У пракуратуру Нямеччыны падалі заяву на Лукашэнку

Юрыст тлумачыць, што гэта значыць.

Нямецкія адвакаты звярнуліся ў Федэральную пракуратуру Нямеччыны аб правядзенні незалежнага расследавання ў сувязі з выкарыстаннем гвалту ў дачыненні да беларусаў. Юрыст патлумачыў, як працуе такая прававая практыка, піша tut.by.

Што адбылося?

Чатыры нямецкія адвакаты падалі заяву ад імя дзясяці беларусаў у Федэральную пракуратуру Нямеччыны аб завядзенні крымінальнай справы ў дачыненні да Аляксандра Лукашэнкі і іншых адказных асобаў, якія могуць мець дачыненне да злачынстваў у стаўленні да беларускіх грамадзян.

У заяве адвакаты паказваюць на магчымыя злачынствы супраць чалавечнасці, парушэнні нормаў міжнароднага крымінальнага права, якія адбываліся на тэрыторыі Беларусі пасля 9 жніўня.

- Кліенты расказвалі нам пра арышты праз неістотныя прычыны, аб жорсткім абыходжанні і катаваннях. Яны казалі, што камеры былі занадта маленькімі, аўтазакі - перапоўненымі. Іх цягам некалькіх дзён прыніжалі рознымі спосабамі, прымушалі знаходзіцца ў нязручных позах, а менавіта на каленях з завязанымі за спіной рукамі, так што яны маглі абаперціся [аб падлогу ці сцяну] толькі галавой, да гэтага дадаваліся адвольныя абвінавачванні. Ім давалі недастаткова ці ўвогуле не давалі ежу і ваду, а таксама не дазвалялі спаць, - паведаміў журналістам адзін з адвакатаў, якія падалі заяву.

Гэтыя адвакаты прадстаўляюць інтарэсы беларусаў?

Адвакаты, якія звярнуліся ў пракуратуру Нямеччыны, прадстаўляюць інтарэсы дзясяці грамадзян Беларусі, якія пацярпелі ад празмернага выкарыстання сілы і катаванняў, тлумачыць Міхаіл Кірылюк, адвакат, пазбаўлены ліцэнзіі, удзельнік НАУ.

Ад імя гэтых дзясяці пацярпелых ад катаванняў беларусаў і пададзеная заява ў пракуратуру, дзе гаворыцца пра злачынствы супраць чалавечнасці, учыненыя Аляксандрам Лукашэнкам. У заяве адвакаты спасылаюцца на так званую універсальную юрысдыкцыю.

- Беларускія грамадзяне гатовыя ісці на супрацоўніцтва з нямецкімі ўладамі [у расследаванні], гатовыя даваць паказанні і тлумачэнні. Як мне вядома, група нямецкіх юрыстаў некалькі месяцаў праводзіла даследчую працу, апрацавала больш за 100 матэрыялаў. У гэтым працэсе вялікая заслуга беларускай дыяспары, якая дапамагала арганізоўваць працэс збору доказаў.

Адвакаты спаслаліся на універсальную юрысдыкцыю. Што гэта такое?

Універсальная юрысдыкцыя прадугледжвае магчымасць распачынаць крымінальныя справы ў іншых дзяржавах, па-за залежнасцю ад тэрыторыі злачынства і таго, кім яны ўчыненыя: грамадзянамі гэтай краіны ці замежнікамі. Іншымі словамі шляхам універсальнай юрысдыкцыі магчымае прыцягненне да крымінальнай адказнасці за злачынствы, забароненыя міжнародным правам, у тым лiку ўчыненыя ў іншых дзяржавах.

- Пераважная колькасць краін свету падпісалі Канвенцыю супраць катаванняў, у тым ліку Беларусь. Гаворка ідзе пра тое, што катаванні - гэта настолькі небяспечнае злачынства, што яны ўяўляюць небяспеку на міжнародным узроўні. Калі ў нейкай краіне ўжываюцца катаванні, то гэта не толькі пагроза для грамадзян гэтай краіны, але і для ўсіх астатніх. Згодна з гэтай Канвенцыяй, калі ў краіне, у якой адбываюцца катаванні, не ажыццяўляюць пераслед асоб, адказных за іх ужыванне, то кожная з краін-падпісантаў мае права пры наяўнасці матэрыялаў ініцыяваць крымінальны пераслед асобаў, якія падазраюцца ў гэтым. Адпаведна, яна можа весці крымінальны працэс, выклікаць сведак, пацярпелых, падазраваных, у выпадку непрыходу - абвясціць іх у вышук, - кажа Міхаіл Кірылюк.

