Аркадзь Мошэс: Унутры рэжыму Лукашэнкі няма груповак, якія прэтэндуюць на ўладу

Барацьба за ўладу будзе праходзіць па іншай лініі.

Навошта беларускаму рэжыму ўзмацненне кантролю на мяжы з Расеяй? Ці варта Захаду размаўляць з беларускім кіраўніком? Як хвароба Лукашэнкі стала палітычным чыннікам?

На гэтыя і іншыя пытанні сайта Charter97.org адказаў дырэктар даследчай праграмы па Расеі, Усходнему суседству ЕЗ і па Еўразіі ў Фінскім інстытуце міжнародных стасункаў Аркадзь Мошэс.

- Лукашэнка нечакана пачаў казаць, што «ніхто на Беларусь нападаць не ладзіцца». З чым Вы звязваеце змены ў рыторыцы беларускага кіраўніка?

- Лукашэнка спрабуе крыху панізіць градус у сваіх стасунках з Захадам. Магчыма, ён грунтуецца на тым, што трэба такім чынам пачаць супакойваць сітуацыю ўнутры краіны. Ён разумее, што ў Беларусі практычна існуе нацыянальны кансэнсус што да неабходнасці не дапусціць дырэктыўнага ўдзелу краіны ў вайне Расеі супраць Украіны, хаця яна і так у ёй удзельнічае. А спробы і далей павышаць градус, што "вось-вось на Беларусь нехта нападзе" і "трэба быць гатовым", вядуць да залішняй нэрвовасці ў краіне. Лукашэнку гэта цяпер не выгадна, таму ён такім чынам спрабуе, так бы мовіць, адступіць назад.

Напраўду прычыны могуць быць і значна больш празаічныя. Усе звыклі да таго, што Лукашэнка абсалютна непаслядоўны, сёння ён кажа адно, а заўтра - другое. Магчыма, ён ужо не памятае, што казаў месяц таму. Магчыма, не трэба шукаць тут нейкі глыбокі сэнс.

- Вы закранулі тэму стасункаў з Захадам. Як Вы мяркуеце, ці мэтазгодна сёння размаўляць з беларускім кіраўніком?

- Я мяркую, што размаўляць з ім абсалютна немэтазгодна, гэта не мае ніякага сэнсу. Размова можа быць толькі вельмі простая і ультыматыўная — каб пра магчымасць размовы з ім задумаліся, Лукашэнка павінен вызваліць усіх палітычных вязняў, рэгабілітаваць іх, пры магчымасці папрасіць прабачэння, кампенсаваць маральную і фізічную шкоду. Пасля гэтага могуць пачынацца толькі нейкія першыя кантакты з Лукашэнкам, бо такім чынам ён прадэманструе хоць нейкую мінімальную сур'ёзнасць сваіх намераў. Датуль, пакуль ён гэтага не зробіць, размаўляць з ім бескарысна і контрпрадукцыйна, бо ўвогуле няма парадку дня. У замежнапалітычных справах Лукашэнка не суб'ектны, Менск сёння цалкам падпарадкаваны Маскве. А ва ўнутрыпалітычных справах у яго ўсё ж нейкая невялікая свабода выбару захоўваецца. Але гэта тое, што я думаю.

Не варта забывацца і скідаць з рахункаў, што на Захадзе існуюць групы людзей, якія ніколі не адмаўляліся ад ідэі аб неабходнасці размоў з Лукашэнкам. Яны былі заўсёды, у 2020-м годзе яны гаварылі пра нейкі там нацыянальны дыялог. Яны былі ў 2021-м годзе падчас крызісу з мігрантамі, казалі, што з Лукашэнкам трэба неяк дамаўляцца і ісці на саступкі. Такія людзі ёсць і цяпер. Яны ўвесь час шукаюць нейкія чыннікі або факты, якія сведчылі б на карысць Лукашэнкі. Даўней яны казалі: "Ну вось, ён не прызнае Пушыліна". Калі ён сустракаецца з Пушыліным, кажуць, што ўсё ж такі беларускае войска не ўдзельнічае ў баявых дзеяннях, што за апошнія некалькі месяцаў з тэрыторыі Беларусі нібыта не стралялі па Украіне. Гэтыя людзі існуюць, яны не з'яўляюцца большасцю, але яны нікуды не знікалі і адлюстроўваюць пэўныя погляды пэўных груп людзей.

Сёння гэта не азначае, што гэтыя людзі могуць свой парадак дня прасунуць. Сёння ніхто сур'ёзна з Лукашэнкам размаўляць не будзе, але сам факт, што гэтыя групоўкі захаваліся і паводзяць сябе дастаткова актыўна, таксама трэба браць да ўвагі.

- Яшчэ адно дзівацтва - з'яўленне кантрольных пунктаў і пашпартнага кантролю на межах з РФ. Навошта гэта спатрэбілася Лукашэнку?

