Імем віцебскага маньяка

Артыкул «здрада дзяржаве» стане расстрэльным для чыноўнікаў і вайскоўцаў.

Смяротнае пакаранне для вайскоўцаў і чыноўнікаў у Беларусі ўвялі неяк вельмі будзённа - паміж бюджэтам і падаткамі. Звычайнае чарговае паседжанне ніжняй палаты 7 снежня: усе пытанні парадку дня разгледзелі, за ўсё прагаласавалі. Павялічылі падаткі, скасавалі падатковыя льготы, зацвердзілі бюджэт, ну і заадно пашырылі выкарыстанне смяротнага пакарання. Цяпер ужо не для экстрэмістаў - для сваіх.

Артыкул 356 КК Беларусі - «здрада дзяржаве» - цяпер будзе дапоўнены. Склад злачынства застанецца ранейшым: «выдача замежнай дзяржаве, міжнароднай або замежнай арганізацыі або іх прадстаўнікам дзяржаўных сакрэтаў Рэспублікі Беларусь, а таксама звестак, якія складаюць дзяржаўныя сакрэты іншых дзяржаў, перададзеных Рэспубліцы Беларусь у адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь, або шпіянаж, або пераход на бок ворага ў час вайны або ўзброенага канфлікту, або іншае наданне дапамогі замежнай дзяржаве, міжнароднай або замежнай арганізацыі або іх прадстаўнікам у правядзенні дзейнасці, накіраванай на прычыненне шкоды нацыянальнай бяспецы Рэспублікі Беларусь, наўмысна ўчыненыя грамадзянінам Рэспублікі Беларусь». І першая частка таксама без змен. Дапоўняць смяротным пакараннем другую частку.

Першая частка артыкула 356 – для простых смяротных – прадугледжвае пакаранне ад 7 да 15 гадоў пазбаўлення волі. Другая — акурат для службовых асоб і тых, на каго распаўсюджваецца статус вайскоўца. Ім за здраду пакладзена больш - ад 10 да 20 гадоў. Цяпер сюды будзе ўключаная выключная мера пакарання - смяротная кара. Мэтай унясення гэтага фатальнага дапаўнення ў КК аўтары законапраекта назвалі «ўжыванне захадаў папераджальнага характару за ўчыненне злачынстваў экстрэмісцкай (тэрарыстычнай) накіраванасці» і «стрымлівае ўздзеянне на дэструктыўныя элементы, а таксама дэманстрацыю рашучай барацьбы са здрадай дзяржаве».

З чыноўнікамі ўсё ў прынцыпе зразумела. Яны павінны сябе адчуваць расходным матэрыялам і баяцца «перайсці на бок апанента».

Рэпрэсіі супраць апазіцыі нічога не даюць, акрамя падаўлення вулічных пратэстаў. Але сама апазіцыя нікуды не знікае — наадварот, колькасць праціўнікаў улады расце проста прапарцыйна градусу рэпрэсій, а з павелічэннем дыяспараў праз вымушаную эміграцыю голас беларусаў становіцца гучнейшым, і магчымасцяў для лабіявання санкцый супраць рэжыму і дапамогі грамадзянскай супольнасці таксама становіцца больш.

Уздзейнічаць на апазіцыю цяжка і, галоўнае, бессэнсоўна, а вось трымаць чыноўнікаў на кароткім ланцужку, каб нават не глядзелі ў бок магчымай адстаўкі і незалежнасці, - лёгка. Асабліва цяпер, калі смяротная кара стане рэальнасцю. Звярніце ўвагу: у апісанні складу злачынства «здрада дзяржаве» — наданне дапамогі не толькі замежнай дзяржаве як такой, але і міжнародным арганізацыям, і іх прадстаўнікам у дзеяннях, накіраваных на прычыненне шкоды Беларусі. То бок, усякі кантакт з незалежным журналістам, які знаходзіцца за мяжой (усе беларускія незалежныя медыя, дарэчы, цяпер працуюць з Літвы, Польшчы, Грузіі), кожная сустрэча з заходнім чыноўнікам, які галасаваў за санкцыі ў дачыненні да рэжыму Лукашэнкі, ды хоць адказ на афіцыйны ліст ад міжнароднай арганізацыі — ці то Еўразвяз, ці Amnesty International, — гэта ўжо можна трактаваць як здраду дзяржаве. А ўжо калі ведаць, што цяпер за гэта могуць і расстраляць, - можна быць практычна ўпэўненымі, што ніводзін чыноўнік цяпер голасу не падасць, хіба што па камандзе. Тым больш, што кожны ведае: сакральнай ахвярай расстраляны чыноўнік усё адно б не стаў, вязнем сумлення не прызналі б, праваабарончыя арганізацыі выпусцілі б прэс-рэлізы з асуджэннем прывядзення ў выкананне чарговага смяротнага прысуду. Так што для застрашвання высокапастаўленых дзяржслужбоўцаў - цалкам лагічны захад.

