Даследаванне WVS: Беларусы перасталі баяцца і вылезлі з ахоўнай ракавіны

Жыхары нашай краіны сталі іншымі.

Чарговыя вынікі самага аўтарытэтнага сацыялагічнага даследавання ў свеце - World Values Survey, WVS - можна назваць сенсацыйнымі для Беларусі. З часу мінулага даследавання (доўжылася з 2011 да 2014 гады) у нашай краіне прайшла адна з самых прыкметных этычных трансфармацый у постсавецкім рэгіёне. Новыя звесткі пра Беларусь збіраліся ў 2018 годзе, гэта значыць значныя змены адбыліся за некалькі гадоў да цяперашніх палітычных падзей, піша «Ежедневник».

Дэталёвыя матэрыялы аб адказах на пытанні пакуль не выйшлі, але пра агульную тэндэнцыю мы можам меркаваць з руху нашай краіны на так званай «карце каштоўнасцяў», заснаванай на абагульненні звестак WVS.

На гэтай карце, а дакладней графіцы, паводле вертыкальнай восі адкладзеныя каштоўнасці калектывізму/індывідуалізму. Чым ніжэй, тым больш у грамадстве цэняць калектыўныя, традыцыйныя каштоўнасці, рэлігію, шануюць аўтарытэтаў і сацыяльную іерархію. Як бачым, наша краіна (абведзеная сінім) знаходзіцца даволі высока, а значыць гэтыя каштоўнасці ёй чужыя, а значна бліжэй індывідуалізм. Высокую пазіцыю займаюць практычна ўсе краіны, якія перажылі «рай» савецкага калектывізму.

На краі Заселенага свету

Паводле вертыкалі ў нашай краіне змен з мінулай хвалі даследавання не адбылося. А вось у гарызантальнай плоскасці назіраецца моцнае зрушэнне. Тут адкладзеныя каштоўнасці захавання/развіцця. Чым бліжэй да левага краю, тым мацней грамадства шануе бяспеку, захаванне, стабільнасць, дэлегуе адказнасць за сябе дзяржаве. А таксама варожа ставіцца да ўсяго новага і чужога..

Як бачым, яшчэ гадоў 5-10 гадоў таму Беларусь знаходзілася на самым левым краі карты. Гэта значыць усё вышэйпералічанае тычылася нас больш, чым каго б там ні было іншага. З намі крайнюю «ахоўную» пазіцыю займалі такія краіны як Украіна, Балгарыя, Малдова і Туніс.

Новыя звесткі паказалі зрушэнне большасці краін постсавецкага блока ад левага краю ў сярэдзіну карты. Гэта значыць ад каштоўнасцяў бяспекі да каштоўнасцяў развіцця, прагрэсу, самастойнасці. Аднак менавіта Беларусь зрушылася найбольш значна. Цяпер мы займаем адну з самых перадавых пазіцый у кластары «Праваслаўная Еўропа» (ружовы колер). Атрымліваецца, што беларусы перасталі баяцца варожага свету і выпаўзлі з ахоўнай ракавіны.

Расейская палітолаг Кацярына Шульман з гэтай нагоды адзначыла, што калі б у Беларусі не забаранялі адсочваць грамадскую думку, то паслявыбарныя падзеі можна было б прадбачыць. І не давялося б дзівіцца: «Што гэта з усімі імі здарылася? Гэта, напэўна, хтосьці з Польшчы прыбег і ўсіх тут нацкаваў!». Тым, каму недаступныя навуковыя тлумачэнні, даводзіцца звяртацца да канспіралагічных тэорый.

Хто цягне назад цягнік, які ўжо праехаў?

Уладная вертыкаль не ведала і не ведае дагэтуль, што беларусы сталі іншымі. Яна працягвае прадаваць грамадству непатрэбныя каштоўнасці: «абаронім, захаваем, а вы сядзіце ціха і слухайцеся». Але гэтая рыторыка цяпер пудлуе, нягледзячы на працу ўсёй машыны прапаганды.

Вядома, у грамадстве ёсць пэўныя групы, якія рухаюцца наперад павольней за астатнія. Іх свядомасць усё яшчэ востра адгукаецца на апавяданні пра страшны свет за межамі нашай «выспы стабільнасці». А заклікі гэтую выспу абараніць і захаваць рэзануюць з іх каштоўнаснымі ўстаноўкамі. Гэтая частка грамадства моцна акапалася на «бяспечным» краі карты і перашкаджае руху наперад усім астатнім.

Так адбываецца раскол у беларускім грамадстве: не на глебе нацыянальнай ці рэлігійнай, а на глебе розных каштоўнасцяў. Адны цэняць развіццё і прагрэс, іншыя - бяспечнае стабільнае балота. Даследаванне WVS паказвае, што менавіта першыя задаюць грамадскія трэнды. Але другія, стаўшы меншасцю, працягваюць утрымліваць у сваіх руках адміністрацыйны рэсурс, з дапамогай якога яны бароняць каштоўнасці, што адыходзяць у нябыт.

Пачуццё небяспекі і пагрозы, на якім заснавана іх ўспрыманне свету - вельмі магутны стымул. Ён прымушае іх біць дубінкамі і ненавідзець тых, хто ідзе насустрач пераменам. Небяспечным пераменам! Яны чапляюцца за ўладу, спрабуючы ўтрымаць краіну ў крайнім левым куце, інакш яна пакоціцца ў непрымальны для іх бок. Некаторыя з іх, мабыць, шчыра думаюць, што змагаюцца за абарону дабра.

Даведка

World Values Survey - даследчы праект, які аб'ядноўвае сацыёлагаў па ўсім свеце, якія вывучаюць каштоўнасці і іх ўздзеянне на сацыяльнае і культурнае жыццё. WVS правёў сацыялагічныя даследаванні ўжо ў 97 краінах, якія ахапілі агулам 90% насельніцтва.

Гэтыя даследаванні дэманструюць змены ў светапоглядзе людзей, у тым, чаго яны хочуць ад жыцця. Сацыёлагі апытваюць прадстаўнікоў усіх слаёў насельніцтва, выкарыстоўваючы стандартызаваныя апытальныя лісты, з дапамогай якіх вымераюць змены ў каштоўнасцях, якія тычацца рэлігіі, стасункаў палоў, працоўнай матывацыі, дэмакратыі, сістэмы кіравання ў краіне, сацыяльнага капіталу, удзелу ў палітычным жыцці, талерантнасці, абароны навакольнага асяроддзя і суб'ектыўнага адчування дабрабыту.

WVS - адзіная крыніца эмпірычных звестак пра светапогляд, каштоўнасці людзей, сабраныя практычна ва ўсім свеце.