым - пачатку сакавіка Кіеў быў на 100 адсоткаў прарускім горадам. Там ніякіх прэтэнзій да Расеі не было. Зараз антырускія настроі растуць. Я вельмі баюся, што Украіну мы страцілі калі не назаўсёды, то надоўга", - кажа Хадаркоўскі, які сапраўды дазваляў сабе гаварыць на кіеўскім Майдане ў лютым з "пункту гледжання расейскіх інтарэсаў". Ён шчыра казаў, што бачыць Расею і Украіну адзінымі, "вядома, не цяпер, калі ў нас Пуцін, а ў іх усё-такі якая ніякая дэмакратыя", але ў рамках агульнага руху ў бок Еўропы Расея і Украіна павінны будуць стаць адзінымі хоць бы як адзіныя паміж сабой краіны, якія ўваходзяць у Еўразвяз. І багатая Расея, як цэнтр славянскага свету, уяўлялася Хадаркоўскаму рэальнасцю ў лютым.

"Сёння на гэтым пастаўлены тлусты крыж. Наколькі - можна абмяркоўваць: на 10, на 20, на 30 гадоў, але ён пастаўлены. І вось гэта геапалітычная памылка Пуціна. Разумееце, нас усяго 140 мільёнаў расейцаў. Нас занадта мала для таго, каб самастойна быць геапалітычным цэнтрам. У сённяшняй эканоміцы, дзе асноўную ролю гуляюць не прыродныя рэсурсы, а чалавечыя мазгі, нас занадта мала. Нам трэба было паспрабаваць сабраць вакол сябе хоць бы 300 мільёнаў людзей, якія валодаюць адзінай з намі ментальнасцю, якія будуць размаўляць на адзінай або ва ўсякім выпадку блізкай нам мове. Але патрэбны быў рэйтынг, улада вырашыла абаперціся на кансерватыўную большасць, а кансерватыўнай большасці не патрэбныя доўгія стратэгічныя планы аб уваходжанні ў глабальны свет як цэнтр славянскай цывілізацыі. Ім трэба зараз крычаць, што мы перамаглі. Вельмі шкада, што замест таго, каб растлумачыць людзям, дзе на самой справе расейскія геапалітычныя інтарэсы, мы пайшлі на поваду і прайгралі па-буйному. Будзем спадзявацца, што яшчэ паспеем гэта выправіць.

Самастойнасць, незалежнасць з'яўляюцца для мяне вызначальным у чалавеку, з якім я хачу мець справу".

У прамых зносінах журналісты некалькі разоў рассмяшылі Хадаркоўскага. Ён наогул пасля турмы стаў смяшлівы. І голас у яго зараз больш эмацыйны. Можа быць, з-за таго што раней ён варочаў у сваёй галаве бізнес-патокі і аналізаваў кіраўніцкія сілы людзей. А цяпер вось жыццё прымусіла вучыцца прыглядацца да чалавечых характараў.

Журналіст з Пермі ўзгадаў, што 10 гадоў таму на семінарах клуба Хадаркоўскі тлумачыў журналістам, што для Расеі важна навучыцца працаваць больш шчыльна з Амерыкай.

"Расея - гэта краіна заходняй цывілізацыі. Кітайцамі мы ніколі не станем, карэйцамі таксама. Мне нават дзіўна чуць іншыя погляды на гэтую тэму. Калі ўзяць любога нашага чалавека і спытаць, каго ён ведае з пісьменнікаў і грамадскіх дзеячаў, то хтосьці назаве Канфуцыя, хтосьці Амара Хаяма, а ўсе астатнія з тых, каго ўспомняць, будуць людзі, якія належаць еўрапейскай цывілізацыі. З гэтага пункту гледжання і Амерыка належыць да яе. Гэтая цывілізацыя і носіць цяпер назву еўраатлантычнай.

