The Economist: У сусветнай эканоміцы з'явіліся дзіўныя новыя правілы

Інстытуты, якія кіруюць эканомікай, павінны быць перабудаваныя.

Эканомікі багатага свету складаюцца з мільярда спажыўцоў і мільёнаў кампаній, якія прымаюць свае ўласныя пастановы. Аднак у іх таксама шырока прадстаўленыя дзяржаўныя інстытуты, якія спрабуюць кіраваць эканомікай. Гэта цэнтральныя банкі, якія вызначаюць манетарную палітыку, а таксама ўрады, якія прымаюць пастановы, колькі можна выдаткаваць і колькі можна заняць. Цягам апошніх 30 гадоў ці нават больш гэтыя інстытуты дзейнічаюць у адпаведнасці з вызначанымі правіламі. Урады дамагаюцца бурнага росту рынку працы, што забяспечвае атрыманне галасоў на выбарах, але ў выпадку перагрэву эканомікі ўзнікае інфляцыя. І таму патрэбныя незалежныя цэнтральныя банкі, каб прыбраць чару з пуншам якраз у той момант, калі вечарынка пачала разагравацца, калі выкарыстоўваць вядомую фразу Уільяма Марціна (William McChesney Martin), адзін час кіраўніка Федэральнай рэзервовай сістэмы (Federal Reserve). Можна ўявіць сабе ўсё гэта як падзел працы: палітыкі факусуюць сваю ўвагу на доўгатэрміновых дзяржаўных праектах і шматлікіх іншых прыярытэтах. А тэхнакратам трэба справіцца з няпростай задачай і ўтаймаваць цыклы справавой актыўнасці, піша The Economist (пераклад – inosmi.ru).

Аднак падобны дакладны падзел руйнуецца. Як адзначаецца ў нашым спецыяльным матэрыяле, сувязі паміж больш нізкім узроўнем беспрацоўя і больш высокім узроўнем інфляцыі ўжо не існуе. Большая частка багатага свету перажывае бум у галіне стварэння новых працоўных месцаў, і так адбываецца нават у тым выпадку, калі цэнтральныя банкі не ў стане дамагчыся мэтавых параметраў у галіне інфляцыі. Узровень беспрацоўя ў Амерыцы складае 3,5%, і гэта самы нізкі паказнік з 1969 года, аднак інфляцыя складае ўсяго 1,4%. Адсоткавыя стаўкі такія нізкія, што ў цэнтральных банкаў застаецца не так шмат магчымасцяў на выпадак рэцэсіі. Нават сёння некаторыя з іх спрабуюць падтрымаць попыт за кошт колькаснага змякчэння (QE), то-бок за кошт набыцця аблігацый. Гэты дзіўны стан справаў калісьці здаваўся часовым, але цяпер ён стаў новай нормай. У выніку паўстала неабходнасць перагляду эканамічнай палітыкі – і, сярод іншага, пытання пра падзел працы паміж цэнтральнымі банкамі і ўрадамі. Гэтая праблема ўжо наспела. А сітуацыя можа стаць небяспечнай.

Новая эра эканамічнай палітыкі сваімі каранямі сыходзіць у фінансавы крызіс 2007–2009 гадоў. Цэнтральныя банкі тады ўвялі ў дзеянне часовыя і экстраныя захады, у тым ліку колькаснае змякчэнне, для таго, каб пазбегнуць дэпрэсіі. Але потым стала ясна, што сітуацыю вызначаюць глыбінныя сілы. Інфляцыя больш не абавязкова павялічваецца, калі беспрацоўе знаходзіцца на нізкім узроўні, і часткова гэта ўвязана з тым, што людзі цяпер чакаюць памяркоўнага росту коштаў. Акрамя таго, існуюць глабальныя ланцужкі паставак, а гэта азначае, што кошты не заўсёды адлюстроўваюць умовы на мясцовым рынку працы. У той самы час лішак ашчаджэнняў і нежаданне кампаній інвеставаць сродкі выклікаюць зніжэнне адсоткавых ставак. Настолькі ненаедны звязаны з ашчаджэннем глабальны апетыт, што больш за чвэрць аблігацый інвестыцыйнага класу памерам 15 трыльёнаў даляраў маюць сёння адмоўную прыбытковасць, а гэта азначае, што крэдыторы павінны плаціць да тых часоў, пакуль не настане тэрмін іх пагашэння.

Эканамісты і дзяржаўныя службоўцы спрабуюць адаптавацца да новай сітуацыі. На пачатку 2012 года большасць супрацоўнікаў Федрэзерву меркавалі, што адсоткавыя стаўкі ў Амерыцы стабілізуюцца на ўзроўні трохі вышэйшым за 4%. Цягам амаль чатырох гадоў яны знаходзяцца ўсяго толькі на ўзроўні 1,75% – 2%, і гэта самы высокі паказнік сярод краінаў групы G7. Дзесяць гадоў таму амаль усе ўплывовыя палітыкі і інвестары зыходзілі з таго, што цэнтральныя банкі ў канчатковым выніку абмяжуюць колькаснае змякчэнне за кошт продажу аблігацый і дазволяць сваім актывам дачакацца перыяду пагашэння. Сёння гэтая палітыка ўжо здаецца сталай. Аб'яднаныя балансавыя ведамасці цэнтральных банкаў у Амерыцы, еўразоне, Брытаніі і Японіі знаходзяцца на ўзроўні больш за 35% ад іх агульнага ВУП. Еўрапейскі цэнтральны банк, які адчайна спрабуе павялічыць інфляцыю, зноў запускае колькаснае змякчэнне. Цягам пэўнага перыяду Федрэзерву ўдавалася скараціць сваю балансавую ведамасць, аднак, пачынаючы з верасня, яго актывы пачалі зноў расці, паколькі ён упрыснуў ліквіднасць у зісткія грашовыя рынкі. 8 кастрычніка Джэром Паўэл (Jerome Powell), кіраўнік Федрэзерву, пацвердзіў, што гэты рост будзе прадоўжаны.

