Як выглядаюць вайсковыя фота беларускіх пісьменнікаў у колеры

Погляд лейтэнанта Быкава і Коласа за гарбатай з дзедам Талашом.

Дзякуючы нейрасеціву «Комсомольская правда» змагла ўбачыць, якімі былі б здымкі беларускіх пісьменнікаў 1940-х, калі б яны былі знятыя ў колеры.

Пасля крывавых 1930-х у беларускай літаратуры засталося не так і шмат літаратараў: частка была ў ссылцы - нярэдка па другім разе, іншыя ляжалі ў Курапатах і іншых растрэльных месцах НКУС. Не дзіўна, што славу вайсковай тэме ў беларускай літаратуры другой паловы ХХ стагоддзя знайшлі не знакамітыя паэты, празаікі і драматургі, а пакаленне тых, хто прайшоў «саракавыя ракавыя» на фронце ці ў партызанах. Яны прыйшлі ў літаратуру ўжо пасля перамогі над фашызмам. Часам, імаверна, самі таго ад сябе не чакаючы.

А прызнаных літаратараў у 1941 - 1945 гадах не спяшаліся адпраўляць на перадавую. Ім, як правіла, ставілі задачу ідэалагічную - ваяваць словам, зрабіўшы аднолькавымі пяро да штыка. Хтосьці рабіў гэта ў штабах таго ці іншага фронту як вайсковы карэспандэнт, хтосьці - у маскоўскім штабе.

Мы паспрабавалі размаляваць з дапамогай сэрвісаў, якія выкарыстоўваюць нейрасеціва, вядомыя і не вельмі фота пісьменнікаў розных пакаленняў, звязаных з вайной. Нешта атрымалася, амаль, у поўнакаляровым варыянце, а штосьці толькі з намёкам на адценні. Аднак гэта дало падставу нагадаць сцісла вайсковыя старонкі ў біяграфіях адных літаратараў ці проста паглядзець у чорна-белым і магчымым каляровым варыянтах здымкі іншых.

Янка Купала

Вестку пра вайну народны паэт пачуў у Каўнасе. Там ён спыніўся па дарозе з Рыгі, дзе ўдзельнічаў у з'ездзе саюза пісьменнікаў Латвіі. Купала тэрмінова едзе ў Менск. Там з жонкай і кіроўцам ён адпраўляецца на лецішча ў Ляўкі на Аршаншчыне, пакінуўшы ў горадзе, які вось-вось разбамбяць, старэнькую маму Бянігну Іванаўну. (Даўняя прыяцелька Купалы Паўліна Мядзёлка пісала ў сваіх мемуарах, што на гэтым настаяла Уладзіслава Францаўна, жонка Купалы. - Рэд.) 7 ліпеня яны ў Маскве.

Паэта адразу ўключаюць у антыфашысцкую дзейнасць, ён піша публіцыстыку (праўда, вядома, што частка яго выступленняў гэтага часу належыць пяру празаіка Кузьмы Чорнага) і нешматлікія вершы. Затым Купалу з жонкай адпраўляюць у Пячышчы пад Казанню. Менавіта адтуль у чэрвені 1942-га паэта выклікаюць у Маскву - 7 ліпеня, дзе павінны былі адзначаць яго 60-годдзе. Але 28 чэрвеня ён падае ў лесвічны пралёт гасцініцы «Масква» пры дагэтуль загадкавых абставінах. Версіі яго смерці разыходзяцца ад няшчаснага выпадку да спланаванага забойства. Дарэчы, мама Купалы перажыла яго на два дні і памерла ў акупаваным Менску.

Самыя вядомыя творы часоў вайны: верш «Беларускім партызанам».

Янка Купала

Паэт з сям'ёй (жонкай, двума сынамі і стрыечным дзядзькам) эвакуіруецца з Менска 24 чэрвеня на выдзеленым яму пару гадоў таму урадам БССР трафейным «Шэўрале». На такім жа аўто, дарэчы, паехаў і Купала. Спачатку Колас з блізкімі спыняецца на лецішчы Купалы ў Ляўках, а 5 ліпеня прыязджае ў падмаскоўную Клязьме - да сваякоў жонкі. У сярэдзіне жніўня 1941-га Коласа як акадэміка і віцэ-прэзідэнта Акадэміі навук БССР з сям'ёй эвакуююць ва узбекскі Ташкент. Паэт актыўна ўдзельнічае ў антываенным руху, шмат піша, а часам ён мусіць быць у Маскве.

У Менск Колас вяртаецца ў 1944-м неўзабаве пасля вызвалення сталіцы БССР. Незадоўга да гэтага не стала жонкі паэта Марыі Дзмітрыеўны, а яго сярэдні сын Юрый яшчэ ў першыя месяцы вайны прапаў без вестак. Абедзве сямейныя трагедыі паэт перажываў вельмі цяжка. А неяк пачуўшы, што Купала нешта ведае пра лёс сына, напісаў яму поўны бацькоўскай горычы і папроку да бяздзетнага таварыша ліст - маўляў, як мог не паведаміць. Але потым высветлілася, што Купала нічога пра Юрку не ведаў.

Самыя вядомыя творы часоў вайны: верш «Шалёнага пса - на ланцуг!».

Аркадзь Куляшоў

З 1941-га быў франтавым карэспандэнтам, а з 1943-га працаваў у Беларускім штабе партызанскага руху, які выдаваў сваю перыёдыку.