У той жа час як тэхналагічны контрагент для нас максімальную цікавасць уяўляла менавіта Амерыка. Таму што гэта краіна, якая стварае тэхналогіі першай хвалі, і, адпаведна, толькі ва ўзаемадзеянні з Амерыкай мы маглі выйсці на перадавыя тэхналагічныя рубяжы. У Еўропе ў некаторай ступені набліжаецца да гэтай тэмы Германія, але і па маштабах эканомікі, і па спектры тэхналагічных напрамкаў Германіі да Амерыкі вельмі і вельмі далёка. Баюся, што ў сённяшняй сітуацыі пытанне аб перадачы нам адчувальных тэхналогій, пытанне аб тым, каб дапамагчы нашай краіне ўліцца з тэхналагічнага пункту гледжання ў лік найбольш развітых краін, адпаў. Можа быць, не назаўсёды, але баюся, што ў бліжэйшыя 10 гадоў пра гэта размаўляць практычна бессэнсоўна. Дзякуй вялікі Уладзіміру Уладзіміравічу. Гэта вельмі сумна, але, на жаль, рабіць няма чаго. Палітычна мы будзем узаемадзейнічаць з Амерыкай. Тэхналагічна - моцна сумняваюся. Інвестыцыйна - магчыма, інавацыйна - наўрад ці", - адказаў Хадаркоўскі.

Хадаркоўскага папрасілі, як былога прамыслоўца, які спрабаваў рэалізаваць праект нафтавай трубы з Кітаем, пракаментаваць апошнія дамоўленасці прэзідэнта Пуціна аб пастаўцы ў гэтую краіну вялікіх аб'ёмаў расейскага газу.

"Натуральна, мяне цікавяць падобнага роду праекты, тым больш у тых сферах, дзе першапачатковая ініцыятыва належала ЮКАСу. Гэта вельмі сумная сітуацыя па двух меркаваннях. Першае меркаванне камерцыйнага характару. Кітайцы класныя контрагенты, таму што заўсёды выконваюць тое, што абяцаюць, але яны вельмі жорсткія перагаворшчыкі, без усялякіх комплексаў і ілюзій. І калі яны бачаць, што ў Расеі на сённяшні дзень слабая пазіцыя на Захадзе і што Расея хоча абаперціся на Усход, то дзіўна было б чакаць, што кітайцы па поўнай схеме гэтым не скарыстаюцца. Вядома, зараз яны разумеюць, што Расея як контрагент знаходзіцца ў слабым становішчы і што гэта нам трэба з імі дамаўляцца.

Мы, вядома, не атрымаўшы пакуль на рукі гэты кантракт цалкам, не можам зразумець, наколькі кітайскія таварышы шмат з нас злупілі, але я вас запэўніваю па сваім вопыце зносінаў з імі - шмат. Калі б гаворка ішла пра нармальны бізнес-кантракт, то ў сітуацыі, калі твой контрагент (у дадзеным выпадку Кітай) цвёрда ўпэўнены, што ў цябе слабая пазіцыя, з альтэрнатыўным контрагентам (гэта значыць з Захадам), уваходзіць у гэтыя перамовы з Кітаем нам было нельга. Але нашы чыноўнікі дзіка радуюцца гэтаму кантракту не толькі таму што мы "паказалі казу" Еўропе. (На самой справе ніякай «казы» не паказалі, таму што радовішчы розныя.) Правільна ўсміхаецеся - грашам радуюцца нашы чыноўнікі. Калі мы планавалі праект трубы да Дацына, а мы былі павінны весці яе да кітайскай мяжы, то нафтавая труба па паўднёвым ускрайку Байкала каштавала парадку аднаго мільярда 200 мільёнаў даляраў. Па паўночным ускрайку - каля трох мільярдаў. І мы з-за гэтага злёгку лаяліся з Транснафтай. Газавая труба, якая ідзе ў тым жа калідоры, як мы выдатна разумеем, калі і будзе каштаваць даражэй з-за большага дыяметра, то наўрад ці моцна. Гэта значыць максімальны кошт праекта быў бы ад трох да, можа быць, сямі мільярдаў даляраў. А з улікам інфляцыі даляравай, якая мае месца быць, ад пяці да 10 мільярдаў. Тое, што я чую цяпер: газавая труба - 30, нафтавая - 12. Усяго 40. На самой справе на праект малюецца каля 80 мільярдаў. Такім чынам, маем кошт ад 40 да 70 мільярдаў даляраў замест 5-10.

