«Нас прывяла галеча»: Тое, што адбывалася ў казахстанскім Актобе вачыма рэпарцёра

Смелы Актобе не здаваўся чатыры дні.

Пратэсты ў Актобе, удзельнікі якіх выступілі ў падтрымку мітынгоўцаў у Жанаазэне і супраць росту коштаў у краіне, пачаліся 3 студзеня і прадаўжаліся аж да раніцы 7-га. Рэпарцёр «Радыё Азаттык» Жанагуль Журсін апісвае ўбачанае, пачутае і перажытае за гэты час.

Ноч на 7-га студзеня. Сон усё не ідзе. А 4:30 раніцы тэлефануе тэлефон. Падымаю слухаўку, там плача голас: «Яны страляюць на ўсю моц. Цяпер людзей на плошчы запіхваюць у аўтазакі. Хуткая дапамога таксама тут». Гэта мясцовая жыхарка, яе вокны выходзяць на плошчу, дзе праходзяць мітынгі.

Аб сне ўжо не можа быць і гаворкі. «Я павінна ўбачыць усё на свае вочы», - кажу я сабе, збіраюся і выходжу ў змрок ночы, каб вярнуцца на плошчу, дзе ўжо правяла некалькі дзён.

На вуліцы лье як з вядра. У Актобе, дзе звычайна суровыя зімы, лівень у студзені - гэта нонсэнс.

Так для мяне настала раніца апошняга дня пратэсту.

«Стала вельмі цяжка жыць»

Акцыі пратэсту ў Актобе не рэдкасць, але за чвэрць стагоддзя працы ў журналістыцы такую колькасць тых, хто выйшаў на вуліцы, каб выказаць сваю незадаволенасць, я бачыла ўпершыню.

Прыкмеціўшы маю камізэльку з надпісам: «Прэса» - яны цягнулі мяне за рукаў, каб распавесці свае няхітрыя гісторыі.

«Ніхто сюды не прыйшоў бы, каб у нас добрая сітуацыя. Нас прывяла галеча, стала вельмі цяжка жыць. Пры заробку 50-70 тысяч тэнге на месяц немагчыма пракарміць дзяцей. Як праезд у аўтобусах можа быць 150 тэнге?! Толькі на праезд да працы і назад я марную 600-700 тэнге за дзень, на працу дабіраюся з прыгараднага Акжара, - казаў мне адзін з дэманстрантаў на плошчы Жамарт Картбаеў.

Такіх кароткіх апавяданняў на маім дыктафоне дзясяткі.

Журналістыка робіць чалавека скептыкам. Часам суразмоўца кажа адно, але мімаволі прыкмячаеш, як праслізгвае фальш: ноткі ў голасе, выраз вачэй, жэсты, кінутыя мімалётна фразы.

У словы тых, хто стаяў на плошчы, верылася. Аб цяжкасцях яны казалі проста і без утойвання. Я ўзіралася ў іх твары, спрабуючы злавіць на няшчырасці. Але ў вачах бачыла толькі страх з прымешкай надзеі.

Тут былі і тыя, хто прыйшоў з палітычнымі лозунгамі. Пратэст супраць коштаў перарос у нешта большае. Людзі патрабавалі адстаўкі прэзідэнта Такаева, урада і акіма Акцюбінскай вобласці Андасына Аразаліна. Намагалі на тым, што экс-прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў мусіць канчаткова сысці з палітыкі.

Ні акім вобласці, ні ягоныя намеснікі за гэтыя дні да мітынгоўцаў ні разу не выйшлі. Час ад часу з'яўляўся толькі акім Актобе Асхат Шахараў.

Людзі, якія задыхаюцца ад газу, елі снег.

Пратэсты ў Актобе ўзмацніліся ўдзень 5 студзеня. Блізу 12:30 паводле мясцовага часу ад мітынгоўцаў аддзялілася група моладзі пачала выломліваць дзверы і біць вокны абласнога акімата. Яны таксама разграмілі загароды па краях лесвіцы.

Падчас атакі яе ўдзельнікі пачалі наносіць удары супрацоўнікам паліцыі, якія стаялі каля дзвярэй акімата, і спусцілі іх па лесвіцы вышынёй блізу метра. Пазней у акімаце паведамілі, што шкода будынку склала 300 мільёнаў тэнге.

Члены агрэсіўна настроенай групы, якія напалі на акімат, былі ў прыспушчаных галаўных уборах, твары былі часткова прыкрытыя. Іншых дэманстрантаў, якія крычалі ім: «Не дурыце! Калі ласка, вярніцеся! Гэта не правільна»! - Яны не слухалі.

