Дзіўная смерць Макея

Што адбылося?

У Беларусі пахавалі прадстаўніка рэжыму «нумар два» пасля Лукашэнкі. Яго найбліжэйшага паплечніка Уладзіміра еўрапейскай палітыкі, Гела Васадзэ, аўтар ютуб канала «Навіны з Каўказа», Міхаіл Шэйтэльман, палітолаг.

Макея. Дзяржаўная ТВ асвятляе яго смерць вельмі скупа. Што адбылося? Адкуль такая колькасць версій, што смерць 64-гадовага палітыка натуральнай не была? У эфіры «Радыё Свабода» смерць Макея абмеркавалі экспэрты з Беларусі, Грузіі і Украіны: Кацярына Глод, супрацоўніца Цэнтра аналізу.

Алена Рыкаўцава: У Беларусі развітваліся з Уладзімірам Макеем, але развітваліся дзіўна, мала было пра гэта рэпартажаў на тэлевізіі, нейкае маўчанне вакол гэтай гібелі, смерці чалавека 64 гадоў, міністра замежных спраў, ледзь не пераемніка, найбліжэйшага паплечніка Аляксандра Лукашэнкі. Тым не менш беларускія каналы выклалі маленькія відэа таго, як сам Аляксандр Лукашэнка прыйшоў на пахаванне. Для яго гэта таксама цэлая гісторыя - прыйсці, ён не любіць хадзіць на пахаванне каго б там ні было. Кажуць, што толькі два замежныя палітыкі, памяць якіх ён ушанаваў асабістай прысутнасцю, былі ў перыяд яго кіравання – гэта Барыс Ельцын і Уга Чавес. Так што сённяшні візіт да Уладзіміра Макея быў для яго ў нейкім сэнсе незвычайным. Тым не менш ніякіх слоў, толькі праходка па зале.

Алена Рыкаўцава: Зусім дзіўная гісторыя вакол асвятлення гэтай смерці міністра замежных спраў! Вы ўявіце толькі, што б рабілася на федэральных расейскіх каналах, калі б аналагічнае сталася з Сяргеем Лаўровым. Напэўна, там былі б ужо знятыя і паказаныя фільмы, прачытаныя паэмы, цэлы дзень бы пра гэта гаварылася. Тут практычна нічога. Хаця з'явіўся невялікі сюжэт пра тое, як людзі, якія ведалі Уладзіміра Макея, пра яго гавораць, і гавораць цёпла. Напрыклад, сын Аляксандра Лукашэнкі, прынамсі, сказаў добрыя словы.

Алена Рыкаўцава: Толькі што яго бачылі на саміце АДКБ у Ерэване, і раптам...

Палітычны аналітык Кацярына Глод з намі на сувязі. Чаму ў Беларусі не тое што не паднімаюць шум вакол гэтага, а проста вельмі скупа гавораць пра гэтую падзею?

Кацярына Глод: Таму што ў Беларусі ўвага заўсёды была прыкаваная толькі да Аляксандра Лукашэнкі. Гэта заўсёды была палітыка Лукашэнкі - адводзіць погляд ад усіх іншых фігур, якія з'яўляліся на палітычным небасхіле Беларусі. Напрыклад, у 2010 годзе (гэта год прэзідэнцкіх выбараў) былі размовы аб тым, што тагачасны прэм'ер-міністр краіны Сяргей Сідорскі можа раптам стаць кандыдатам, бо яго нібыта падтрымлівала Масква. Ён тады дастаткова часта з'яўляўся на беларускай тэлевізіі, а пасля гэтага знік, быў адпраўлены ў Еўразійскую камісію, і ніхто ніколі пра яго не казаў. За гады кіравання Лукашэнкі ўвагі да іншых палітычных фігур у Беларусі ніколі не было. І Макей выконваў ціхую і сціплую ролю такога шэрага кардынала. Для публікі ў Беларусі, акрамя грамадзянскай супольнасці, людзей, якія актыўна цікавяцца палітыкай, ён быў практычна невядомай фігурай. Гэта такое стаўленне, якое заўсёды было за Лукашэнкам.

Алена Рыкаўцава: Тым не менш напаўненне фігуры Макея чынам пераемніка існавала, глеба для яго была, стасункі ў іх былі блізкія, насамрэч ён быў верны, Аляксандр Лукашэнка на яго закладваўся.

