Ноч перад Днём Волі

Беларусы з нецярпеннем чакаюць вясны.

У той дзень, калі ў Сочы смачна абедалі Пуцін і Лукашэнка, у Гомелі шаснаццацігадовы Мікіта Залатароў кідаўся на краты клеткі ў зале суда і крычаў: «Выпусціце мяне адсюль!». Мікіту адпраўляюць у калонію на пяць гадоў за «падрыхтоўку да масавых беспарадкаў». У яго эпілепсія.

Мікіту Залатарова арыштавалі ў жніўні. «Татачка, б'юць кожны дзень!» – казаў ён бацьку, які прысутнічаў на допытах як законны прадстаўнік няпоўнагадовага. Мікіта скардзіўся, што яму не даюць таблеткі, а аднойчы вертухай у адказ на просьбу пра лекі сказаў: «Ты палітычны, здохнеш».

Прайшло 200 дзён з пачатку пратэстаў у Беларусі, і на першы погляд здаецца, быццам яны скончыліся. Шмат хто на карантыне ў сувязі з каранавірусам. Многія праводзяць час у судах: за час пратэстаў распачата блізу дзвюх тысячаў крымінальных справаў.

Са снежня ідуць суды. Людзі ў розных гарадах Беларусі прыходзяць, каб падтрымаць падлетка Мікіту, журналістак «Белсата», кандыдата ў прэзідэнты Віктара Бабарыку і яшчэ сотні ўдзельнікаў пратэстаў, журналістаў, адміністратараў тэлеграм-каналаў, блогераў, прадпрымальнікаў. Носяць у турмы перадачы і стаяць у чэргах на пошце, каб адправіць бандэроль, тэлеграму або грашовы перавод у СІЗА. Вечарамі або рана ранкам выходзяць са сцягамі на лакальныя акцыі ў сваіх раёнах і дварах. Цёмна, вядома. І страшна. Часам здаецца, што світанак увогуле прыдумалі пісьменнікі-ўтапісты.

Партызанскія акцыі ў дварах – гэта, вядома, не статысячныя шэсці ў цэнтры Менска. І сітуацыя ў Беларусі сёння складаная, як ніколі раней. Але ні ў якім разе не безнадзейная. А вось для Лукашэнкі – практычна безнадзейная. Беларусы рванулі ў стаерскія забегі, а ён звыкла – на сто метраў. Не разлічыў хуткасць, і цяпер застаецца толькі лётаць у Сочы ў надзеі калі не на дапамогу, дык хоць на добрае слова.

Яшчэ год таму сустрэчы Лукашэнкі і Пуціна станавіліся прадметам абмеркавання, скрупулёзнага аналізу словаў і жэстаў («паглядзеў – два разы, сказаў “праходзьце-праходзьце, тут дзьме” – адзін раз»), абвастрэння страхаў для адных і надзей для іншых. Цяпер сустрэчы і дыялогі самаабвешчанага з абнуленнем беларусаў не хвалююць увогуле. Ну, сустрэліся. Абняліся. Выпілі-закусілі, на лыжах пастаялі, у лічбах заблыталіся канчаткова (летась усе галовы ламалі наконт таямніцы 31-й дарожнай карты – яна была апошняй у ліку, – а цяпер Лукашэнка кажа пра 33-34 карты). І ўсё.

У іх цяпер свае тэмы для размоваў, якія беларусам ужо нецікавыя, таму што абмяркоўваць, акрамя штыкоў, няма чаго. Лукашэнка і Пуцін могуць абменьвацца досведам; разважаць над тым, ці саджаць дзяцей ужо цяпер, ці пачакаць, пакуль вырастуць; разважаць пра тэрміны зняволення для нязгодных і пра тое, ці можна абысціся без катаванняў, ці ўсё ж такі не варта грэбаваць даўно выпрабаванымі метадамі выбівання прызнанняў. У Пуціна і Лукашэнкі сёння больш агульнага, чым калі-небудзь. Дарожныя карты, кошты нафты і газу, ранейшыя баталіі – сёння ўсё гэта адышло на другі план і павісла на каласніках, якіх не відаць з глядзельнай залы. Наступіў момант сапраўднага яднання, які можа стаць пачаткам моцнага мужчынскага сяброўства, але можа і канцом – сяброўскія абеды па-рознаму сканчаюцца, спытайце любога афіцыянта. Але цяпер Уладзімір Пуцін і Аляксандр Лукашэнка сапраўды падобныя на старых сяброў і аднадумцаў, якія сядзяць на прызбе і, гледзячы на захад, абмяркоўваюць, куды коціцца гэты свет.