Самыя вядомыя творы часоў вайны: паэма «Сцяг брыгады».

Максім Танк

У пачатку вайны ён эвакуіраваўся ў Саратаў. Праз паўмесяца пасля пачатку Вялікай Айчыннай у сям'і Скурко (сапраўднае прозвішча Танка - Рэд.) нараджаецца сын Максім. У Саратаве паэт уступае ў апалчэнне. Пазней яго накіроўваюць у рэдакцыю газеты Бранскага фронту, дзе ён нейкі час працуе з Піменам Панчанка.

Далей Танк супрацоўнічае ў газеце «За Савецкую Беларусь» (яе рэдактар - празаік Міхась Лынькоў, а сярод аўтараў, да прыкладу, Пятро Глебка і Пятрусь Броўка) і агітплакаце «Раздавім фашыскую гадзіну!», які рэдагаваў Кандрат Крапіва.

Самыя вядомыя творы часоў вайны: вершы «Не шкадуйце, хлопцы, пораху», «Мы вернемся», «Родная мова», «Яна хату бяліла».

Пімен Панчанка

Паэт служыў яшчэ з 1939-га, а яго вайсковая біяграфія завяршылася толькі ў 1946-м. У гады Вялікай Айчыннай Панчанка - карэспандэнт у перыёдыцы Бранскага і Калінінскага франтоў, а затым у выданнях Паўночна-Заходняга фронту. У 1944-м разам са штабам гэтага фронту, куды належала яго газета, апынуўся на два гады ў Іране.

Самыя вядомыя творы часоў вайны: вершы «Герой», «Сінія касачы», паэтычны цыкл «Іранскі дзённік».

Васіль Быкаў

Для пісьменніка, чыё імя перш за ўсё асацыюецца ў беларусаў з ваеннай прозай, Вялікая Айчынная пачалася ва Украіне. Там Быкаў паўдзельнічаў у абарончых работах. Падчас адступлення яго, таго, хто адстаў ад калоны, ледзь не расстралялі як шпіёна. Потым Васіля чакаюць інжынерныя батальёны, і толькі ў 1942-м будучага пісьменніка прызываюць у войска. Ён сканчае Саратаўскае пяхотнае вучылішча, восенню 1943-га ўжо малодшы лейтэнант Быкаў ваюе са сваім падраздзяленнем на 2-м і 3-м Украінскім франтах. Падчас Кіраваградскай аперацыі быў цяжка паранены, а яго бацькам адправілі пахавальную на сына. Затым Быкаў прайшоў, што называецца, праз усю Еўропу - ад Румыніі да Аўстрыі (вайну сканчаў як камандзір вайсковай артылерыі). У войску да 1947 года.

Самыя вядомыя творы пра вайну: аповесці «Жураўліны крык», «Мёртвым не баліць», «Альпійская Балада», «Сотнікаў», «Абеліск», «Пайсці і не вярнуцца», «Знак бяды».

Іван Шамякін

У войску правёў пяць гадоў з 1940-га па 1945-ы. Быў камандзірам разліку прылады ў зенітна-артылерыйскім палку, затым камсоргам дывізіёна. Ваяваў пад Мурманскам, затым у Польшчы. Шамякін удзельнічаў у Вісла-Одэрскай і Бэрлінскай аперацыях. Падчас вайны пачаў пісаць апавяданні.

Самыя вядомыя творы пра вайну: раманы «Глыбокая плынь», «Снежныя зімы», «Сэрца на далоні», «Вазьму твой боль», пенталогія «Трывожнае шчасце», апавяданне «Гандлярка і паэт».

Алесь Адамовіч

Алесь Адамовіч, якога ўважае сваім настаўнікам нобелеўская лаўрэатка Святлана Алексіевіч, у 13 гадоў ужо быў партызанскім сувязным у вёсцы Глуша на Магілёўшчыне. Гэта было ў 1942-м, а праз год юнак ужо баец партызанскага атрада імя Кірава. Пасля вызвалення Беларусі штаб партызанскага руху адправіў Адамовіча ў горна-металургічнай тэхнікум, але яго душа ляжала да слова і, скончыўшы экстэрнам школу, Адамовіч паступае на філфак БДУ.

Самыя вядомыя творы пра вайну: аповесці «Карнікі», «Хатынская аповесць», «Апошняя пастараль», раманы «Вайна пад стрэхамі» і «Сыны ідуць у бой», сцэнар фільма «Ідзі і глядзі», дакументальныя кнігі «Я з вогненнай вёскі...»(у суаўтарстве з Янкам Брылём і Уладзімірам Калеснікам - абодва, як і Адамовіч, партызанілі) і «Блакадная кніга» (з Даніілам Граніным).

ДАРЭЧЫ

«Маці спаткаеце, - ёй не кажыце...»

Адны з самых пранізлівых радкоў пра вайну напісаў паэт Мікола Сурначаў.

Ён прайшоў вайну з першых яе дзён і да 20 красавіка пераможнага 1945-га. Тры страфы яго верша «У стоптаным жыце» нарадзіліся ў 1941-м на Заходнім фронце:

Ніколі не ехаць

Хлапцу маладому

Да блізкага гаю,

Да роднага дому.

Над ім асыпаюцца

Слуцкія краскі,

Абсмалены колас

Схіліўся да каскі.

Ляжыць ён, як віцязь,

У стоптаным жыце.

Маці спаткаеце, -

Ёй не кажыце…