Пра што расказваюць старажытныя скарбы Полацкай зямлі?

Незалежнае Полацкае княства ў XI стагоддзі з'яўлялася адным з найбагацейшых цэнтраў Еўропы.

Летапісы тых часоў апісваюць самыя значныя падзеі ў жыцці Полацкай зямлі. Пра падрабязнасці ж побыту і асаблівасці ладу жыцця мясцовых жыхароў з такіх крыніц можна даведацца толькі мімаходзь, па некалькіх фразах. Пра эканамічнае ж развіццё княства, развіццё рамёстваў распавядаюць нам археалагічныя раскопкі і выпадкова знойдзеныя скарбы, піша «Литвин».

Дзякуючы ім можна больш падрабязна разабрацца і ў некаторых гістарычных падзеях. Пра тое, што незалежнае Полацкае княства ў XI стагоддзі з'яўлялася адным з найбагацейшых цэнтраў Еўропы, можна даведацца нават па колькасці знойдзеных у гэтых месцах скарбаў. На сённяшні дзень іх выяўлена ўжо больш за трыццаць, хоць навукоўцы сцвярджаюць, што большая частка дагэтуль знаходзіцца пад зямлёй. Вялікая колькасць схаваных у схованках каштоўных рэчаў, знойдзеных на гэтай тэрыторыі, пацвярджае і той факт, што тут амаль бесперапынна ішлі вайны.

Самай буйной знаходкай, закапанай у зямлю блізу 1000 гадоў таму, з'яўляецца частка казны Полацкага княства. Мабыць, яна была скрадзеная разбойнікамі. Дзеці, якія гулялі ў полі, выявілі некалькі старадаўніх арабскіх манет. Пасля таго, як навукоўцы раскапалі схованку, яны знайшлі іх блізу 20 кг.

Здабыча каштоўных металаў да XVIII ст на тэрыторыі Беларусі не вялася. Але, так як Полацк размяшчаўся на шляху «з варагаў у грэкі», манеты, хутчэй за ўсё, увозіліся сюды гандлярамі. Таму дазволіць сабе валодаць срэбрам і золатам маглі толькі князі і іх набліжаныя.

Другім па значнасці скарб у выглядзе залатых бранзалетаў, пярсцёнкаў і мужчынскіх упрыгожванняў быў знойдзены гардэробшчыцай стадыёна пры ўборцы і рыхленні футбольнага поля.

Навукоўцы мяркуюць, што выраблены яны былі ў Кіеве ці Скандынавіі ў часы Уладзіміра Святаславіча. Што таксама пацвярджае гандлёвыя сувязі Полацка з гэтымі краінамі. У курганах сустракаюцца і ўпрыгажэнні балтыйскіх тыпаў у выглядзе венчыкаў, спражак, падвесак, званых шыйнымі грыўнямі.

Па насяканні на некаторых залатых бранзалетах навукоўцы выказалі здагадку, што вырабы планавалася рассячы і выкарыстоўваць у далейшым як сродак выплаты, гэта значыць у якасці грашовага эквіваленту.

У 1928 годзе на тэрыторыі Полацка было выяўлена нават старажытнае гарадзішча і вырабы з керамікі VIII-X стст. Падчас далейшых раскопак 2007 года тут жа былі знойдзеныя 496 прадметаў больш позняга часу: кераміка, часткі даспехаў, наканечнікі стрэл, бронзавы наканечнік сцяга, ключы і навясныя замкі, кавалкі абпаленага дрэва ды інш. Паводле даследаванняў, усе гэтыя рэчы вырабляліся ўжо ў XII- XIV стст. Выяўленыя былі нават чырвоная і жоўтая охра - фарба мясцовых мастакоў.

Пра час з'яўленні княства на нашых землях у IX стагоддзі ўскосна паказваюць пахавальні, якія спачатку былыя калектыўнымі і толькі затым сталі парнымі або адзіночнымі. Наяўнасць дарагіх рэчаў у некаторых з іх кажа аб з'яўленні класавых адрозненняў менавіта ў гэтыя гады.

Зусім нядаўна, у 2018 годзе ў Спаса-Праабражэнскага храма было выяўленае пахаванне меркавана бацькі знакамітай святой Еўфрасінні Полацкай - у невялікім падземным храме знайшлі астанкі князя Георгія Усяславіча.

Самай важнай знаходкай сярод прадметаў, што атачалі яго, аказаліся фрагменты абразу з каменя з выявай Святога Георгія.

Уважаецца, што бацька Еўфрасінні з візантыйскага выгнання не вярнуўся. Мабыць, сюды перавезлі толькі яго мошчы. Звязана гэта было нават не з тым, што мясцовай ігуменняй была яго дачка. Георгій Усяславіч лічыўся царкоўным старастам («мецэнатам») Спаса-Еўфрасіннеўскага манастыра. Менавіта таму яму было выдзелена тут месца для пахавання.

Ліцьвінская зямля захоўвае яшчэ нямала таямніц. На меркаванне навукоўцаў, на Полацкай зямлі павінны знаходзіцца «маскоўскія трафеі» Напалеона, скарбы магнацкага клана князёў Радзівілаў (знакамітыя 12 апосталаў). Па гэты дзень не знойдзеная галоўная рэліквія Беларусі, сімвал веры палачан - крыж Еўфрасінні Полацкай, экспанат гістарычнага музея, згублены ў 1941-1942 гг. Хоць, магчыма, ён быў ужо даўно вывезены. На здагадку спецыялістаў з ААН, шукаць яго трэба ў ЗША.