- Думаю, што гэта спатрэбілася не Лукашэнку. Адсутнасць нейкай прыкметнай рэакцыі на гэта з Масквы, той факт, што яго ніякім чынам не ўшчунулі, сведчыць аб тым, што гэтыя захады ўзгодненыя з Крамлём. Яны выгадныя як для Расеі, бо гэта магчымасць на ўсялякі выпадак перацяць беларускую мяжу, каб не ствараць сабе лішніх праблем з магчымасцямі ад'езду нейкіх людзей праз Менск ва Узбекістан або куды хочаш, так і для Лукашэнкі. Калі гэтыя расейцы апынуцца на тэрыторыі Беларусі і потым іх трэба будзе вяртаць у Расею, іх трэба будзе адлоўліваць, праводзіць пэўныя юрыдычныя працэдуры - можа быць, выдачу або дэпартацыю. Гэта лішні галаўны боль, прасцей паставіць кардоны на мяжы і не дапусціць пранікнення гэтых людзей у Беларусь, потым не трэба будзе марнаваць рэсурсы на іх выпраўленне. Я думаю, што гэта тэхнічны, а не палітычны момант. Для Расеі ён можа і носіць палітычны характар, але для Лукашэнкі болей тэхнічныя захады.

- У Беларусі заўзята абмяркоўваюць відавочныя праблемы Лукашэнкі са здароўем. Як гэта сведчыць пра беларускі рэжым?

- Давайце адразу скажам, што так, гэта сёння гарачая тэма ў Беларусі, але размовы пра здароўе Лукашэнкі вядуцца не год, не два, можа, нават не дзесяць. Здарэнне ў Крамлі, выклікала вялікую ўвагу, але мы, тым не менш, не знаходзімся сёння ў крытычным пункце. Якія могуць быць палітычныя наступствы? Тут важна разумець, што калі сітуацыя са здароўем Лукашэнка не проста будзе пагаршацца далей, а стане такім фонавым чыннікам, то бок усе будуць грунтавацца на тым, што Лукашэнка болей раней, чым пазней пакіне палітычную сцэну, у краіне пачнецца пэўны палітычны працэс.

Але раз унутры Беларусі пасля трыццацігадовага кіравання Лукашэнкі відавочных палітычных груповак, якія прэтэндуюць на ўладу, не існуе, яны не структураваныя, барацьба за спадчыну Лукашэнкі будзе адбывацца не ўнутры Менска, не паміж рэгіянальнымі беларускімі групоўкамі, яна будзе праходзіць праз лінію Масква - Беларусь. Для Крамля будзе надзвычай важна не дапусціць усякай дэстабілізацыі сітуацыі ў выпадку адыходу Лукашэнкі, хаосу, абвастрэння палітычнай барацьбы і гэтак далей. У гэтых варунках, мабыць, Масква будзе гуляць на апярэджанне, яна можа паспрабаваць узгадніць з Лукашэнкам ягонага пераемніка. Я не выключаю такога варыянту, бо гэта прасцей, калі ён пагодзіцца на ахвотную перадачу ўлады чалавеку, які будзе ў нейкай ступені яго задавальняць. Яшчэ раз кажу, для гэтага ягонае здароўе мае сур'ёзна пагоршыцца ў параўнанні з тым, дзе мы знаходзімся сёння.

Альбо, калі ён не пагодзіцца, тады ўжо абапіраючыся на нейкія іншыя структуры ў Беларусі, найперш – узброеныя, прызначыць чалавека, які ўжо не важна, ці будзе прымальны для Лукашэнкі, важна, каб ён прымальны быў Маскве. Рызыка тут у тым, што беларускія кіроўныя эліты дастаткова бязвольныя, яны прывыклі так існаваць на працягу больш чым пакалення, ім зручней мець гаспадара. Таму яны могуць дастаткова лёгка пераключыцца на новага начальніка, якога прызначаць з Масквы.

Тут можна правесці паралель са зменай лаяльнасці кіраўнічымі элітамі Крыма, калі прыйшла Расея. Гэта значыць, абсалютная большасць проста ўмайстравалася ў новую расейскую вертыкаль, хтосьці больш, хтосьці менш паспяхова. Але асноўная маса перайшла да новага начальніка. Гэта вялікая рызыка для будучыні Беларусі, яе суверэнітэту і палітычнага існавання як незалежнай дзяржавы. І з гэтай рызыкай трэба цяпер лічыцца, а беларуская апазіцыя можа супрацьстаяць гэтаму толькі тым, што ў прэвентыўным парадку будзе ўзнімаць пытанне, пачынаць новую палітычную кампанію ўнутры краіны, тлумачачы гэтую рызыку і спрабуючы працаваць з тымі грамадзянамі, рэшткамі грамадзянскай супольнасці ў Беларусі, для якіх гэта непрымальна. Гэта складаная задача, якая адрозніваецца ад таго, да чаго ўсе прывыклі, ад выпраў у заходнія сталіцы і складання нейкіх больш-менш удалых дакументаў. Але гэта не безнадзейная задача, проста трэба на часе ўсвядоміць, што палітычны момант у краіне мяняецца і трэба пачынаць працаваць па-іншаму.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас charter97@gmail.com