Каму належыць Ерусалім

Шэсць пытанняў аб статусе святога горада.

Прэзідэнт ЗША Дональд Трамп абвясціў у сераду, 6 снежня, пра тое, што ЗША прызнаюць увесь Ерусалім сталіцай Ізраіля. Гэтая пастанова выклікала супярэчлівыя водгукі ў свеце. DW тлумачыць сутнасць спрэчак вакол свяшчэннага горада ў шасці пытаннях-адказах.

Які міжнародна-прававы статус Ерусаліма?

На Ерусалім як сталіцу сваёй дзяржавы прэтэндуюць як ізраільцяне, так і палестынцы. Аднак цяпер увесь горад знаходзіцца пад кантролем Ізраілю. Міжнародна-прававы статус Ерусаліма ніколі канчаткова не быў вызначаны. Калі прытрымлівацца рашэння міжнароднай супольнасці, то гэты горад наогул павінен знаходзіцца пад кіраваннем Арганізацыі Аб'яднаных Нацый. Менавіта такім было прынятае ў 1947 годзе рашэнне Генеральнай асамблеі ААН.

Што менавіта прадугледжвала рэзалюцыя ААН 1947 годзе?

Рэзалюцыя ААН №181 прадугледжвала падзел Палестыны на дзве дзяржавы - габрэйскую і арабскую. Аднак Ерусалім не павінен быў належаць ні таму, ні другому. Меркавалася правесці дэмілітарызацыі горада і яго перадачу пад міжнародны кантроль. Праз дзесяць гадоў планавалася правесці рэферэндум, падчас якога жыхары Ерусаліма вызначылі б яго далейшы статус.

Чаму гэты план не быў рэалізаваны?

У гэтага плана былі праціўнікі як з габрэйскага, так і з арабскага боку. Пасля прыняцця рэзалюцыі ААН у Палестыне пачасціліся сутыкненні паміж габрэямі і арабамі. Пасля абвяшчэння незалежнасці Ізраіля 14 траўня 1948 года ўзброеныя сілы Іарданіі, Егіпта, Сірыі, Іраку і Лівана напалі на толькі што абвешчаную дзяржаву. У выніку гэтай вайны Ерусалім быў падзелены на ўсходнюю частку, што кантралявалася Іарданіяй, і на заходнюю частку, што кантралявалася Ізраілем.

Які статус Ерусаліма пасля заваёвы Ізраілем яго ўсходняй часткі?

Яшчэ ў 1950 годзе Ізраіль абвясціў Іерусалім сталіцай і размясціў урадавыя ўстановы ў заходняй частцы горада. Падчас Шасцідзённай вайны 1967 года Ізраіль заваяваў кантраляваную Іарданіяй усходнюю частку горада. З тых часоў там дзейнічалі законы Ізраіля. У 1980 годзе ізраільскі парламент Кнэсет абвясціў ўсю тэрыторыю горада непадзельнай сталіцай Ізраіля. Рада Бяспекі ААН у рэзалюцыі №478 абвясціла анэксію несапраўднай і з тых часоў неаднаразова пацвярджала гэтую пазіцыю.

А як палестынцы вызначаюць статус Ерусаліма?

Арганізацыя вызвалення Палестыны ў 1988 годзе абвясціла аб стварэнні дзяржавы Палестына, адначасова з гэтым прызначыўшы сталіцай Ерусалім. Перад гэтым ад прэтэнзій на ўсходнюю частку горада, а таксама на палестынскія тэрыторыі адмовілася Іарданія. У рамках збліжэння паміж палестынцамі і ізраільцянамі пытанне аб статусе і прыналежнасці Ерусаліма наўмысна пакідаюць за дужкамі. Мірная дамова 1993 года прадугледжвала, што гэтая тэма будзе разгледжаная асобным пагадненнем. Тым часам 136 з 193 дзяржаў-сябраў ААН прызнаюць дзяржаву Палестыну са сталіцай у Ерусаліме.

Што памяняе пастанова Трампа ў статусе Іерусаліма?

Тое, што ЗША зоймуць пазіцыю Ізраіля ў пытанні Ерусаліма, нічога не мяняе ў сітуацыі з пункту гледжання міжнароднага права. Для большасці краін пытанне аб канчатковым статусе Іерусаліма застанецца адкладзеным. Яны будуць чакаць прынцыповай дамоўленасці паміж кіраўніцтвам Ізраіля і Палестынскай аўтаноміяй аб стварэнні дзяржавы Палестына і ўрэгуляванні араба-ізраільскага канфлікту. У такім выпадку і праблема Ерусаліма магла б атрымаць новае развязанне. Пастанова Трампа, хутчэй за ўсё, затармозіць заключэнне мірнага пагаднення.