Шандаровіч у Менску: Як гэта перадаць наверх, што чым раней - тым лепш для дыктатара

Публіцыст нагадаў пра Кадафі, які ў апошнія хвіліны жыцця шкадаваў пра сваю першую апазіцыю - выпускнікоў Сарбоны.

25 траўня ў канцэртнай зале «Менск» прайшоў творчы вечар вядомага расейскага пісьменніка і публіцыста Віктара Шандаровіча.

- Я не стаяў на сцэне ў Менску 20 гадоў, - з гэтых слоў пачаў выступ аўтар.

Два раздзелы, апавяданні розных перыядаў творчасці і жыцця Віктара Шандаровіча: ад вайсковых будняў у часы Брэжнева да пуцінскай Расеі. Гісторыя ў яркіх дэталях і тонкіх нюансах. У тую самую кропку. З гумарам. У нязменным стылі. Даўно беларусы не збіраліся ў вялікай залі, каб пасмяяцца над рэаліямі. Чакана, на палітычныя замалёўкі публіка рэагавала бурна.

- Я ведаў, што гэты жарт спадабаецца ў Беларусі, - неаднаразова паўтараў аўтар.

У антракце два кошыкі запоўніліся цыдулкамі.

- За 20 гадоў пытанняў назбіралася! Часцей прыязджайце! - раздаваліся галасы з залі.

Што ж пыталася менская публіка ў публіцыста, пісьменніка, журналіста, драматурга Віктара Шандаровіча? Сайт belaruspartisan.org прапанаваў пытанні-адказы на сваё меркаванне. Крытэр - бурныя апладысменты і смех гледачоў.

Пра Менск

- Я прагуляўся па цэнтры, прыгожа. Усё гэта нагадвае выставу дасягненняў народнай гаспадаркі.

Пра беларускі і расейскі менталітэт

- Не мне разважаць наогул! Не люблю такія абагульненні. Калі мы гаворым пра беларускі менталітэт, мы маем на ўвазе Аляксандра Лукашэнку ці Васіля Быкава?

Пра Паўночную Карэю

- Ні ў нас, ні ў вас Паўночнай Карэі не будзе. Ёсць тонкая градацыя - хто далей, хто бліжэй. Калісьці я быў расейскай тэлезоркай і мне нельга было ў Менск. Цяпер я ў Менску, а ў Расеі нельга. Мы плячо ў плячо ідзем да Паўночнай Карэі.

Беларусь - як дасведчаны палігон для Расеі?

- Не думаю, што гэта так. Не трэба вынаходзіць ровар. Аўтарытарныя тэхналогіі адпрацаваныя: падзяляць і панаваць, знішчэнне СМІ, кантроль, подкуп. Жахлівыя наступствы заключаюцца ў тым, што да абсалютнай улады вельмі лёгка прыйсці, але з яе нельга сысці. І гэта міна-пастка. Атрымаць уладу - пытанне тэхналагічнае. Кагосьці знішчыў, кагосьці купіў, запалохаў. Але сысці нельга. І далей мы бачым: чым даўжэйшы тэрмін аўтарытарнай нерухомай улады, тым цяжэйшы, больш драматычны і крывавы выхад. Гэта заканамернасць. Кадафі ў апошнія хвіліны жыцця горка пашкадаваў пра сваю першую апазіцыю - вучнях Сарбоны, якіх ён задушыў. Яны ўсяго толькі хацелі, каб ён сышоў ад улады. А ўжо восьмая апазіцыя, якая яго прыкончыла, - дзікуны, якім не патрэбен быў суд. Яны проста яго забілі.

Чым раней, тым лепш, у тым ліку, для аўтарытарнага лідара. Як бы гэта перадаць наверх?

Пра беларускую эліту

- Гонар маю ведаць Святлану Алексіевіч. Не ведаў ні Адамовіча, ні Васіля Быкава. Натуральна, я не ведаю вельмі многіх, хто ў Беларусі з'яўляецца сапраўднай элітай. Іншая справа, у таталітарных краінах палітычнай элітай становяцца зусім іншыя людзі. Антон Чэхаў пісаў: «У вагонах-люкс - гэта адкіды».

Што такое глупства?

- Генерал Лебедзь казаў: «Гэта такі розум».

Чаму мала каментароў пра падзеі ў Беларусі?

