«Жанчына, у вас не той узрост!»: Як парушаюць працоўныя правы беларусаў

Закон у гэтай сферы не працуе.

Словазлучэнне «працоўная жанчына» яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў таму ўспрымалася з нейкім раздражненнем і здзіўленнем, паколькі жанчына заўсёды асацыявалася з выкананнем хатніх і матчыных абавязкаў. Сёння ж працоўныя жанчыны – не рэдкасць, хоць працэс найму для жанчыны заўсёды праходзіць цяжэй, чым для мужчыны. Працадаўцы на змоўчанне шукаюць на пасаду мужчыну, што ставіць жанчыну ў невыгоднае становішча, піша Святлана Балашова для «Свободных новостей».

Статыстыка паказвае, што жанчыны, нягледзячы на тое, што яны больш адукаваныя, чым мужчыны (вышэйшую адукацыю маюць 55% жанчынаў супраць 38% мужчынаў), зарабляюць менш, прычым ва ўсіх сферах, у тым ліку ў медыцыне і адукацыі. Здавалася б, большасць жа супрацоўнікаў у гэтых сферах менавіта жанчыны, але кіроўныя пазіцыі займаюць, як правіла, мужчыны. Таксама жанчынаў часцей звальняюць, калі даводзіцца скарачаць калектыў.

Цяжкае права на працу

Большасці беларусаў, якія апынуліся на незаслужаным адпачынку, дастаткова цяжка вярнуцца ў прафесію або знайсці прыдатную працу. Пра гэта сведчаць вынікі даследавання міжнароднага грамадскага аб'яднання «Гендарныя перспектывы». Было апытана 1298 чалавек з розных рэгіёнаў Беларусі ва ўзросце ад 16 да 63 гадоў. Аказалася, што з праблемай дыскрымінацыі на рынку працы сутыкаліся 85% беларусаў – 89,6% жанчынаў і 80,4% мужчынаў. Жанчыны часцей за ўсё сутыкаюцца з дыскрымінацыяй у сувязі са сваёй роляй жонкі і маці, а мужчыны – праз узрост. Самыя ўразлівыя – гэта замужнія і незамужнія жанчыны да 35 гадоў без дзяцей, жанчыны з дзецьмі да 10 гадоў і жанчыны ў дэкрэтным адпачынку.

Самы распаўсюджаны выгляд дыскрымінацыі – дыскрымінацыя пры прыёме на працу. У такіх сітуацыях пабывала 73,8% жанчынаў і 64,7% мужчынаў. Самая распаўсюджаная прычына трапляння ў падобныя сітуацыі – узрост, у першую чаргу малады. З ушчамленнем правоў у сувязі з цяжарнасцю або доглядам за дзіцем сутыкаліся 26,2% жанчынаў. З неабгрунтаванымі патрабаваннямі да вонкавага выгляду на працоўным месцы сутыкаліся 28,6% мужчынаў і 27,1% жанчынаў. З парушэннямі сэксуальнай недатыкальнасці на працоўным месцы знаёмыя 23% жанчынаў і 14,6% мужчынаў.

Даследаванне таксама паказала, што адстойваць свае правы гатовыя нямногія. Пры прыёме на працу ў такіх сітуацыях што-небудзь робяць 12,7% беларусаў. Колькасць тых, хто хацеў бы нешта зрабіць, але не зрабіў, значна большая – 40,1%. Даследнікі мяркуюць, што нізкі ўзровень гатоўнасці адстойваць правы ў выпадку дыскрымінацыі пры прыёме на працу звязаны з тым, што ў спашукальнікаў значна менш вагароў уплыву на патэнцыйнага наймальніка, таму што стасункі паміж бакамі ніяк не аформленыя.

Хочаш працаваць? Тады ні сям'і, ні дзяцей, ні асабістага жыцця

Дзевяць з дзесяці жанчынаў сутыкаліся з дыскрымінацыяй на рынку працы. Аднак, сутыкнуўшыся з няроўнасцю, яны не імкнуцца адстойваць свае правы – у Генеральную пракуратуру да гэтага часу не паступала ніводнай скаргі ў падобных справах. Жанчыны, кажуць эксперты, аддаюць перавагу маўчанню праз боязь страціць працу, страх перад праблемамі з працаўладкаваннем у будучыні. У межах кампаніі «ПолНеПотолок», якая праводзіцца грамадскай арганізацыяй «Гендарныя перспектывы», былі сабраныя асабістыя гісторыі жанчынаў, звязаныя з жаданнем працаваць.

«...У нас у аддзеле ўтварылася ўжо другая вакансія за апошні год, на якую спрабавалі знайсці кандыдата. Дык вось, кіраўніца дэпартамента (жанчына) прамым тэкстам сказала, што лепш знайсці хлопца, таму што дэкрэтніцаў у нас у дэпартаменце ўжо шмат. На сумоўі з дзяўчатамі-кандыдаткамі пытанні пра планы наконт замужжа і дзяцей задаваліся цалкам адкрыта. У выніку – узялі хлопца».