Кацярына Глод: Я не думаю, што ён ставіў на Уладзіміра Макея як на свайго паслядоўніка. У кожным выпадку пакуль мы бачым, што Лукашэнка сам спрабуе застацца ва ўладзе, прыдумляе разнастайныя канстытуцыйныя канструкцыі, якія б дапамаглі яму застацца: напрыклад, той жа Беларускі сход, які пасля рэферэндуму гэтага года стаў канстытуцыйным. Макей хутчэй выконваў, як вы правільна адзначылі, ролю дакладнага чыноўніка і ў той жа час - прафесійнага чыноўніка. Гэта значыць, для Лукашэнкі ён быў не проста верным чалавекам, а, напэўна, у нейкай ступені ідэальным чыноўнікам, цалкам лаяльным, але ў той жа час вельмі прафесійным. Яму не трэба было даваць дакладныя, падрабязныя інструкцыі, як рабіць, што казаць, ён ведаў, чаго канкрэтна хоча ад яго ягоны бос Лукашэнка, і праводзіў гэтую палітыку ў жыццё. Адсюль з'явілася меркаванне аб тым, што Лукашэнка сапраўды блізкі з Макеем, што Макей мае нейкую вагу. Але гэта было хутчэй разуменне заходніх дыпламатаў, заходніх экспэртаў, бо, калі Макей меў стасункі з імі да 2020 года, ён сапраўды казаў усё тое, што падабалася чуць палітыкам на Захадзе.

Алена Рыкаўцава: Мы цяпер убачым сюжэт, з якога, можа быць, стане зразумела, чаму вырасла такая колькасць версій вакол прычын яго смерці.

Алена Рыкаўцава: З намі на сувязі Міхаіл Шэйтэльман, украінскі палітолаг. Як вы разумееце постаць гэтага чалавека? Як я разумею, не знайшлі нейкіх ягоных выказванняў, якія тычацца падтрымкі гэтай вайны. Але пры гэтым ён, будучы празаходнім ва ўяўленні Захаду, падтрымаў Лукашэнку ў вайне са сваімі пратэстоўцамі, відавочна не ўмешваўся ва ўкраінскую позву. Ён усё ж быў хутчэй карысны для Лукашэнкі ці тым не менш гуляў у нейкую сваю гульню?

Міхаіл Шэйтэльман: Наколькі я разумею, ніякай сваёй гульні нават блізка не было, ён цалкам выконваў указанні Лукашэнкі. Лукашэнка даручыў яму будаваць сувязі з Захадам, бо Лукашэнка заўсёды спрабаваў манеўраваць паміж Расеяй і заходнім светам, найперш Еўразвязам. У яго для Расеі быў віцэ-прэм'ер Сямашка (не ведаю, ці ёсць ён цяпер ва ўрадзе), а на Захадзе - Макей, не важна, на якой пасадзе ён знаходзіўся, нават будучы кіраўніком адміністрацыі прэзідэнта, ён займаўся заходнім кірункам. Тады Лукашэнку, у бытнасць Макея кіраўніком офіса, пусцілі на сустрэчу з Папам Рымскім, наогул пусцілі ў Італію, што па тых часах было неймаверным поспехам.

Алена Рыкаўцава: Мы цяпер убачым сюжэт, у якім спрабуем даць вам довады аўтараў версій таго, што ён загінуў не сваёй смерцю.

Алена Рыкаўцава: Давайце пачнём з натуральнай прычыны - інфаркт. Выбачыце мяне за, але калісьці я пісала дыплом, які зваўся «Эмацыйныя станы герояў эстонскай прозы». Я падлічвала колькасць адмоўных эмоцый, якія прыводзілі герояў да інфаркту. А гэта здаралася, калі адмоўныя эмоцыі дамінавалі над станоўчымі. Што мы бачым з Макеем: яго пасадзілі ў грузавы самалёт з журналістамі, калі ён ляцеў у Ерэван. Гэта было цяжкае падарожжа, пра гэта шмат апавяданняў. Пры гэтым сам Лукашэнка ляцеў у самалёце адзін і мог спакойна прыхапіць да сябе таварыша. Ці магло сапраўды прывесці да інфаркту назапашванне адмоўных эмоцый, якія датычыліся яго адчування, што правадыр з ім не такі добры, як хацелася б?

Кацярына Глод: Я з вамі згодная. Думаю, тут сапраўды хутчэй адыграла ролю яго эмацыйнае выгаранне, яго праца, вялікі стрэс. Да 2008 года ён быў памочнікам Лукашэнкі, пасля - кіраўніком адміністрацыі. 20 гадоў працы блізка з Лукашэнкам для кожнага чыноўніка такога рангу будуць стрэсам, бо Лукашэнка абсалютна непрадказальны, ён можа ў кожны момант звольніць, вельмі складана зразумець, чаго ад чалавека чакаюць. У апошнія дні сапраўды атрымалася так, што ён ляцеў на грузавым самалёце, дзе зусім некамфортна.

