Куды чыноўнікі выдаткоўваюць народныя грошы?

Калі выдаткоўваеш не свае грошы, вялікі спакуса «адшчыкнуць» кавалачак пабольш.

Да 10% грошай, выдаткаваных на дзяржаўныя закупкі, сыходзяць наўпрост на хабары. Яшчэ блізу 10% выдаткаў – страты, звязаныя з завышэннем цаны, пастаўкай тавараў неналежнай якасці і тавараў, якія не выкарыстоўваюцца, адзначаюць аўтары даследавання «Дзяржаўныя закупкі з адной крыніцы ў Рэспубліцы Беларусь: аналіз і рэкамендацыі», піша «Заўтра тваёй краіны».

– Блізу 90% кантрактаў і ўгод, якія вядуцца ў сферы дзяржаўных закупак у Беларусі, гэта закупкі з адной крыніцы. Праз іх траціцца прыкладна 40-60% размяркоўваюцца ў сферы дзяржаўных закупак бюджэтныя грошы. Пры гэтым вы ніколі не ўбачыце ў адкрытым доступе ні запрашэння да ўдзелу ў такой працэдуры, ні вынікаў такой працэдуры дзяржаўнай закупкі, – распавядае кіраўнік праекта «Адкрытыя закупкі» ў рамках праекта BIPART Уладзімір Кавалкін.

Паводле звестак даследавання, на долю дамоваў па закупках з адной крыніцы прыпадае блізу 4,7 мільярда рублёў. Праз дзяржаўныя закупкі размяркоўваецца блізу 10% ВУП краіны.

Некаторыя палажэнні заканадаўства дазваляюць пераводзіць закупкі з адным пастаўшчыком ў закрытую працэдуру. Непразрыстасць працэдур закупак з адной крыніцы перашкаджае кантраляваць, як расходуюцца бюджэтныя грошы, адзначае сааўтар даследавання Галіна Кашэўская.

– Праблема ў тым, што законам не прадугледжана адказнасць заказчыка за парушэнне прынцыпаў дзяржаўных закупак. Калі параўнаць гэта з расейскім законам, то там менавіта заказчык нясе адказнасць за выбар пастаўшчыка, параўнанне коштаў і празрыстасць працэдуры. Няма таксама заканадаўчай магчымасці абскардзіць працэдуру закупкі з адной крыніцы, – каментуе Галіна Кашэўская.

«Заканадаўства ў частцы закупак з адной крыніцы змяшчае рызыкі для магчымых маніпуляцый, махінацый і карупцыі пры правядзенні дзяржаўных закупак», — адзначаецца ў даследаванні праекта BIPART.

– Публічнасць і адкрытасць размешчаных на сайце аб дзяржаўных закупках звестак не азначае поўную падсправаздачнасць працэдур дзяржаўных закупак і не павышае давер падаткаплацельшчыкаў да заказчыкаў і ўраду, – кажа экспэрт.

Закрытасць працэдур, адсутнасць поўнай празрыстасці і падсправаздачнасці разам з заканадаўчымі абмежаваннямі ў абскарджанні закупак па-за канкурэнцыяй і адказнасці заказчыкаў ствараюць добрыя ўмовы для карупцыйных схем і хабараў, лічаць аўтары даследавання.

– Тэма дзяржаўных закупак – адна з самых карупцыйных у любой краіне. Гэта атмасфера, у якой чыноўнік не марнуе свае заробленыя грошы. А калі выдаткоўвае не свае грошы, вялікая спакуса ад вялікага каравая «адшчыкнуць» невялікі кавалак, – кажа Уладзімір Кавалкін.

На думку экспэртаў, знізіць карупцыйныя рызыкі і зэканоміць бюджэтныя грошы мэтазгодней не столькі праз пераслед і пакаранне нячыстых на руку прадстаўнікоў дзяржаўных структур і прадпрыемстваў, колькі мінімізацыяй такіх магчымасцяў. Улічыць гэта можна ў дакуменце аб змяненнях у закон аб дзяржаўных закупках, праект якога быў прыняты ў першым чытанні «палатай прадстаўнікоў» у канцы мінулага года.

Аўтары даследавання прапануюць ліквідаваць дваістае тлумачэнне адкрытасці і закрытасці конкурсаў і працэдур па дзяржаўных закупках, выключыць супярэчнасці ў розных заканадаўчых дакументах, замацаваць адказнасць заказчыкаў і пастаўшчыкоў тавараў і паслуг у рамках дзяржаўных закупак, зрабіць усе працэдуры максімальна празрыстымі.

Цяперашняе беларускае заканадаўства добра спрацавала б у Швецыі, дзе ёсць доўгая гісторыі развіцця дзяржаўных структур і пэўная этыка дзяржаўных служачых.

– У Беларусі ж закрытыя працэдуры, наадварот, стымулююць чыноўнікаў да хабарніцтву. А галіновыя міністэрствы лабіруюць захаванне дзяржаўных закупак з адной крыніцы, таму што ім выгадна праводзіць такія працэдуры, што сведчыць аб сістэмнасці і іерархічнасці карупцыі. Калі гэтыя працэдуры будуць скасаваныя, знікне велізарная крыніца ўзбагачэння, — кажа Уладзімір Кавалкін.

На думку экспэрта, у Беларусі, паводле прыкладу Грузіі, трэба пакінуць усяго дзве працэдуры дзяржаўных закупак: спрошчаны аўкцыён і звычайны. З выразным указаннем парогавага значэння выдаткаваных грошай. А таксама зрабіць электроннымі абсалютна ўсе закупкі.

Канкурэнцыя праз аўкцыёны і адкрытасць, якая дае грамадству магчымасць сачыць за тратай бюджэтных сродкаў, дазволяць зэканоміць да 20% грошай падаткаплацельшчыкаў, што расходуюцца праз дзяржаўныя закупкі, і забяспечыць у рамках дзяржаўных закупак набыццё тавараў і паслуг належнай якасці па найбольш нізкім кошце, адзначае эканаміст.

Паводле звестак Міністэрства фінансаў, да канца гэтага года можа запрацаваць новая інфармацыйная сістэмы арганізацыі дзяржаўных закупак, якая будзе ўтрымліваць усю адкрытую інфармацыю па закупках.

Міністэрства антыманапольнага рэгулявання распрацавала прапанову шукаць пастаўшчыкоў для дзяржаўных закупак не з мінімальнай цаной, ад якой адштурхваюцца з прапановамі, а з максімальна магчымай сумай, якую заказчык гатовы выдаткаваць за паслугу або прадукт. І калі хоць бы адзін удзельнік таргоў прапануе цану, якая ўкладваецца ў названыя рамкі, то працэдуру будуць лічыць канкурэнтнай без пераходу ў фармат закрытай угоды з адным пастаўшчыком.