З вайскоўцамі сітуацыя падобная. Згодна з законам «Аб статусе вайскоўцаў», да іх належаць не толькі кадравыя вайскоўцы, кантрактнікі і жаўнеры тэрміновай службы, але і рэзервісты і вайсковаабавязаныя на зборах. А гэта ў цяперашніх варунках - парахавая бочка. Гэта значыць, дапусцім, нейкі цывільны, прызваны на зборы, выяўляе, што беларускае войска рыхтуецца да вайны, і перадае інфармацыю аднаму з «дэструктыўных» тэлеграм-каналаў. Дык вось, цяпер за гэта могуць расстраляць.

Выходзіць, што капітану беларускага войска, спецсувязісту генштаба Дзянісу Ураду, які ў сакавіку мінулага года на дзяжурстве сфатаграфаваў ліст міністра ўнутраных спраў міністру абароны і адправіў тэлеграм-каналу NEXTA, казачна пашанцавала: ён атрымаў за дзяржздраду 18 гадоў пазбаўлення волі. Калі б гэта здарылася цяпер - нібы расстралялі б.

Беларусь застаецца апошняй дзяржавай Еўропы, у якой існуе пакаранне смерцю.

Калі ўсе былыя савецкія рэспублікі пасля здабыцця незалежнасці ўвялі мараторый на смяротнае пакаранне, у Беларусі працягвалі расстрэльваць. У 1996 годзе Аляксандр Лукашэнка вынес на рэферэндум пытанне «ці падтрымліваеце вы скасаванне смяротнага пакарання?». Перад тым рэферэндумам ён звольніў кіраўніка Цэнтрвыбаркаму Віктара Ганчара (праз тры гады Ганчар быў выкрадзены і забіты) і прызначыў на гэтую пасаду бабруйскую юрысконсульта Лідзію Ярмошыну. Сваё прызначэнне Ярмошына адпрацавала спаўна: з таго часу ўсе прэзідэнцкія выбары праходзілі з адным і тым жа вынікам, ды і рэферэндумы таксама. 80 адсоткаў беларусаў, сцвярджалі Лукашэнка з Ярмошынай, супраць скасавання смяротнага пакарання. І нічога не змянілася, хоць вакол імкліва мяняўся ўвесь свет.

Да нядаўняга часу пакаранне смерцю прадугледжвалі такія артыкулы КК, як 124, частка 2 (забойства прадстаўніка замежнай дзяржавы або міжнароднай арганізацыі ў мэтах правакацыі міжнародных ускладненняў або вайны або дэстабілізацыі грамадскага парадку ў замежнай дзяржаве), 126, частка 3 (акт міжнароднага тэрарызму з выкарыстаннем, хімічнай або біялагічнай зброі), 289, частка 3 (акт тэрарызму, учынены групай асоб, або спалучаны з забойствам чалавека), 359, частка 2 (забойства дзяржаўнага або грамадскага дзеяча) і 139, частка 2 (забойства пры абцяжарваючых абставінах). Але ў траўні гэтага года ў крымінальны кодэкс былі ўнесеныя змяненні: цяпер пакаранне смерцю можа выкарыстоўвацца таксама за падрыхтоўку да злачынства і замах на злачынства паводле гэтых артыкулаў.

Гэта значыць, задумаў нейкі грамадзянін тэракт або забойства, а потым раздумаўся - усё адно можа быць расстраляны ў адпаведнасці з новымі папраўкамі ў КК.

А цяпер спіс расстрэльных артыкулаў папоўніўся яшчэ і здрадай дзяржаве з боку чыноўнікаў і вайскоўцаў. Калі праз паўгода з'явяцца новыя папраўкі, гэта можна будзе ўважаць за заканамернасць.

