Францішак Багушэвіч: Паэт, паўстанец і беларускі патрыёт

За сваё доўгае жыццё вялікі беларускі паэт паспеў пабыць настаўнікам, адвакатам, журналістам і нават паваяваць.

Большасці нашых суайчыннікаў Францішак Багушэвіч вядомы менавіта як творчая асоба, за доўгае жыццё паэт паспеў пабыць настаўнікам, адвакатам, журналістам і нават паваяваць, піша planetabelarus.by.

Калі мы кажам, што чалавек нарадзіўся ў шляхецкай сям'і, то аўтаматычна ўяўляем сабе раскошны маёнтак, шматлікую прыслугу і сподак з залатой аблямоўкай, на якім дзіця неадкладна атрымлівае ўсё, што толькі пажадае. На жаль, усё гэта не мела ніякага дачынення ні да дзяцінства, ні да далейшай жыцця Францыска Бенедыкта Казіміравіча Багушэвіча, які з'явіўся на свет у фальварку Свіраны Віленскай губерні.

Хоць бацькі яго былі дваранамі і мелі дакументы, што гэта пацвярджалі, сям'я іх жыла бедна і не мела сродкаў для таго, каб даць сыну добрую адукацыю. Хлопчык, які з'явіўся на свет вясной 1840 года, толькі да 1861 атрымаў пачатковую адукацыю ў Віленскай гімназіі. Хоць Багушэвіч старанна навучаўся і неаднаразова гаварыў і пісаў пра свой намер працягнуць адукацыю, жыццё ўнесла ў яго планы свае карэктывы.

Мэтанакіраваны юнак здолеў паступіць у Пецярбургскі ўніверсітэт на фізіка-матэматычны факультэт і пачаць бясплатнае навучанне дзякуючы напісанай на імя рэктара заяве, у якой гаварылася пра беднасць сям'і, адсутнасць даходу і прагу да ведаў. На факультэт яго прынялі, аднак радасць Францыска Багушэвіча была нядоўгай - ужо ў лістападзе таго ж года, не адвучыўшыся і семестра, ён быў адлічаны за ўдзел у студэнцкіх беспарадках. Зразумела, не толькі ён пацярпеў у гэтай сітуацыі, пасля сялянскай рэформы 1861 года на вуліцы выйшла мноства студэнтаў, і расправа з імі была кароткай і рашучай.

Зразумеўшы, што са сталічным жыццём скончана, Францыск Казіміравіч вярнуўся на радзіму і стаў настаўнікам у паселішчы Доцішкі. Гэта дазволіла яму развязаць шэраг фінансавых цяжкасцяў, але, мабыць, не было да душы, бо праз кароткі тэрмін Багушэвіч зноў праявіў свой бунтарскі характар. У студзені 1863 года ён стаў удзельнікам шляхецкага паўстання, арганізатары якога патрабавалі аднаўлення Рэчы Паспалітай у межах 1772 года. Асноўная частка паўстання была падаўленая за год, але асобныя ўдзельнікі дзейнічалі да 1865. Сілы паўстанцаў былі занадта нязначныя, каб супрацьстаяць уладам, а таму перспектывы гэтага мерапрыемства былі ясныя загадзя. Пасля таго, што адбылося Багушэвіч быў у небяспецы і быў вымушаны хавацца. Яго сябар, вядомы вучоны Ян Карловіч, пераправіў паэта ў Нежын, і наступныя два дзясяткі гадоў прайшлі ў замежжы. Для сям'і паэта, якая таксама брала ўдзел у мяцяжы, усё скончылася горш - яго бацька і сястра правялі год у турме.

У пошуках паклікання і фінансавай заможнасці Францыск Багушэвіч паступае ў Нежынскі юрыдычны ліцэй, адкуль выпускаецца чыноўнікам 12-га класа. Скончыўшы навучанне ў 1868 годзе, паэт становіцца судовым следчым і паспявае папрацаваць у пяці розных паветах. Сямейнае шчасце паэт знаходзіць не ў юныя гады, а ўжо ў вымушанай эміграцыі. У Канатопе ён пазнаёміўся з мянчанкай Габрыэлай Шклённік, якая ў 1874 годзе стала яго жонкай.