Адно з наступстваў гэтага новага свету відавочнае. У той час як цэнтральныя банкі робяць усё магчымае для стымулявання эканомікі ў момант яе паслаблення, больш складаная задача выпадае на долю падатковых скарачэнняў і дзяржаўных выдаткаў. Паколькі адсоткавыя стаўкі такія нізкія або нават адмоўныя, вялікая дзяржаўная пазыка становіцца больш устойлівай, асабліва калі запазычанне выкарыстоўваецца для фінансавання такіх спрыяльных росту доўгатэрміновых інвестыцый, як інфраструктура. Аднак праведзеная ў апошні час фіскальная палітыка з'яўляецца бязладнай і часам яна выклікае шкоду. Нямеччына не змагла давесці да ладу сваё руйнаванне дарог і мастоў. Брытанія правяла сур'ёзныя бюджэтныя скарачэнні ў пачатку 2010 гадоў, калі яе эканоміка была слабой, а адсутнасць дзяржаўных інвестыцый у краіне з'яўляецца адной з прычынаў хранічнага нізкага росту прадукцыйнасці. У Амерыцы адзначаецца дэфіцыт, які перавышае сярэднія паказнікі, аднак робіцца гэта для фінансавання скарачэння падаткаў для кампаній і для багатых, а не для рамонту дарог або будаўніцтва «зялёных» электрычных сетак.

У той час як цяперашнія палітыкі спрабуюць належным чынам праводзіць фіскальную палітыку, будучыя іх калегі ўважліва глядзяць на цэнтральныя банкі як на зручную крыніцу гатовых сродкаў. «Сучасная манетарная тэорыя», дзіўны тэрмін, які атрымлівае папулярнасць у левых у Амерыцы, абвяшчае: нічога не вартае пашырэнне дзяржаўных выдаткаў, калі інфляцыя знаходзіцца на нізкім узроўні, – пакуль цэнтральны банк не прадпрымае актыўных дзеянняў (атакі прэзідэнта Дональда Трампа на Федрэзерв робяць яго больш уразлівым). Брытанская апазіцыйная Лейбарысцкая партыя хоча выкарыстоўваць Банк Англіі (Bank of England) для накіравання крэдытаў праз інвестыцыйную раду, і ў такім выпадку адбываецца «аб'яднанне» ролі канцлера казначэйства, міністра прамысловасці і кіраўніка Банка Англіі.

У люстраным варыянце цэнтральныя банкі пачынаюць умешвацца ў фіскальную палітыку, якая з'яўляецца тэрыторыяй ураду. Значныя актывы ў бондах Банка Японіі падтрымліваюць дзяржаўную пазыку, якая роўная амаль 240% ВУП. У еўразоне колькаснае змякчэнне і нізкія адсоткавыя стаўкі забяспечваюць бюджэтнае паслабленне таму, хто мае вялікія пазыкі паўднёвых краінаў, – і ў гэтым месяцы адбыліся лютыя атакі на Еўрапейскі цэнтральны банк з боку некаторых вядомых паўночных эканамістаў і былых чыноўнікаў. Марыа Драгі, пакідаючы сваю пасаду старшыні Еўрапейскага цэнтральнага банка, публічна выступіў з заклікам выкарыстаць фіскальныя стымулы ў еўразоне. На думку некаторых эканамістаў, цэнтральным банкам патрэбныя фіскальныя механізмы, якімі яны змогуць самі кіраваць.

Тут хаваецца небяспека ў змешванні манетарнай і фіскальнай палітыкі. У той момант, калі палітыкі спрабуюць умяшацца ў працу цэнтральных банкаў, тэхнакраты будуць прымаць пастановы ў той сферы, якая справядліва належыць палітыкам. Калі яны будуць кантраляваць фіскальныя вагары, то колькі грошай яны дадуць тады бедным? Якія інвестыцыі яны зробяць? Якая частка эканомікі павінна належаць дзяржаве?

Новыя рубяжы

У перыяд эканамічнага спаду або ўрады, альбо цэнтральныя банкі будуць вымушаныя выкарыстоўваць хуткія, магутныя, але абмежаваныя фіскальныя стымулы. Адна ідэя складаецца ва ўмацаванні аўтаматычных дзяржаўных фіскальных стабілізатараў – такіх, як страхаванне ў беспрацоўі, – якія гарантуюць большы дэфіцыт, калі эканоміка не расце. Яшчэ адзін варыянт складаецца ў прадстаўленні цэнтральным банкам фіскальнага інструменту, які не закранаў бы размеркаванне грошай і такім чынам не даваў бы падставы для нястрымнага выкарыстання друкарскага станка, – скажам, за кошт пераводу аднолькавай колькасць грошай на банкаўскі рахунак усіх дарослых грамадзянаў краіны ў выпадку запаволення эканомікі. Кожны з гэтых шляхоў звязаны з рызыкамі. Аднак ранейшыя варыянты больш не працуюць. Інстытуты, якія кіруць эканомікай, павінны быць перабудаваныя з улікам патрабаванняў сённяшняга дзіўнага новага свету.