Эканаміст: Рыхтуецца грандыёзны выкід мільярдаў даляраў на вецер

Гэта – марнатраўства нават большае за тое, што было ў СССР.

Урад вызначыў, што ў Беларусі 31 раён з'яўляецца «адсталым ва ўзроўні сацыяльна-эканамічнага развіцця». На пачатак года там жыло амаль 600 тысячаў чалавек, з якіх толькі 250 тысячаў былі прызнаныя «занятымі ў эканоміцы».

Уладамі таксама быў распрацаваны план «выратавання» гэтых рэгіёнаў. Што стаіць за падобнымі «планамі» і ці могуць яны быць рэалізаванымі на практыцы?

На пытанні Charter97.org адказвае эканаміст Леў Марголін.

– Першае, што кідаецца ў вочы пры знаёмстве з «планам» уладаў – гэта іх «рэцэпт ад усіх бедаў»: правесці там «індустрыялізацыю» шляхам стварэння буйных вытворчасцяў. Ці не выклікае ў вас гэта пачуццё дэжавю – як быццам гаворка ідзе пра СССР 30-х гадоў, а не пра Беларусь 21-га стагоддзя?

– Пачуццё дэжавю ў мяне гэты план не выклікае, таму што гэта не тое, што было ў СССР у 1930-я гады – гэта значна горш. Трэба мець на ўвазе, што ў той час Савецкі Саюз быў акружаны «жалезнай заслонай», і ўсё, што ні выраблялася – усё спажывалася ўнутры.

Таму можна было пабудаваць у любым раёне любое прадпрыемства і быць упэўненым, што ягоная прадукцыя знойдзе спажыўца. У 21-м стагоддзі пры адчыненых межах ёсць такое паняцце, як канкурэнцыя.

І мы ўжо неаднаразова спрабавалі ствараць нейкія вытворчасці, прычым з дапамогай дзяржаўных інвестыцый. Мы будавалі і рэканструявалі і цэментавыя заводы, і дрэваапрацоўчую прамысловасць...

Дарэчы, дрэваапрацоўчыя прадпрыемствы, якія «рэканструяваліся», у большасці сваёй былі якраз у такіх невялікіх гарадах і раённых цэнтрах. Але з гэтага нічога не атрымалася.

Таму што інвеставаць павінен прадпрымальнік, а не дзяржава. А прадпрымальніка трэба прывабліваць. Хочаце, каб ён прыйшоў у гэтыя «адсталыя» раёны – стварыце яму там умовы. Пры гэтым нейкіх мясцовых умоваў недастаткова: патрэбен спрыяльны інвестыцыйны клімат у агульным, ва ўсёй краіне. Любы прадпрымальнік павінен быць упэўнены, што заўтра ягоная вытворчасць, якую ён пабудаваў з нуля і чакае, што яна пачне квітнець, ніхто не прыйдзе і не забярэ.

У нас такой упэўненасці няма ні ў айчынных прадпрымальнікаў, ні ў замежных.

Таму ўлады рыхтуюць чарговы «прарыў», які асуджаны на правал.

– Чаму тады ўлады які ўжо раз збіраюцца наступіць на тыя ж граблі?

– У іх проста няма іншых рэцэптаў. Разумееце, у іх вельмі абмежаваны інструментарый. Што яны могуць зрабіць з раёнам, у якім жыве 30 тысячаў чалавек, а ёсць толькі 2 тысячы працоўных месцаў?

Калі б гэта была рынкавая эканоміка і дэмакратычны ўклад, то, хутчэй за ўсё, была б прынятая пастанова не прадпрыемствы там «заводзіць», якія самі туды не ідуць, а людзей перавозіць у нейкія іншыя месцы: дапамагаць ім перакваліфікавацца, дапамагчы ім з жыллём, даць нармальную дапамогу ў беспрацоўі, пад'ёмныя грошы.

Але ў нас – зусім іншыя падыходы: трэба пабудаваць прадпрыемства. Трэба яно камусьці, не трэба, ці будзе прададзеная прадукцыя – гэта нікога не цікавіць. Вось пабудаваў – атрымаеце «працоўныя месцы».

– Улады падкрэсліваюць, што робяць стаўку на прадпрыемствы здабыўной прамысловасці – «Беларуськалій» і «Слаўкалій» Гуцырыева. Прычым «Слаўкалій» названы «інавацыйным праектам». Што можа быць «інавацыйнага» ў звычайнай здабыўной прамысловасці?

– Нічога «інавацыйнага» там быць ня можа: могуць быць тэхналогіі больш ці менш сучасныя – але гэта не тое, што стварае нейкую «экасістэму» ў 21-м стагоддзі.

