«Ёсць адна перашкода, якую трэба прыбраць, і думаць пра тое, як жыць далей»

Інтэрв'ю з лідарам прафзвязнага руху, які 30 гадоў таму спыніў «Гомсельмаш».

Тры дзясяткі гадоў назад Аляксандр Бухвостаў стаў вядомы на ўсю краіну. Будучы старшынёй прафкама «Гомсельмаша», ён арганізаваў на заводзе страйк, узначаліў першы ў Беларусі стачачны камітэт і здолеў правесці марш працоўных з Гомеля ў Маскву, галоўнае патрабаванне якога было прыняцце мер ліквідацыі наступстваў катастрофы на ЧАЭС.

Праз гады, нягледзячы на свае 75 гадоў, Аляксандр Бухвостаў па-ранейшаму ў шэрагу. Цяпер ён узначальвае Свабодны прафзвяз металістаў. У інтэрв'ю «Сильным Новостям» прафзвязны лідар распавёў пра сваё бачанне падзей, якія адбываюцца ў краіне працэсаў.

- Аляксандр Іванавіч, у інтэрнэце можна знайсці спіс з некалькіх дзясяткаў прадпрыемстваў і ўстаноў, якія страйкуюць.

- Так, на многіх прадпрыемствах ёсць групы людзей, актывісты, якія спрабавалі ці спрабуюць арганізаваць забастоўку. Там, дзе ёсць моцныя прафзвязы, якія належаць да Беларускага незалежнага прафзвязу, як, напрыклад, на «Беларуськаліі» або «Гродна-Азоце», сапраўды былі забастовачныя моманты. На асобных прадпрыемствах сітуацыю можна расцэньваць як перадстрайкавы стан. Напрыклад, на Менскім трактарным заводзе ёсць група людзей, якая заявіла пра стварэнне страйкаму, на шэрагу іншых заводаў аналагічная сітуацыя з элементамі так званай італьянскай забастоўкі, але пакуль няма адзінага арганізацыйнага пачатку.

Мы таксама ўдзельнічаем у гэтым працэсе і хочам у першую чаргу дамагчыся, каб людзі ў знак пратэсту выходзілі з Федэрацыі прафзвязаў Беларусі (ФПБ) - афіцыйнага прафзвязу. ФПБ - гэта апора Лукашэнкі.

- Страйкі ў Беларусі 30 гадоў таму праходзілі пад эканамічнымі патрабаваннямі. Сёння сітуацыя зусім іншая - няма эканамічных патрабаванняў, выключна палітычныя. Атрымліваецца, што людзі перасталі думаць страўнікам? Што адбылося?

- І сёння ёсць пэўныя перасячэння з мінулым. Калі мы ў 1990 годзе на «Гомсельмашы» абвясцілі страйк, мы таксама зыходзілі з палітычнага падтэксту - нам не кажуць праўду пра катастрофу на ЧАЭС і наступствы. Чаму людзі падняліся сёння? Іх пазбавілі голасу на выбарах, яны таксама хочуць ведаць праўду. Але ёсць і істотны нюанс. Мы выкарыстоўвалі закон пры развязанні працоўных спрэчак. Тады ў СССР гэты закон толькі прынялі і мы яго, напэўна, першымі ў краіне ўжылі. У нас быў вялікі спіс патрабаванняў да ўлады, у тым ліку і эканамічныя.

З тых часоў шмат што змянілася, гаворка нават не пра заканадаўства, змяніўся сам характар людзей. За 26 гадоў лукашэнкаўскага праўлення працоўнага чалавека прыціснулі так, што ў яго няма жадання арганізоўвацца, было згублена пачуццё салідарнасці, толькі цяпер на гэтай хвалі пратэстаў яно пачынае праяўляцца. І тое не ў поўнай меры. Вось, напрыклад, арыштавалі старшыню страйкаму завода. Якім павінен быць крок у адказ згодна з логікай? Прадпрыемства павінна спыніцца, людзі выходзяць на вуліцу і патрабуюць яго вызвалення. Пакуль такіх акцый не відаць, бо ў свядомасці людзей няма аднастайнасці ацэнкі сітуацыі. Таму і складана арганізавацца.