Гэта не першы выпадак адсылкі да ўніверсальнай юрысдыкцыі пасля леташніх выбараў прэзідэнта. У канцы 2020 года літоўская Генпракуратура паведамляла пра пачатак дасудовага расследавання выпадкаў гвалту ў дачыненні да грамадзяніна Беларусі з боку сілавікоў на падставе ўніверсальнай юрысдыкцыі. Генпракуратура Беларусі назвала гэта дасудовае расследаванне ўмяшаннем ва ўнутраныя справы краіны.

У лютым гэтага года ў Галоўную ўправу ў барацьбе з арганізаванай злачыннасцю Чэхіі паступіла заява аб гвалтоўных дзеяннях беларускіх сілавікоў. У Польшчы пракуратура праводзіць расследаванне па фактах затрымання і збіцця затрыманых у Менску 10 жніўня трох грамадзян Польшчы.

Чаму ў справе фігуруе Аляксандр Лукашэнка

Заявы, якія падаваліся раней у іншых краінах пра ўжыванне гвалту ці катаванняў у дачыненні да беларускіх грамадзян з адсылкай да ўніверсальнай юрысдыкцыі, тычыліся тых, хто падазраецца непасрэдна ва ўчыненні злачынстваў.

- Цяпер з нямецкага боку ёсць яснасць, што з прычыны асаблівасці беларускай сістэмы дзяржкіравання, такія дзеянні немагчымыя без ведама і згоды першай асобы. Так пабудаваная сістэма падпарадкавання: на прэзідэнце сканцэнтраваныя паўнамоцтвы кіравання сілавым блокам, ён з'яўляецца Вярхоўным галоўнакамандуючым, яму падпарадкоўваецца міністр МУС. Гэта ўсё прапісанае ў беларускіх законах. У тым выпадку, калі б гэта праводзілася супраць волі першай асобы, то наступным крокам павінна было быць расследаванне Следчым камітэтам гэтых спраў, - тлумачыць Міхаіл Кірылюк.

Са слоў юрыста, калі беларусы не змаглі атрымаць у адпаведных органах краіны прававую абарону, напрыклад, адмаўлялі ў распачынанні крымінальнай справы, то такая адмова ў прававой дапамозе з'яўляецца падставай для распачынання справы на падставе ўніверсальнай юрысдыкцыі.

Як такая практыка працуе?

- Ёсць прыклад, калі былы супрацоўнік сірыйскіх спецслужбаў, які знаходзіцца ў Нямеччыне, быў затрыманы і атрымаў 4,5 гады за катаванні і незаконнае затрыманне ў Сірыі. Ёсць такі захад, як пагадненне аб прававой дапамозе, падпісаны з іншымі краінамі, ёсць паняцце міжнароднага вышуку. Усе гэтыя інструменты ёсць у распараджэнні нямецкай пракуратуры. Далей справа за нямецкай пракуратурай, калі яна палічыць, што падстаў для распачынання справы ў Нямеччыне дастаткова, то будзе вызначаць, якія следчыя дзеянні неабходныя ў гэтым выпадку да кожнай канкрэтнай асобы.

У свеце ёсць прыклады спраў аб злачынствах супраць чалавечнасці, дзе вінаватыя панеслі пакаранне?

- У юрыстаў, якія працуюць паводле гэтай справе, ёсць бэкграўнд такіх спраў. Напрыклад, адзін з іх працаваў паводле судовых працэсаў супраць бухгалтара і ахоўніка з Асвенцыма. А таксама супраць былога ахоўніка [канцэнтрацыйнага] лагера Штутгоф і тэрарыста, які ўчыніў тэракт у сінагозе горада Гале. Гэта не звычайныя справы. Як мы бачым, ні заняцце пасады ў спецслужбах, ні грамадзянства іншай краіны падазраваных, ні тое, што пацярпелыя з'яўляліся грамадзянамі іншай краіны - усё гэта не было перашкодай для таго, каб нямецкія органы давялі справу да канца.