Сам Аляксандр Лукашэнка ў адказ на пытанні аб смяротным пакаранні заўсёды спасылаўся на волю народа: маўляў, гэта людзі на рэферэндуме прагаласавалі, і я не маю права касаваць смяротнае пакаранне. 28 верасня мінулага года на паседжанні канстытуцыйнай камісіі ён сказаў: «Я заўсёды казаў: я не магу падпісаць Указ насуперак таму, што было на рэферэндуме. Захад гэта не чуў. Яны слухалі маю матывацыю, а потым я разумеў, што яны дулю ў кішэні трымалі, проста маўчалі, а потым за вочы мяне крытыкавалі. Але пагадзіцеся, што я зрабіў сумленна. Я не стаў ісці насуперак меркаванню народа. Хаця калі б я падпісаў Указ аб прыпыненні смяротнага пакарання, думаю, рэйтынг бы мой не ўпаў. Але я не пайшоў на гэта, разумеючы, што гэтага нельга рабіць. Таму што народ прыняў вось такую пастанову, захаваўшы смяротнае пакаранне на рэферэндуме». 12 лістапада 2019 года ў Вене на пытанні журналістаў аб смяротным пакаранні ён адказаў: «Вельмі часта мы праводзім апытанні наконт скасавання смяротнага пакарання. Нічога з таго часу, як пытанне было вызначанае на рэферэндуме, не змянілася. Ці варта гэтае пытанне сёння выносіць на рэферэндум, каб атрымаць адмоўны адказ. Думаю, не варта». А 24 снежня таго ж года ў інтэрв'ю галоўнаму рэдактару «Эха Москвы» Аляксею Венядзіктаву і ўвогуле сказаў:

«Я мяркую, што смяротнае пакаранне як папярэджанне некаторым падонкам дапамагае трымаць стабільнасць і разабрацца з бандытызмам».

Дзіўна, што смяротнае пакаранне захавалася менавіта ў Беларусі, бо самы галоўны довад супраць яго — магчымасць судовай памылкі, той самай, якая прывяла да расстрэлу аднаго невінаватага беларуса, інваліднасці іншага і вялікіх турэмных тэрмінаў для яшчэ 12 чалавек. Гаворка ідзе пра «віцебскага маньяка» Генадзя Міхасевіча. З 1971 да 1985 год ён учыніў 36 забойстваў жанчын (праўда, на следстве потым прызнаўся ў 43 забойствах). Цягам амаль 15 гадоў, пакуль Міхасевіч гвалтаваў і забіваў, следчыя арыштоўвалі, а суддзі выносілі прысуды невінаватым людзям. 41-гадовы Мікалай Цярэня быў расстраляны, Уладзімір Гарэлаў пасля шасці гадоў турмы аслеп і быў вызвалены як небяспечны, 12 чалавек атрымалі вялікія тэрміны. У тыя гады начальнікам Віцебскага УУС быў Мечыслаў Грыб. Падчас здымак дакументальнага фільма «Прычына смерці — прочырк» ён расказваў праваабаронцам, аўтарам фільма, аб нявінных ахвярах і казаў: «Чалавека расстралялі ні за што. І, калі раней я неяк не задумваўся пра смяротнае пакаранне, якое было ў нас на тэрыторыі Савецкага Саюза, то пасля гэтых судовых памылак, якія мне давялося бачыць на свае вочы, я прыйшоў да высновы, што гэта няправільна, не павінен ніхто пазбаўляць чалавека жыцця».

Адзіны, хто публічна расказваў, як менавіта адбываецца забойства імем Рэспублікі Беларусь, — былы начальнік СІЗА №1 Менска Алег Алкаеў. Менавіта ў гэтым СІЗА захоўваецца расстрэльны пісталет, менавіта начальнік гэтай турмы з'яўляецца адначасова кіраўніком групы па прывядзенні смяротных прысудаў у выкананне. Алкаеў памёр у верасні, але яго кніга «Расстрэльная каманда», у якой ён, па-першае, даводзіць, што выкраданні палітычных апанентаў Аляксандра Лукашэнкі ў 1999 годзе былі ўчыненыя «эскадронам смерці», а па-другое, распавядае, як адбываюцца расстрэлы, не толькі застаецца актуальнай, але і несумненна будзе адным з довадаў

На будучым судзе - магчыма, міжнародным. Вось як Алег Алкаеў апісваў смяротнае пакаранне ў сваёй кнізе:

«Пасля дастаўкі асуджаных у пункт выканання прысуду іх размяшчаюць пад узмоцненай аховай у спецыяльна абсталяванай камеры. Калі «аб'ект» цалкам падрыхтаваны да выканання прысуду, у спецыяльным кабінеце, сумежным з памяшканнем, дзе непасрэдна робіцца расстрэл асуджаных, за невялікім пісьмовым сталом займаюць свае месцы: пракурор, кіраўнік спецыяльнай групы (начальнік СІЗА) і прадстаўнік МУС. На стале знаходзяцца асабовыя справы асуджаных. Кіраўнік групы называе прозвішча, і першага асуджанага прыводзяць у кабінет.