«...Аднойчы я спрабавала ўладкавацца на працу ў міжнародную транспартную кампанію. Мне фірма здавалася вельмі прафесійнай заўсёды, але пытанні, зададзеныя мне на трэцім этапе адбору, адбілі ўсялякую ахвоту працаваць. У мяне пыталіся пра сексуальны досвед, як доўга жыву палавым жыццём, ці быў гомасэксуальны досвед, якому алкаголю аддаю перавагу, а апошняй кропляй было пытанне: “Ці зможаце ўсё расказаць на дэтэктары хлусні?”»

«...На чарговым сходзе кіраўніца сказала нам, што на працоўным месцы паміраць не трэба, калі самі хварэеце, то ідзіце на бальнічны, а калі дзеці хварэюць, то вы можаце дазволіць сабе няню. Ну, а калі пойдзеце на дзіцячы бальнічны тры разы, то з вамі не прадоўжаць кантракт на наступны год».

«...Аднойчы я трапіла на сумоўе. Але дырэктарка кампаніі, якая яго праводзіла, адкрыта заявіла: “Вы нам не падыдзеце. Нам патрэбная менавіта маладая супрацоўніца, з якой будзе прасцей зрабіць "патрэбнага спецыяліста". Плюс у вас ужо ёсць паслужны спіс, значыць, будуць прэтэнзіі да заробку”».

Закон ёсць, але ён не працуе

У тэорыі беларускае заканадаўства абараняе спашукальнікаў ад дыскрымінацыі паводле якой-небудзь прыкметы. Напрыклад, за неабгрунтаваную адмову ў прыёме на працу або звальненне жанчыны з матываў яе цяжарнасці прадугледжаная крымінальная адказнасць (ст.119 КК). У Беларусі паводле гэтага артыкула не праходзіў ні адзін працадаўца. Працоўны кодэкс (арт.14) забараняе дыскрымінацыю працоўных стасункаў паводле якой-небудзь прыкметы, полу, узросту, нацыянальнага паходжання і іншае. Таксама, адмаўляючы спашукальніку ў заключэнні працоўнай дамовы, працадаўца абавязаны растлумачыць прычыну адмовы і на патрабаванне грамадзяніна пісьмова выкласці адмову цягам трох дзён. Калі, на думку спашукальніка, адмова неабгрунтаваная, ён мае права абскардзіць яе ў судзе. Аднак на практыцы большасць супрацоўніцаў баяцца абараняць свае правы, заплюшчваючы вочы на сітуацыі дыскрымінацыі, або імкнуцца змяніць працу.

– Многія не хочуць пра гэта казаць, таму што ў нас кантрактная сістэма, і дамовы заключаюцца на год, – кажа юрыстка Лідзія Вольская. – Часта па кансультацыю звяртаюцца жанчыны, якія апынуліся ў сітуацыі няроўнасці. Юрысты тлумачаць, што трэба рабіць. Выслухаўшы, жанчыны пастанаўляюць нічога не рабіць: баяцца, што з імі ў наступны раз не прадоўжаць кантракт. Жанчыны, якія не баяцца звальнення альбо ўжо страцілі працу, таксама не жадаюць адстойваць свае правы ў судзе: гэта дорага, доўга і цяжка сабраць доказы, што быў факт дыскрымінацыі. У нашай краіне судовая абарона зыходзіць з парытэту роўнасці бакоў. Цяжар даказвання ляжыць на асобе, што ініцыявала спрэчку, гэта значыць, чалавек сам павінен будзе даказаць, што пацярпеў ад дыскрымінацыі.

Рынак нікога не літуе

– Многія скардзяцца на дыскрымінацыю пры пошуку працы – паводле полу, узросту, знешнасці. Я як працадаўца магу пацвердзіць, што яна ёсць усюды, – кажа дырэктарка клінінгавай кампаніі Марына. – Больш за тое, гэта свядомы выбар бізнэсу, хоць пра гэта не прынята казаць. Але заснаваная яна не на нейкай асабістай непрыязнасці або перавагах, а на вытворчай неабходнасці, хоць, вядома, людзі, якія пацярпелі ад такой дыскрымінацыі, рэдка прызнаюць яе сапраўдныя прычыны. Грамадства патрабуе даць роўныя правы мужчынам і жанчынам. І, магчыма, мне варта было б выдаткаваць яшчэ шмат часу і грошай і чакаць, што грамадства мяне пахваліць за маю дабрыню, талерантнасць і сучаснасць. Але я не буду гэтага рабіць. Для мяне эфектыўнасць нашмат важнейшая за сацыяльнае ўхвалення. Таму што я – прыватны малы бізнэс, і ніхто не хоча мне даць грошай на сацыяльную справядлівасць. І свае рахункі я аплачваю выключна самастойна.

Рынак нікога не шкадуе і змятае неэфектыўных – і кампаніі, якія гуляюць у сацыяльныя гульні на шкоду прыбытковасці, і супрацоўнікаў, якія паводзяць сябе так, быццам ім усе павінны: і браць, і добра плаціць, і абараняць, і не дыскрымінаваць.