Ды і як можа «Беларуськалій» дапамагчы ў падняцці рэгіёнаў «з руінаў»? Абкладуць іх чарговымі паборамі – і будуць «дапамагаць». Хоць як можа прадпрыемства дапамагчы рэгіёну – мне цяжка сабе ўявіць. Ну пералічаць яны нейкія грошы ў раён – і што далей? Гэтыя грошы «ўкладуць» у нейкую вытворчасць, з якой нічога не атрымаецца...

Будзе звычайнае выкіданне грошай не вецер, праяданне, якое мы назіраем ужо 25 гадоў.

– У СМІ Гуцарыеў часта завецца сябрам Лукашэнкі, які дорыць яму дарагія падарункі ў выглядзе «Майбаха» і гэтак далей. Ці можна казаць пра тое, што пад выглядам «выратавання» рэгіёнаў рэалізуюцца прыватныя інтарэсы расейскага бізнэсу і беларускіх чыноўнікаў?

– Класічныя «распілоўванні» і «адкаты» выглядаюць крыху па-іншаму – прынамсі ў расейскім выкананні. Там з бюджэту выдзяляюцца сур'ёзныя сродкі, і асвойваць іх даручаюць такім вось «сябрам».

Тут жа, калі мы ўбачым, што грошы будуць вылучаныя з бюджэту і асвойваць іх даручаць Гуцырыеву – значыць, гэта сапраўды «распілоўванне».

Але ў нас у краіне ёсць і іншы досвед, калі прадпрымальніка прымушаюць трошкі падзяліцца – гэта значыць, папросту дояць іх. Мы гэта бачылі нават і з сябрамі Лукашэнкі.

Гэта крыху іншая карцінка – але вынік, як правіла, адзін і той жа. Толку з гэтага не будзе – ні ў першым выпадку, ні ў другім.

– Нядаўна Дзяржкантроль прызнаў правал «мадэрнізацыі» цэментных заводаў з стратай у больш чым мільярд даляраў. Цяпер плануецца стварыць 282 прадпрыемствы ў праблемных рэгіёнах. Якія, на вашу ацэнку, сумы могуць быць выдаткаваныя на гэты раз?

– Тут для паўнаты карціны трэба ўспомніць яшчэ правалы ў «мадэрнізацыі» дрэваапрацоўкі і малочна-таварнага вытворчасці...

Можам падлічыць, якія прыкладна сумы будуць выдаткаваныя гэтым разам: калі гэта 282 прадпрыемствы і там плануюць стварыць прыкладна 100 працоўных месцаў на кожным – гэта, акругляючы, 30 тысячаў працоўных месцаў.

Каб стварыць сучаснае добрае працоўнае месца, патрэбны прыкладна мільён даляраў. Гэта значыць, на ўсю гэтую праграму спатрэбіцца прыкладна 30 мільярдаў даляраў – прычым без усякай гарантыі на поспех. Каласальныя сумы могуць быць проста «выкінутыя на вецер».

– Якая верагоднасць таго, што дзеля ўтойвання гэтых стратаў чыноўнікі будуць ствараць у рэгіёнах «пацёмкінскія вёскі»?

– Тое, што праграма ўкладання гэтых мільярдаў даляраў і «падняцце рэгіёнаў» будзе неэфектыўнымі – я ў гэтым абсалютна не сумняваюся.

Але «пацёмкінскія вёскі» ў прамым сэнсе слова ў нас не будуюць – калі паставілі нейкія корпусы, і досыць. Таму што ў нас за гэта можна сесці.

Таму я не сумняваюся, што будзе нешта пабудаванае, будзе набытае абсталяванне, што пры ягоным набыцці будуць «адкаты», як заўсёды пры дзяржаўным фінансаванні праектаў – і ў канчатковым выніку гэта альбо зусім не будзе працаваць, альбо будзе працаваць неэфектыўна.

Вось і ўсё. Такое маё прадказанне.

– Ваш рэцэпт як эканаміста: што рабіць з развіццём рэгіёнаў у Беларусі?

– Мая парада як эканаміста нязменная ўжо, напэўна, цягам гадоў 15: патрэбныя сістэмныя рэформы. Прычым не проста эканамічныя – а ўсёй сістэмы: і палітычныя, і сацыяльна-эканамічныя.

Пакуль гэтага не будзе – ніякіх «прарыўных» вынікаў таксама не будзе. У нас будуць чаргавацца «рост» 2-3% са стагнацыяй ад 0 да 1%, з падзеннем вытворчасці – невялікай, калі не будзе нейкіх эксцэсаў. Але нармальнага росту не будзе.

Мы будзем паступова ўсё больш і больш адставаць ад нашых суседзяў.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com