Калі мяне ў свой час пыталіся, чаго будзе больш, скрадуць або "страцяць", я шчыра казаў, што больш "страцяць". Але скрадуць таксама шмат. (Смяецца.) І гэтаму яны шалёна зараз радуюцца. З'явілася яшчэ адна алімпіяда. Прычым алімпіяда ў такім маланаселеным рэгіёне, дзе такога шуму, які быў у Сочы, не будзе. І значыць, можна красці цалкам спакойна. Але гэта мой пункт гледжання, гэта не інфармацыя. Таму, можа, усё будзе вельмі сумленна, а труба проста будзе зробленая з тытана альбо з золата", - сказаў ён.

Да расейска-кітайскіх стасункаў Хадаркоўскі вярнуўся яшчэ раз, ацэньваючы перспектывы Забайкальскага краю па просьбе журналісткі з Чыты:

"Нам трэба, узаемадзейнічаючы з Кітаем у рамках Забайкальскага краю, адстойваць свае інтарэсы, інтарэсы Расеі. І ключавым, на мой погляд, для гэтага было б стварэнне ў дадзеным рэгіёне сур'ёзнага ўніверсітэта. Без сваіх добра падрыхтаваных кадраў, без сваёй якаснай навуковай базы нічога не будзе. Бліжэйшая ад вас якасная навуковая база - Новасібірск. Гэта далекавата. Іркуцкі ўніверсітэт - не той узровень. Пачынаць трэба з сур'ёзнага павышэння якасці адукацыі. З фінансавання ў гэтым кірунку. І далей у гэтым рэгіёне трэба ствараць магутнае прадстаўніцтва федэральнага цэнтра, якое б змагло, выступаючы за спінай рэгіянальных уладаў, адстойваць і падтрымліваць іх ва ўзаемаадносінах з Кітаем. У адваротным выпадку Кітай, вядома, падамне гэтую тэрыторыю з эканамічнага пункту гледжання. Толькі магутны ўніверсітэцкі цэнтр, створаны на грошы федэральнага цэнтра, дапаможа вам пачаць ствараць і прадаваць тэхналогіі Кітаю".

"Складваецца ўражанне, што Расея ўзяла курс на самаізаляцыю. Як вы лічыце, наколькі верагодна тое, што мы дойдзем да "жалезнай заслоны", - цікавіла журналіста са Свярдлоўскай вобласці.

"Я нядаўна казаў заходнім калегам пра тое, што ў Расеі ёсць група людзей, якая ўзяла курс на самаізаляцыю, - адказаў Хадаркоўскі. - Ці здолеюць яны дайсці да "жалезнай заслоны", перш чым наступіць крах сістэмы, складана сказаць, але ва ўсякім выпадку яны паспрабуюць. Калі мы ім не будзем супрацьстаяць, то яны сапраўды паспеюць. Наўрад ці надоўга ён апусціцца. Я думаю, што за "жалезнай заслонай" такая краіна, як наша, гадкі тры працягне. Усё ж такі мы вельмі глыбока інтэграваныя ў заходні падзел працы. Я вам прывяду такі прыклад: калі мы не будзем выкарыстоўваць заходнія тэхналогіі ў нафтаздабычы, то яна за некалькі гадоў упадзе ў 1,5-2 разы. Гэта значыць, мы будзем імпартаваць нафту.

Ужо цэлая куча крытычных тэхналогій існуе, у тым ліку кампрэсары высокага ціску, якія мы самі вырабляць эфектыўна ўжо не можам, нават калі скрадзем чарцяжы. Гэта вынік страты навуковых і тэхналагічных школ. Для таго каб аднавіць іх, нам спатрэбяцца гады і больш шырокая інтэграцыя з міжнароднай супольнасцю".

Фота: Getty Images