Згодна з інструкцыяй, пракурор задае асуджанаму пытанні, якія ўдакладняюць яго анкетныя звесткі. Пераканаўшыся, што перад ім знаходзіцца менавіта той чалавек, асабовая справа якога знаходзіцца ў яго ў руках, пракурор абвяшчае яму, што ягонае хадайніцтва аб памілаванні, накіраванае на імя прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, адхіленае, і што ў дачыненні да яго прысуд будзе прыведзены ў выкананне. Асуджаны, які знаходзіцца ў гэты момант на мяжы амаль што поўнага вар'яцтва, ператвараецца ў пакорлівую істоту, якая практычна не разумее, што адбываецца.

Пасля апошніх слоў пракурора кіраўнік спецыяльнай групы падае каманду сваім падначаленым аб «этапаванні» прыгаворанага да расстрэлу. Асуджанаму завязваюць павязкай вочы, каб ён не арыентаваўся ў прасторы, і адводзяць у суседняе, спецыяльна абсталяванае памяшканне, дзе яго ўжо чакае выканаўца з пісталетам напагатове. Па сігнале выканаўцы двое супрацоўнікаў перад спецыяльным шчытом - «куляўлоўнікам» апускаюць асуджанага на калені, пасля чаго выканаўца страляе яму ў патыліцу. Смерць надыходзіць практычна імгненна. Уся працэдура пакарання, пачынаючы з моманту абвяшчэння ўказа прэзідэнта аб адмове ў памілаванні, да стрэлу ў галаву, доўжыцца не больш за дзве хвіліны. Таму магу сцвярджаць, што ў гэты момант асуджаны абсалютна не цяміць, што з ім адбываецца, і смерць прыходзіць да яго раптоўна. Вядома, пасля абвяшчэння пракурора аб адмове ў памілаванні ён адчувае наймацнейшы стрэс, разумеючы, што яго караюць смерцю, але ён думае, што ўсё ж гэта будзе не цяпер і не тут, бо відавочных прыкмет таго, што гэта адбудзецца тут і неадкладна, ён не бачыць. І менавіта гэта дае яму надзею на тое, што ён яшчэ крыху пражыве. Хоць дзень, хоць гадзіну, хоць пяць хвілін, ды пажыве.

За час маёй працы на пасадзе начальніка СІЗА і кіраўніка спецыяльнай групы былі пакараныя смерцю сто трыццаць чатыры чалавекі, прысуджаных да смяротнага пакарання. З іх было толькі чацвёра, якія, мяркуючы з іх паводзін і здольнасці прамаўляць асэнсаваныя словы, разумелі, што яны цяпер памруць і пайшлі з жыцця ў нармальнай свядомасці…

Такім чынам, пакаранне адбылося. Лекар фіксуе наступленне біялагічнай смерці. Пракурор, кіраўнік спецыяльнай групы і лекар падпісваюць, як правіла, загадзя складзены акт аб прывядзенні ў выкананне смяротнага прыгавору. Гэты акт з'яўляецца галоўным уліковым і справаздачным дакументам, на падставе якога ў наступстве робяцца адпаведныя даведкі для суда, які вынес смяротны прысуд, і органаў ЗАГС для афармлення пасведчання аб смерці.

Звычайна партыя асуджаных складае ад трох да пяці чалавек, але часам бываюць і адзіночныя выкананні смяротных прысудаў. Усё залежыць ад таго, як працуе Камісія па памілаваннях пры прэзідэнце і, зразумела, сам прэзідэнт. Пасля расстрэлу асуджаных, іх целы пакуюць у поліэтыленавыя мяшкі і хаваюць. Паколькі месцы пахавання целаў пакараных з'яўляюцца таямніцай, я больш нічога на гэтую тэму казаць не буду».

Ірына Халіп, «Новая газета»