Удзячнасць

Гарбачоў даў цэламу пакаленню унікальны шанец выйсці на свабоду.

Пісьменнік Віктар Шандаровіч распавёў пра гістарычную ролю першага і астатняга прэзідэнта СССР.

- Патэлефанаваў Ігар Ірценьеў, - успамінае Шандаровіч. - Гэта было годзе ў 1986-м.

- Ты чуў, што ён сказаў?

- Хто?

- Гарбачоў!

- Калі?

- Сёння! Ён сказаў пра прыярытэт агульначалавечых каштоўнасцяў!

Памятаю, ледзь не перапытаў у Ірценьева, што гэта. Таму што пачуў словазлучэнне першым разам. Пра дыктатуру пралетарыяту, трэба заўважыць, я ведаў да таго часу даволі падрабязна, а вось пра агульначалавечыя каштоўнасці чуць неяк не даводзілася...

Асабліва ад генеральны сакратара ЦК КПСС.

Трыццаць пяць гадоў - добры тэрмін для ўсведамлення маштабаў шанцавання.

«Соф'я Уласьеўна» здохла б, зразумела, усё роўна, рана ці позна. Нават выберы Палітбюро ў 1985 годзе таварыша Грышына (а ён саступіў Гарбачову ўсяго адзін голас), - зразумела, здохла б ад несумяшчальнасці з жыццём! Але нязначныя (для матухны-гісторыі) хібнасці - дзесяцігоддзе туды, два сюды... - маглі каштаваць лёсу нам, якія жывуць унутры малога часу, у сваім кароценькім жыцці.

Гарбачоў даў нашаму пакаленню унікальны шанец выйсці на свабоду.

Ён і сам, вядома, не мог ведаць аб маштабах перамен, якім быў прызначаны. Ён жа думаў выпусціць пар, але паняцці (як і мы ўсе) не меў пра ціск у сістэме, і разам з клапанам адарвала ў выніку рукі. Свабода вырвалася вонкі са свістам.

Калі б у 1984 годзе Міхаілу Сяргеевічу далі пачытаць яго ўласныя прамовы 1990 года, ён бы, мяркую, з’ехаў з глузду. Але розум быў рухомым, а палітычны талент - велізарным. Серфінгісты на грэбні велічэзнай, раптам высахлай пад ім хвалі, новы генеральны сакратар дэманстраваў цуды каардынацыі, вучачыся на хаду...

Так, на ім былі і пралікі, і прамая палітычная адказнасць за кроў, пралітая ў тыя гады на ўскраінах імперыі, але калі ў 1992 годзе я ўбачыў у тэлевізійных навінах, як саюзная авіяцыя Мілошавіча бамбуе харвацкія гарады, да мяне ўпершыню дайшло, паводле якога мяккага варыянту распад прайшоў, па самым краёчку, СССР, - якім дагэтуль, са шчаслівай выпадковасці, кіраваў не мяснік, і не ідэалагічны параноік, а нармальны чалавек.

Чалавек цывільнай (гэта значыць, як мінімум, невайсковай) свядомасці. Чалавек, здольны заплакаць ад бездапаможнасці, - як заплакаў аднойчы Гарбачоў на месцы жахлівай чыгуначнай катастрофы. Чалавек, які дазволіў сабе проста сысці ад улады, пацярпеўшы палітычную паразу (о, як пранізліва і маштабна адчуваецца сёння гэты просты ўчынак).

Чалавек, для якога галоўным выбарам у жыцці было каханне.

... У Расеі, кажуць, трэба жыць доўга.

Так. Мабыць, для таго, каб выслухаць да канца праклёны на свой адрас ад тых, хто лізаў бы табе рукі, калі б ты не пусціў іх на волю. Каб перажыць і здраду, і забыццё - і стаць нарэшце проста самім сабой.