А палітычныя патрабаванні ўжо сфармуляваны: адстаўка Лукашэнкі ў сувязі з фальсіфікацый выбараў і новыя выбары. Патрабаванні палітычныя, бо эканамічных не высоўваюць, але супярэчнасці ў свядомасці рабочых ёсць. Менавіта эканамічны бок спыняе многіх ад рашучых дзеянняў. Пытанні: а ці будзе 13-ы заробак, ці будуць «агароднінныя», калі я выйду з ФПБ, і т д. Не так усё проста для рабочых. Яны, перш за ўсё, зацікаўлены ў развязанні працоўных праблем, яны прадаюць сваю працоўную сілу і атрымліваюць заробак.

- Але ж і 30 гадоў таму былі рэпрэсіі, актывістаў рабочага руху затрымлівалі, знявольвалі і звальнялі. Два гады таму ў адным з інтэрв'ю вы выказаліся такой фразаю: «драбнее рабочы клас». Гэта быў ваш адказ на пытанне, чаму людзі маўчаць пасля перапісвання Працоўнага кодэкса не на карысць наёмных работнікаў, увядзення кантрактнай сістэмы з магчымасцю звальнення без тлумачэння прычын і так званай пенсійнай рэформай, якая звялася да павелічэння ўзросту выхаду на пенсію.

- Як бы ні крытыкавалі савецкую рэчаіснасць... Я 20 гадоў адпрацаваў на «Гомсельмашы», потым працаваў у прафзвязным руху і магу сказаць, што працоўныя ў тыя часы і сённяшнія - гэта розныя людзі. У 80-я гады на тым жа «Гомсельмашы» рабочы быў практычна гаспадаром. Ён мог правесці сход, прыняць рашэнне і збянтэжыць начальства. Расцэнкі зрэзалі! Мог тут жа спыніць станок і з брыгадай пайсці да дырэктара па тлумачэнні. І ніхто яго не звальняў. Рабочых заўсёды бракавала.

Потым у час перабудовы пачалі ўтварацца незалежныя прафзвязы, у рабочым асяроддзі з'явіліся лідары, здольныя за сабой павесці. Так, сёння такія людзі з'явіліся, на тым жа МТЗ, але ўсё хутка глушыцца рэпрэсіямі, арыштамі, звальненнямі. Цяпер стала, я б сказаў, больш жорстка, чым 30 гадоў таму. Рабочы клас аслабеў. А ці ёсць рабочы клас наогул у Беларусі? Рабочы клас павінен адчуваць сябе класам, сілай, чаго не было доўгія гады. Памятнай стала першая за многія дзесяцігоддзі акцыя рабочых МТЗ, калі яны калонай прайшлі ад завода да плошчы Незалежнасці. Было адчуванне салідарнасці, рабочыя выйшлі на вуліцу, а потым усё трохі нівеліравалася.

- Прычынай стала пагроза Лукашэнкі павесіць замкі на браму прадпрыемстваў, страйкоўцаў звольніць, а замест іх прывезці штрэйкбрэхераў?

- Гэта звычайная рыторыка Лукашэнкі - запалохаць, праблему вырашаць камандай з пазіцыі сілы і ўсялення страху. Гэта трэба пераадолець. А што тычыцца штрэйкбрэхерства, то гэта можна заблакаваць. Прафзвязы Украіны і Расеі заявілі пра сваю падтрымку ў гэтым пытанні. Аднак нашы працоўныя павінны самі арганізавацца. Працэс гэты не хуткі, мы ж, як прадстаўнікі незалежных прафзвязаў, не мелі магчымасці працаваць з рабочымі. Нас не пускалі і не пускаюць на прадпрыемствы. Ды і самі працоўныя, скажу шчыра, не рваліся ў нашы шэрагі. Вельмі мала людзей цікавіліся сістэмай абароны сваіх правоў. У той жа час сёння ёсць добрая прыкмета, што сітуацыя можа змяніцца. Бо выступілі сёння ў першую чаргу маладыя рабочыя, у іх іншае мысленне і магчымасці для аб'яднання, у тым ліку і з дапамогай інтэрнэту. Як далей гэты працэс пойдзе? Не выключаю, што палітычныя патрабаванні ў рабочым асяроддзі могуць затухнуць.