Дастаткова зірнуць на фатаграфіі апошняй сустрэчы ў Сочы і параўнаць з ранейшымі: год, два, пяць гадоў таму. Тады гэта былі зусім розныя людзі. Спакойны да стану ўдава Пуцін, які прымае ля параднага пад'езда просьбіта. Ліслівы перад правадыром іншага калібру Лукашэнка. Раздражненне першага, вымушанага прымаць чалавека, з якім знаходзіцца ў адной прасторы і адлюстроўваць роўнасць – відавочна не ў кайф. Нянавісць другога, вымушанага адлюстроўваць прыязнасць з элементамі паслушэнства і спрабаваць трымаць фасон пад жартачкі крамлёўскага пула, якому дазволена і нават настойліва рэкамендавана жартаваць на тэму палітычнага мезальянсу.

А цяпер яны аднолькава робяць выгляд, што ў іх краінах усё стабільна, з аднолькавымі інтанацыямі хлусяць адзін аднаму і навакольным, аднолькава прыкідваюцца сляпымі, сцвярджаючы, быццам на радзіме іх паважаюць і абіраюць. Яны нават апрануліся на сочынскую сустрэчу амаль аднолькава – у стылі савецкіх сельскіх жыхароў 50-х гадоў. Уласна, яны ішлі да гэтай блізкасці доўга і рознымі шляхамі. Адзін удзельнік сочынскай сустрэчы паставіў пад сумнеў уласную легітымнасць упартым абнулізмам. Другі – яшчэ падчас пасяўной паспеў пасадзіць сваіх галоўных апанентаў. Але цяперашняй зімой іх шляхі прывялі ў адзін пункт. У гэтым пункце – масавыя расправы з нязгоднымі, незаконныя арышты і суды, збіццё дзяцей, пагрозы іхнім бацькам, катаванні і забойствы. Магчыма, менавіта так і выглядае пункт біфуркацыі.

Дарэчы, у Сочы Лукашэнка прыляцеў загадзя, каб да сустрэчы з хаўруснікам некалькі дзён заслужана адпачыць на гарналыжным курорце. У дзень ягонага ад'езду ў Беларусі пачалі судзіць журналістку Кацярыну Барысевіч і лекара Арцёма Сарокіна – за праўду пра нуль праміле ў крыві забітага Рамана Бандарэнкі, адправілі ў калоніі і на «хімію» яшчэ дзясятак удзельнікаў пратэстаў, зачыталі даўжэзнае абвінавачванне Віктару Бабарыку, пазбавілі ліцэнзіі адвакатку Марыі Калеснікавай Людмілу Казак, прадоўжылі тэрмін утрымання пад вартай Паўлу Севярынцу, што сядзіць у СІЗА з 7 чэрвеня, і прызналі забітага 11 жніўня ў Берасці Генадзя Шутава пасмяротна вінаватым у супраціве супрацоўніку міліцыі. Гэта – тая рэальнасць, у якой сёння жывуць беларусы.

Ці можна папракаць людзей у тым, што яны перавялі пратэсты ў раённа-дваровы партызанскі фармат? Вядома не. Ці можна сцвярджаць, што Лукашэнка здасца і сыдзе ўжо заўтра? Вельмі хочацца сказаць «так», але – не. Ці можна казаць пра тое, што пратэсты пацярпелі паразу і сотні тысячаў больш не выйдуць на вуліцы? Не, не і яшчэ тройчы не.

Вядома, выйдуць. Гэтая зімовая паўза была неабходная. Па-першае, другая хваля каранавірусу, якая патрабавала здаравець і берагчы сябе. Па-другое, маштаб стратаў, якія на некаторы час сапраўды аглушылі людзей: сотні надоўга выведзеных з ладу пасля катаванняў, тысячы арыштаваных паводле крымінальных справаў, дзясяткі тысячаў пакінулі краіну. Але, мяркуючы з настрояў у грамадстве, беларусы з нецярпеннем чакаюць вясны. Вядомая і дата, з якой пачнуцца вясновыя пратэсты. Гэта 25 сакавіка – Дзень Волі, угодкі абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі. Незалежная дзяржава беларусаў была абвешчаная ў акупаваным нямецкімі войскамі Менску ў 1918 годзе і праіснавала да снежня, калі ў горад увайшлі савецкія войскі. У гэты дзень беларусы заўсёды выходзілі на вуліцы, нават калі астатнія 364 дні за год сядзелі дома. І заўсёды – з бел-чырвона-белымі сцягамі.

Менавіта акцыю 25 сакавіка яны цяпер і абмяркоўваюць: на вечаровых, традыцыйных ужо шпацырах з суседзямі, у чэргах на пошце, у транспарце, у сацыяльных сетках. Беларусы чакаюць Дня Волі. І ім зусім нецікава, што там падавалі на абед двум старым, якія знайшлі адзін аднаго недзе ў Сочы.

Ірына Халіп, «Новая газета»