Больш за дзесяць гадоў на пасадзе судовага следчага не пазбаўляюць Багушэвіча кар'ерных амбіцый, і ён раз за разам падае прашэння аб выдаванні яму пасады члена акруговага суда. У сакавіку 1884 года ён нарэшце дабіваецца свайго і аказваецца ў Вільні ў акруговым судзе на пасадзе прысяжнага паверанага. Далейшая яго кар'ера звязаная з юрыспрудэнцыяй і адвакатурай - у шматлікіх судах Багушэвіч выступае на баку самага неабароненага сацыяльнага пласта. Зразумела, ёсць у яго кліенты і іншых саслоўяў, ды і ад ахвочых займець «свайго» юрыста складана схавацца. Кажуць, ён меў звычай здзіўляць новых кліентаў тым, што дома хадзіў у сялянскім абліччы, а калі госці прасілі паклікаць адваката, за некалькі хвілін пераапранаўся і выходзіў да іх ужо ў фраку.

Апошнія гады жыцця Багушэвіч правёў у Кушлянах, дзе і памёр у красавіку 1900 года, а пахаваны быў у вёсцы Жупраны Ашмянскага раёна.

«Згадкі» пра паэта, які прысвяціў сябе праблемам беларускага сялянства, ёсць і на тэрыторыі Беларусі, і за мяжой. У 2009 годзе ў гарадскім парку Смаргоні адбылося адкрыццё помніка паэту, на вуліцы Прытыцкага ў Менску размешчаная прысвечаная яму бібліятэка з мемарыяльнай дошкай, у Кушлянах размясціўся дом-музей, а ў Віленскім раёне Літвы ёсць і дошкі, і бібліятэка.

Нягледзячы на тое, што пісаць Багушэвіч пачаў рана і творчасці надаваў нямала часу, да нашчадкаў дайшло далёка не ўсе, большая частка запісаў не захавалася. Зараз лічацца асноўнымі і вывучаюцца два зборнікі, якія выйшлі ў апошняе дзесяцігоддзе жыцця паэта. Гэта «Дудка беларуская», выдадзеная ў Кракаве ў 1891 годзе, і «Смык беларускі», што ўбачыў свет у Познані трыма гадамі пазней. Першы зборнік быў выдадзены пяць разоў, другі чатыры, аднак гэтага хапіла для таго, каб тэксты дайшлі да нас.

Тэматыка і ідэалогія творчасці Францыска Багушэвіча такая, што крытыкі называюць яго чалавекам, які «адкрыў усяму свету цэлую нацыю, сказаўшы аб тым, што ёсць беларуская мова», тым, хто «даў мужыку голас». Не толькі героі яго твораў, але і абодва яго псеўданімы "родам" з простага народа. Мацей Бурачок і Сымон Рэўка з-пад Барысава на першы погляд простыя, але думкі выказваюць не ўласцівыя недалёкім абывацелям. У сваім клопаце аб сялянах паэт надае шмат увагі эканоміцы, побыту, сацыяльным праблемам, а вось палітыка застаецца за кадрам. Жадаючы лепшага жыцця сваім «падапечным», Багушэвіч прымудраецца ўнесці ноты народніцтва ва ўсе вершы, нават тыя, што прысвечаны вечным пытанням.

Адчайна шкада, што большая частка аўтарскай спадчыны была згубленая і многія біяграфічныя і ідэалагічныя таямніцы Багушэвіча застануцца нераскрытымі, аднак і тое, што мы маем, на думку літаратуразнаўцаў трэба актыўна вывучаць. Менавіта Францыск Казіміравіч уважаецца заснавальнікам сучаснай беларускай літаратуры, які сфармуляваў ролю мовы ў жыцці нацыі і агучыў «Не пакiдайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлi!»