Эксперт: Дзяржпрадпрыемствы ў выніку пазбавяць беларусаў іх укладаў

Луканоміка назапасіла мільярды пазык.

Беларускія дзяржпрадпрыемствы імкліва нарошчваюць страты, гэта прыкметна нават паводле афіцыйнай статыстыкі. Якая рэальная карціна, чаму гэта можа ў выніку пахаваць банкаўскую сістэму і ці ёсць шляхі выхаду з утворанага становішча – пра гэта бізнэс-кансультант ГК «Pro Retail», кіраўнік партнёр ГК «Эрудыт» Зміцер Сыч.

Пазыкі дзяржпрадпрыемстваў увесь час пагрозліва растуць. Апублікаваныя звесткі за першыя 7 месяцаў 2020 года насцярожваюць: нягледзячы на ўказ аб «спецыяльным парадку спісання курсавых розніцаў у 2020–2022 гг.», буйныя і сярэднія стратныя прадпрыемствы ў параўнанні з мінулым годам больш чым у 6 разоў нарасцілі страты. У гэтых кампаній яны за гэты перыяд склалі 4,663 мільярда рублёў, піша Myfin.by.

Некалі былыя лідары і гонар прамысловасці – прадпрыемствы машынабудавання (тыя ж МАЗ, МТЗ, БелАЗ) 7 месяцаў працавалі з стратамі, якія ў выніку (нават нягледзячы на мыліцу ў выглядзе ўказа №159, які дазваляе часова захаваць частку стратаў) склалі 282,6 млн руб. Каб быў зразумелы ўзровень краху – за той самы перыяд 2019 года прыбытак склаў 486,1 млн руб.

1 жніўня сумарныя пазыкі кампаній «у выпуску машынаў і абсталявання» (ядро галіны – МТЗ і БелАЗ) склалі 7,556 мільярда рублёў, у выпуску транспартных сродкаў і абсталявання (лідар – МАЗ) – 4,359 рублёў. З пачатку года яны выраслі на 10,1% і 10,9% адпаведна.

Але, на думку Змітра Сыча справы ідуць яшчэ горш.

Рэальная карціна – у справаздачах МФСС

– Уся рэальная інфармацыя даступная, – яна адлюстроўваецца ў справаздачнасці МФСС. Проста звычайна большасць экспертаў звяртаюць увагу не на гэтыя дакументы, а на лічбы, якія з'яўляюцца пасля «традыцыйных» справаздачаў, зробленых у бухгалтэрыі.

Рэч у тым, што існуюць заканадаўчыя акты, якія моцна скажаюць рэальную карціну. Напрыклад, магчымасць не налічваць амартызацыю, не спісваць курсавыя розніцы. Гэта значыць страты ёсць, але робіцца выгляд, што іх няма.

У выніку малююцца прыемныя карцінкі, але праз 3 месяцы ўсе буйныя дзяржпрадпрыемствы робяць справаздачнасць МФСС, для чаго праходзяць аўдыт. І часта падпісваюць яе фірмы, што ўваходзяць у вялікую чацвёрку, – асноўныя сусветныя кампаніі ў гэтай сферы.

Што ў гэтых справаздачах?

– Ніхто рызыкаваць сваім імем не хоча, і ў гэтых справаздачах рэальныя звесткі. Але хто на іх увагу звяртае – бо ўсе ўжо зрабілі справаздачу? Лічбы ж агучаныя на ўсіх магчымых каналах, – «усё добра», пра гэта раструбілі ўсюды. Чаго глядзець гэтыя рэальныя звесткі?

Але практычна ўсе буйныя дзяржпрадпрыемствы рана ці позна выкладваюць справаздачнасць МФСС на сваіх сайтах, – «Атлант», БМЗ, «Беларусьнафта», «Беларуськалій» і іншыя. І там усё вельмі сумна: у гэтай справаздачнасці выдатна відаць, што ў шматлікіх прадпрыемстваў не проста пазыкі перад банкамі.

Па-першае, у іх вельмі вялікія пазыкі: па-мойму, у таго ж «Атланта» ўжо маёмасці менш, чым запазычанасці перад рознымі банкамі і іншымі крэдыторамі.

Па-другое, няма шанцаў выбрацца з гэтых пазык, таму што прадпрыемствы паводле вынікаў года ўвесь час генеруюць не прыбытак, а страты! Яны хранічна стратныя, а не ў нейкі перыяд. Гэта не менш сур'ёзная праблема.

Да чаго гэта прыводзіць?

– Гэтыя завінавачанасці – крэдыты банкаў, і банкаўская сістэма чакае вяртання гэтых велізарных грошай. У таго ж БМЗ за 2015 год быў адзін мільярд рублёў стратаў – гэта больш за 500 мільёнаў даляраў! Спусціць у трубу паўмільярда трэба прымудрыцца... І ўсе разумеюць, што дачакацца вяртання малаверагодна.

У выніку гэта становіцца ўжо праблемай банкаўскай сістэмы: калі беларус, які размясціў дэпазіт, упэўнены ў тым, што атрымае яшчэ і адсоткі, прыходзіць па яго, то банку няма чым аддаваць грошы – іх не вярнулі дзяржпрадпрыемствы.

Неабходныя кардынальныя захады. Якія?

– Да прыкладу, продаж прадпрыемстваў, які будзе выглядаць як ператварэнне пазык у статутны капітал і далейшая рэалізацыя гэтых «актываў». Каму? Хутчэй за ўсё – расейцам, якія хоць якія грошы заплацяць. Тады ў банкаў з'явяцца грошы і яны разлічацца паводле сваіх абавязальніцтваў – з насельніцтвам і юрыдычнымі асобамі.