- Я недастаткова дасведчаны пра падрабязнасці таго, што адбываецца. Агульная карцінка відавочная. Я таму і спыніў перадачу «плаўлены сырок» на «Эхо Москвы». Немагчыма пастаянна каментаваць закамянеласць палітычнага жыцця. Зноў сілавы разгон. У вас, у нас. Саша Чорны пісаў у 1908 годзе: «Адзіныя навіны - парад і мардабой!».

Тэрмін жыцця імперыі

- Чалавечая жыццё настолькі карацейшае, чым гістарычныя тэрміны! 23 гады Лукашэнка ва ўладзе - гэта неверагодна шмат для чалавечага жыцця. Але ў экватарыяльнай Гвінеі сядзіць з 1979 года адзін. І таксама ўсё кажуць, калі не ён, то хто. А нікога і няма. Ён усіх з’еў. Гісторыя - не настаўніца, яна класная наглядчыца. Яна не дае ўрокі, яна карае за невывучаныя. Гісторыя кажа: «Вы хочаце зноў партрэты Сталіна? Калі ласка. Яшчэ на 20, 30 гадоў. Вы станеце краінай трэцяга свету, знікне яшчэ пару пакаленняў». Гісторыі наогул нічога не трэба. Старая ўсходняя мудрасць. Вучань спытаў у гуру: «Колькі яшчэ чакаць пераменаў?». Гуру адказаў: «Калі чакаць - то доўга».

Пра будучыню Беларусі без Расеі

- Гэта пытанне на дысертацыю. Ёсць культура і ёсць дзяржава. Зараз мы жывем у постімперскі перыяд, існуем у позняй Расейскай імперыі. Яна распадаецца доўга. Гэта ўсё падручнік па гісторыі. Адзіны шанец - памяняць парадыгму і перастаць намагаць на сваім імперскім складніку. Гэты шлях прайшла Брытанская імперыя: адмовілася ад усіх тэрыторый, але пакінула культуру і мову, як сродак уздзеяння. У расейскай мовы вялізныя магчымасці. Калі расейская мова зноў стане мовай Талстога, Чэхава, Пушкіна, Мендзялеева, Вернандскага...

Калі мы будзе размаўляць гэтай мовай, то Беларусь натуральным чынам будзе, у тым ліку, і пад расейскім уплывам. Нічога дрэннага ў гэтым не бачу. Але калі расейская мова - гэта мова Пуціна і Шойгу, то не трэба потым здзіўляцца, што за расейскую мову будуць даваць у вока. Ва Украіне да з'яўлення Пуціна з танкамі ніякіх праблем не было. Кіеў размаўляў па-расейску. Калі мова пачынае асацыявацца з сепаратыстамі і крымінальнікамі, то нядзіўна, што растуць нацыяналістычныя настроі. Мне б хацелася, каб Расея працягвала сваю культурную інтэрвенцыю. Нам ёсць што падарыць і чым падзяліцца.

Стаўленне да Майдана і Украіны

- Да Украіны стаўленне добрае. З Майдана павінна ўсё пачынацца, а не абмяжоўвацца. Украінскі народ праявіў велізарную мужнасць, выйшаўшы на Майдан. Але далей, перамогшы, трэба з гэтым нешта рабіць. На жаль, эліта не змянілася. Галоўны вораг Украіны - не Расея, а ўласная карупцыя. Расея з задавальненнем гэта выкарыстоўвае.

Пра народ

- Адзінка вымярэння - гэта чалавек. Калі кажуць пра расейца як пра рабскі народ, то я раблюся расейскім патрыётам у гэты момант. Гэта немагчымае хамства. Нельга вымяраць народамі. Нас мільёны людзей, заўсёды ёсць тыя, хто сапраўдная эліта. Ёсць яна і ў вас. Калі я чую слова «народ», мая рука цягнецца па валідол. Які народ? Народ - гэта даволі абразлівае слова. Народам мы называем людзей без імя. Маецца на ўвазе, што гэта маса. Менавіта імем гэтага міфічнага народа ўчыняюцца ўсе зладзействы ў гісторыі чалавецтва. Усе катастрофы з волі большасці. Трэба забараніць у заканадаўчым парадку ўжываць гэтае слова.

Чарга за аўтографам

Амаль 3 гадзіны зносін, а затым падпісанне кніг і фатаграфіі на памяць. Дарэчы, усе кнігі беларускія гледачы раскупілі. Некаторым не хапіла. Шандаровіч паабяцаў прыехаць з юбілейным канцэртам праз год і прывезці кожнаму па кнізе.