- Зноў жа праз выказванні дыктатара, што на заводах залішняя колькасць работнікаў? Бунтароў можна звольніць, што і адбываецца, і тым самым вырашыць праблему?

- Пытанне ў тым, што Лукашэнка не да канца разумее вытворчасць. Ёсць тэхналагічныя аперацыі і тэхпрацэсы, дзе скарачэнні і звальненні толькі нашкодзяць. Мы ж яшчэ не дасягнулі такога ўзроўню аўтаматызацыі, каб звольніць усіх. А з другога боку, пагроза звальненняў заўсёды вісіць над працоўным. Пытанне ў тым, што заступіцца за яго няма каму. Так, слова «баімся» вельмі часта прысутнічае ў лексіконе, калі мы абмяркоўваем гэтыя тэмы з рабочымі. Так, страшна, але страх трэба пераадолець. Тут выбар просты: працуй, не ўдзельнічай, але не перашкаджай іншым бараніць свае правы. Выбар ёсць у кожнага, але не кожны здольны яго зрабіць.

Зараз мы ўвайшлі ў перыяд нявызначанасці. Мы сёння актывізавалі сваю дзейнасць з прадпрыемствамі, дзе ёсць людзі, якія жадаюць выйсці з афіцыйнага прафзвязу. ФПБ стала апорай рэжыму Лукашэнкі, яна, як каўпаком, накрыла людзей, падціснула праз гэтую і іншыя нібыта грамадскія арганізацыі тых жа настаўнікаў, людзей іншых прафесій. Сёння відавочна, што трэба ламаць і мяняць характар прафзвязнага руху.

- Калі ўявіць, што старое ўдасца разбурыць, а новае атрымаецца пабудаваць?

- Усё разбураць не трэба, разбурыць трэба структуры антычалавечага характару. Лукашэнка ж стварыў такую дзяржаву, што ў чалавека няма ніякіх правоў і механізмаў іх абараняць. Відавочна, што ён павінен сысці, патрэбныя сумленныя выбары прэзідэнта і парламента. Так, гэта няпросты працэс, ёсць рызыкі, што не ўсё атрымаецца так, як нам сёння бачыцца. З пункту гледжання прафзвязу і рабочага руху людзі павінны атрымаць права ствараць арганізацыі і далучацца да іх, а дзяржава не павінна ў гэты працэс умешвацца. Прадпрыемствы, вядома ж, павінны працаваць.

- Фінансавая сітуацыя на многіх буйных прадпрыемствах, мякка кажучы, трывожная. Не чужы вам «Гомсельмаш» і іншыя заводы ў абавязках, закрэдытаваныя так, што калі ўключацца рынкавыя законы, то яны зачыняцца, а людзі пойдуць на вуліцу. І тады гаворка пойдзе не пра палітычныя патрабаванні.

- Думаю, ні ў каго няма сумневаў, што Беларусь мае патрэбу ў палітычных і эканамічных рэформах. А любая рэформа, па тэорыі ўкаранення навізны, гэта падзенне ўніз, а потым пачнецца рух уверх. З'явяцца беспрацоўныя, прыйдзецца перабудоўвацца, спадзяюся, што знойдуцца людзі, якія змогуць прымаць правільныя рашэнні ў няпростай сітуацыі. Эканоміка ў нас і так далёкая ад паспяховай.

У свой час шведы займалі трэцяе месца ў свеце па вытворчасці буйнатанажных танкераў, а потым не вытрымалі канкурэнцыі і вымушаныя былі вызваліць 120 тысяч чалавек. У выніку рэалізацыі спецыяльна распрацаванай доўгатэрміновай праграмы ні адзін рабочы не пацярпеў. Я гэта да таго, што ў любой сітуацыі выхад заўсёды ёсць, новыя часы патрабуюць новых людзей, новых ідэй і развязанняў. Мы павінны пабудаваць салідарнае грамадства, пакуль пра гэта казаць рана. Ёсць адна перашкода, якую трэба прыбраць, і думаць пра тое, як жыць далей.