Якія іншыя варыянты?

– Грошы цяперашняй уладзе патрэбныя – і шмат. Надзвычай шмат. Можа, хто і дапаможа – дапусцім МВФ дасць 20 мільярдаў даляраў, і ўлады скажуць – «ох, адлягло ад сэрца...». Але гэта наўрад ці. Важна адзначыць, што цяпер для продажу дзяржпрадпрыемстваў вельмі няўдалы момант – яны могуць быць прададзеныя толькі за бесцань. Яшчэ два-тры гады таму можна было казаць пра нейкія разумныя сумы.

Можна было б дапамагчы гэтым прадпрыемствам, вылучыўшы грошы з бюджэту. Але каб быў выдаткоўны артыкул, павінен быць і прыбытковы. А ўсе выдатна разумеюць, што другі квартал быў правальным ва ўсіх паказніках: выручкі, у тым ліку экспартнай, збіральнасці падаткаў і гэтак далей. Ці будзе ў трэцім квартале лепш? Пакуль перадумоваў не відаць, – ні пра якія прарывы мы не чулі. Нават выехаць у той самы Кітай дырэктары дзяржпрадпрыемстваў не могуць, каб падпісаць кантракты – праз пандэмію і карантын.

Ёсць яшчэ адзін варыянт – уключыць друкарскі станок, надрукаваць дзясяткі мільярдаў рублёў, заліць іх у гэтыя прадпрыемствы. Што з гэтага вынікае, усе ведаюць – новы віток дэвальвацыі.

Ці быў шанец не дапусціць гэтага?

– Вядома, калі б быў руплівы гаспадар, то ён павінен быў бы зрабіць так: узяць у МВФ крэдыт (таму што ён самы выгадны), пратрымацца і выйсці з крызісу. А потым, прапампаваўшы гэтыя прадпрыемствы шляхам адсячэння ўсяго непатрэбнага, выводзіць іх на продаж.

Хай не 100-адсоткавую дзель выстаўляючы на гандаль, а 30, 40% – як у Славеніі, дзе велізарны і ўдалы досвед продажу дзяржпрадпрыемстваў. Там дзяржава не страчвала кантроль цалкам, але пры гэтым прадпрыемствы кантралююцца рынкам, і ёсць карпаратыўнае кіраванне, бо ёсць зацікаўленыя інвестары. І гэты ціск інвестараў патрабуе адкрытага і празрыстага кіравання.

Ці варта ставіць крыж на хранічна стратных прадпрыемствах?

– Спісваць іх з рахункаў не варта. Чаго ім не хапае? Перш за ўсё, не хапае звароту, не хапае маркетынгу, банальна не хапае разумнага кіравання. Таму што імі кіруюць людзі, якія могуць кіраваць толькі невялікім калектывам. Напрыклад, будаўнікоў.

Бязвыхадных палажэнняў не бывае. Задача простая – прывабіць грошы цяпер. Беларускім уладам патрэбныя грошы. Вельмі. І не мільярд даляраў, не паўтара, а значна больш. Каб вытрымаць эканамічны крызіс. Таму што ўласнасць будзе, хутчэй за ўсё, змяняць уладальнікаў. Цяпер нявыгадна прадаваць дзяржпрадпрыемствы, таму што на іх самыя нізкія кошты.

І расейскія алігархі арыентуюцца на гэта, – ім цікава набыць нашы заводы за бесцань, каб праз некалькі гадоў у 5 разоў даражэй іх прадаць. Той жа МАЗ – МАНУ. Дапусцім, я які-небудзь Дзерыпаска – цяпер бяры МАЗ голымі рукамі, троху дзьмухні ў яго жыцця і прадавай Вольва, МАНУ ці яшчэ якому аўтагіганту ў разы даражэй.

Што ў выніку і як выйсці з крызісу гігантам?

– Каб не проста вывесці буйныя дзяржпрадпрыемствы з прарыву, а зрабіць іх ліквідным актывам, ёсць добры варыянт. Прывабіць фінансаванне, пратрымацца, выйсці з эканамічнага крызісу, прапампаваць гэтыя прадпрыемствы. Зрабіць гэта можна, змяніўшы ўсё кіраўніцтва.

Бярэм той самы МАЗ і даем запыт у Нямеччыну – на 50 топ-мэнэджараў, не 10–20, а на 50, каб яны занялі ўсе ключавыя пасады і ў іх было кола зносінаў. І выпісваем ім такі самы заробак, што яны мелі. А таксама даем карт-бланш – рабіце ўсё, што неабходна, але за 3 гады максімізуйце кошт кампаніі.

Упэўнены, за гэты час яны б вывелі нашы хранічна стратныя прадпрыемствы, якія запускаюць руку ў бюджэт з году ў год, на годны ў сусветных мерках узровень. А ў параўнанні з цяперашнім становішчам – гэта быў бы стрэл у космас.

І праз 3 гады грашыма, атрыманымі за продаж дзеляў, спакойна можна было б разлічыцца за крэдыты. Гэта – самы просты спосаб.

Меркаванні экспертаў банкаў, інвестыцыйных і фінансавых кампаній, прапанаваныя ў гэтай рубрыцы, могуць не супадаць з меркаваннем рэдакцыі і не з'яўляюцца афертай або рэкамендацыяй да набыцця або продажу якіх-небудзь актываў ці валютаў.