Калі мы возьмем час з 2020 года, то ўбачым, што ён быў увогуле цалкам адведзены ад замежнай палітыкі. Замежная палітыка Беларусі як такая перастала існаваць пасля жніўня 2020 года, а асабліва з пачаткам вайны Расеі ва Украіне.

Алена Рыкаўцава: Гела Васадзэ, у вас якое было адчуванне ад гэтых навін пра смерць Уладзіміра Макея?

Гела Васадзэ: Пра Міхаіла Саакашвілі я дакладна адразу ж не падумаў: зразумела, што гэта ўсё ж розныя кейсы. Тым не менш і Уладзімір Макей, і тое, што Міхаіл, ваш госць, цяпер можа мець стасункі з намі толькі на вуліцы, і тое, што Кіеў бамбуюць, і тое, што адбываецца з Міхаілам Саакашвілі, - гэта ўсё гісторыя пра адно і тое ж: гэта гісторыя расейскай агрэсіі супраць Украіны. Што тычыцца Макея, хоць і кажуць, што ў яго быў стрэс, што ён здымаў гэты стрэс алкаголем, - не ведаю, наколькі гэта праўда… Першае, пра што я падумаў, - што быў абрэзаны, магчыма, апошні канал камунікацый Лукашэнкі з Захадам, бо менавіта праз Макея Лукашэнка мог вытаргоўваць сабе нейкія ўмовы для здачы. Магчыма, ёсць яшчэ нейкія каналы, але такога сур'ёзнага канала, як Макей, у Лукашэнкі дакладна не было. Я думаю, Лукашэнка цалкам свядома вонкава аддаліў ад сябе Макея, цудоўна разумеючы магчымасць гэтага сцэнару.

Алена Рыкаўцава: Вядома, ніхто ніколі не прызнаецца, што ён памяняў кухараў, памяняў ахову, але ў святле таго, пра што вы сказалі, калі ён таксама ўлічыў гэтую магчымасць, калі ён таксама гэта дапускае… Давесці ў такіх выпадках, як заўсёды, нічога нельга, і тады лагічна, што ён баіцца.

Гела Васадзэ: Шчыра кажучы, я думаю, што жыццю Лукашэнкі акурат нішто не пагражае: Крэмль пачне забіваць яго толькі ў самым крайнім выпадку. Гэта азначае, што тая канструкцыя, якую Крэмль стварыў сабе як мінімум з лютага, а насамрэч яшчэ з 2020 года, будзе цалкам разбураная. Я думаю, у гэтым выпадку Лукашэнка можа асабліва не перажываць за сябе.

Алена Рыкаўцава: Міхаіл, якой з версій вы прытрымліваецеся? Зусім натуральная прычына, выкліканая стрэсам, інфаркт - на жаль, справа жыццёвая, для маладых мужыкоў асабліва. Падазрона акурат тое, што ён здымаў стрэс алкаголем, бо калі здымаеш стрэс, ніякага інфаркту быць не павінна, а ён яго, відаць, неяк дрэнна здымаў, мала піў, хутчэй за ўсё.

Міхаіл Шэйтэльман: Які можа быць стрэс у чалавека, які з'яўляецца ўдзельнікам генацыду ўласнага народа, масавых забойстваў і катаванняў у 2020 годзе, прычым абсалютна наўпроставым: другі чалавек у краіне? Я разумею, што там фармальна існуе прэм'ер-міністр і гэтак далей, але ў рэальнай іерархіі Макей у апошнія гады быў, вядома, чалавекам нумар два. У Беларусі нерэальна правесці апытанне, але калі гэта зрабіць, то, я думаю, Макей займаў другое месца як палітык па папулярнасці (сярод прыхільнікаў Лукашэнкі, вядома).

Я ўвогуле не разумею, чаму ў яго павінен быць стрэс. Я згодны са спадаром Васадзэ, што ўвесь гэты час ішлі перамовы. Я падазраю, што яны ішлі не толькі з Захадам, пра што часам станавілася вядома, але і з Офісам прэзідэнта Украіны. Чаго дакладна не хочуць беларусы - яны не хочуць далучацца да Расеі, бо не хочуць ваяваць разам з расейцамі. Таму яны могуць зладзіць пратэсты, калі расейцы заб'юць Лукашэнку. Натуральна, будзе зразумела, хто яго забіў, у Беларусі не будуць сумнявацца.

Алена Рыкаўцава: Мы бачым, што Аляксандр Лукашэнка панёс сапраўды цяжкую страту, хаця пра гэта не гаворыцца на беларускай тэлевізіі, цяжар гэтай страты ніяк не каментуецца і не аналізуецца.