Блізу 12.40 з боку акімата ў пратэстоўцаў пачалі страляць гумовымі кулямі. Затым ужылі слезацечны газ. Людзі не разыходзіліся. Блізу 14:20 усё паўтарылася. Ізноў у ход былі пушчаныя гумовыя кулі і газ.

У гісторыі Актобе такі сілавы метад разгону мітынгоўцаў ніколі раней не ўжываўся.

Людзі кашлялі, лавілі ротам паветра, па шчоках каціліся слёзы. Яны хапалі і елі снег.

Пасля вывучэння раскіданых па пляцы рэшткаў спецсродкаў мы даведаемся, што сілавікі ўжывалі Condor non-lental technologies і Anti-riot cartridges PKK-12.

Сілавы разгон не знізіў напал пратэстнасці. На наступны дзень, 6 студзеня, людзі зноў былі на пляцы. У руках у некаторых можна было заўважыць універсальныя фільтры. Людзі, напэўна, меркавалі, што сілавікі зноў будуць распыляць газ.

Але 6 студзеня сілавікоў на плошчы не было. Акімат ахоўвала група людзей, якія называлі сябе «сябрамі ініцыятыўнай групы».

7 студзеня ў горадзе пачалася «спецаперацыя». Супраць людзей трэці раз за некалькі дзён ужылі гумовыя кулі і газ.

СТРАХ АДНАГО ГОРАДА

У распачатым хаосе, калі стралялі гумовымі кулямі, многія дэманстранты садзіліся ў аўто і спрабавалі пакінуць плошчу. Адзін з дэманстрантаў уцёк з месца мітынгу на сваім аўтамабілі і збіў чалавека. Гэты эпізод патрапіў на камеру. Паводле звестак акцюбінскай паліцыі, пацярпелы - супрацоўнік паліцыі. Цяпер ён знаходзіцца ў лякарні хуткай медыцынскай дапамогі.

Паводле афіцыйных звестак, падчас студзеньскіх падзеяў у Актобе пацярпелі 14 супрацоўнікаў праваахоўных органаў. Агульная колькасць людзей, якіх павезлі з плошчы на машынах хуткай дапамогі, - 62. Пасля пратэсту паліцыя Актобе распачала 11 крымінальных спраў. Сотні пратэстоўцаў былі прыцягнутыя да адміністрацыйнай адказнасці. У пастарункі дастаўлена блізу тысячы чалавек.

Паводле афіцыйных звестак, у Актобе не зарэгістравана ніводнага смяротнага выпадку. Тым не менш цяжка апісаць тыя перажыванні і страхі, якімі былі ахопленыя сотні сем'яў. Мая непаўналетняя дачка была ў жаху пасля прагляду відэа ў сеціве і ўсе гэтыя дні адмаўлялася спаць адна. Яна баялася, што я магу не вярнуцца з працы, і засыпала, толькі моцна абняўшы мяне за шыю.

«Мама, не хадзі на плошчу! Калі не пойдзеш на плошчу, я цэлы месяц буду мыць посуд сама, усе клопаты аб котцы вазьму на сябе. У што б там ні стала, выпраўлю чацвёркі ў мінулай чвэрці на пяцёркі», - маліла яна.

Мая 70-гадовая мама, якая пакутуе на сардэчнае захворванне, у гэтыя дні жменямі прымала таблеткі і час ад часу выклікала хуткую дапамогу.

Такія пакуты, думаю, зведвалі блізкія ўсіх, хто ў тыя дні быў на плошчы - па абодва бакі барыкад.

Незалежныя журналісты, якія выконвалі свае прафесійныя абавязкі ў гэты няпросты перыяд, апынуліся паміж двума «светамі», якія не разумелі адзін аднаго.

Я правяла на плошчы чатыры дні. За гэты час да мяне падыходзілі розныя людзі.

«Ты сапраўды журналістка? Пакажы мне свой дакумент!» - гаварылі адны. Але былі і тыя, хто, выяўляючы клопат, прапаноўваў пагрэцца ў іх аўто.

У час пратэстаў сярод дзяржорганаў ад падачы інфармацыі не ўхілялася толькі ўправа аховы здароўя Акцюбінскай вобласці. Прэс-служба паліцыі аднавіла актыўнасць толькі пасля заканчэння мітынгаў 7 студзеня.